Το Δωμάτιο της Μαίρης: ένα φιλοσοφικό νοητικό πείραμα - Έλεανορ Νίλσεν

Δείτε ολόκληρο το μάθημα: http://ed.ted.com/lessons/mary-s-room-a-philosophical-thought-experiment-eleanor-nelsen

Φανταστείτε μια νευροεπιστήμονα που ανέκαθεν έβλεπε μόνο ασπρόμαυρα πράγματα, αλλά είναι ειδήμων στην έγχρωμη όραση και γνωρίζει τα πάντα περί αυτής από πλευράς φυσικής και βιολογίας. Αν κάποια μέρα δει χρώμα, θα μάθει κάτι καινούργιο; Υπάρχει κάτι στην αντίληψη του χρώματος που δεν περιλαμβάνεται στη γνώση της; Η Έλεανορ Νίλσεν εξηγεί τι μπορεί να μας διδάξει αυτό το νοητικό πείραμα για την εμπειρία.

Μάθημα από την Έλεανορ Νίλσεν, κινούμενη απεικόνιση από Μαξίμ Ντιπουί.

Φανταστείτε μια λαμπρή νευροεπιστήμονα
ονόματι Μαίρη.

Η Μαίρη ζει σε ένα ασπρόμαυρο δωμάτιο,

διαβάζει μόνο ασπρόμαυρα βιβλία,

και οι οθόνες της προβάλλουν
μόνο ασπρόμαυρη εικόνα.

Όμως παρόλο που δεν έχει δει ποτέ χρώμα,
η Μαίρη είναι ειδήμων στην έγχρωμη όραση,

και γνωρίζει ό,τι σχετικό έχει ανακαλυφθεί
από πλευράς φυσικής και βιολογίας.

Γνωρίζει πώς τα διάφορα
μήκη κύματος του φωτός

διεγείρουν τρεις τύπους
φωτοϋποδοχέων στον αμφιβληστροειδή,

και γνωρίζει πώς τα ηλεκτρικά σήματα

ταξιδεύουν μέσω του οπτικού νεύρου
έως τον εγκέφαλο.

Εκεί, δημιουργούν μοντέλα
νευρικής δραστηριότητας

που αντιστοιχούν στα εκατομμύρια χρώματα
που οι περισσότεροι άνθρωποι διακρίνουν.

Τώρα φανταστείτε εκείνη την ημέρα

που η ασπρόμαυρη οθόνη της Μαίρης
απορρυθμίζεται,

και εμφανίζεται ένα έγχρωμο μήλο.

Για πρώτη φορά,

μπορεί να βιώσει κάτι
το οποίο γνώριζε για χρόνια.

Μαθαίνει κάτι καινούργιο;

Υπάρχει κάτι στην αντίληψη του χρώματος
που δεν περιλαμβανόταν στη γνώση της;

Ο φιλόσοφος Φράνκ Τζάκσον
πρότεινε αυτό το νοητικό πείραμα,

που ονομάζεται «Το Δωμάτιο της Μαίρης»,
το 1982.

Υποστήριξε ότι εάν η Μαίρη ήδη γνώριζε όλα
τα φυσικά γεγονότα για την έγχρωμη όραση,

και από την εμπειρία της από το χρώμα
έμαθε κάτι καινούργιο,

τότε οι πνευματικές καταστάσεις,
όπως η αντίληψη του χρώματος,

δεν μπορούν να περιγραφούν πλήρως
με τα φυσικά γεγονότα.

Το νοητικό πείραμα «Το δωμάτιο της Μαίρης»

περιγράφει αυτό που οι φιλόσοφοι
αποκαλούν το επιχείρημα της γνώσης,

ότι υπάρχουν
μη φυσικές ιδιότητες και γνώση

που μπορούν να αποκτηθούν
μόνο μέσα από την ενσυνείδητη εμπειρία.

Το επιχείρημα της γνώσης
αντιτίθεται στη θεωρία του φυσικαλισμού,

που υποστηρίζει ότι τα πάντα,
ακόμη και οι πνευματικές καταστάσεις,

έχουν μια επιστημονική εξήγηση.

Οι περισσότεροι που ακούνε
την ιστορία της Μαίρης

θεωρούν ευνόητα προφανές
ότι όταν πραγματικά δει χρώμα

θα είναι τελείως διαφορετικό
από το να μαθαίνει γι' αυτό.

Ως εκ τούτου, μάλλον υπάρχει
κάποια ιδιότητα της έγχρωμης όρασης

που υπερβαίνει την φυσική της περιγραφή.

Το επιχείρημα της γνώσης
δεν αφορά μόνο την έγχρωμη όραση.

Το πείραμα, μέσω τη έγχρωμης όρασης,
αναπαριστά την ενσυνείδητη εμπειρία.

Αν οι φυσικές επιστήμες δεν μπορούν
πλήρως να εξηγήσουν την έγχρωμη όραση,

τότε ίσως αδυνατούν να εξηγήσουν πλήρως
και άλλες ενσυνείδητες εμπειρίες.

Για παράδειγμα, μπορεί να γνωρίζουμε
κάθε φυσική λεπτομέρεια

για τη δομή και τη λειτουργία
του εγκεφάλου κάποιου άλλου,

αλλά και πάλι να μην καταλαβαίνουμε
πώς θα νιώθαμε αν είμασταν αυτό το άτομο.

Αυτές οι εμπειρίες που δεν εκφράζονται
έχουν ιδιότητες που ονομάζονται qualia,

υποκειμενικές ιδιότητες που δεν γίνεται
να περιγράψουμε ή να μετρήσουμε επακριβώς.

Είναι εμπειρίες μοναδικές
στο κάθε άτομο που τις βιώνει,

όπως το να έχεις φαγούρα,

να είσαι ερωτευμένος,

ή να βαριέσαι.

Τα φυσικά γεγονότα δεν μπορούν να ορίσουν
πλήρως τέτοιες πνευματικές καταστάσεις.

Οι φιλόσοφοι που εξετάζουν
την τεχνητή νοημοσύνη

χρησιμοποιούν το επιχείρημα της γνώσης

για να στηρίξουν τη θεωρία
ότι η αναπαραγωγή μιας φυσικής κατάστασης

δεν αναπαράγει απαραίτητα
και την αντίστοιχη πνευματική κατάσταση.

Με άλλα λόγια,

από τη δημιουργία
ενός υπολογιστή που θα μιμείται

τη λειτουργία καθενός νευρώνα
του ανθρώπινου εγκεφάλου,

δεν συνεπάγεται ότι θα προκύψει
ένας ηλεκτρονικός ενσυνείδητος εγκέφαλος.

Δεν θεωρούν όλοι οι φιλόσοφοι χρήσιμο
το πείραμα «Το Δωμάτιο της Μαίρης».

Κάποιοι ισχυρίζονται ότι η ευρεία
γνώση της για την έγχρωμη όραση

θα της είχε επιτρέψει να δημιουργήσει
την ίδια πνευματική κατάσταση

που παράγει η εμπειρία του χρώματος.

Η δυσλειτουργία της οθόνης
δεν θα της έδειχνε κάτι νέο.

Άλλοι λένε ότι η γνώση της
ήταν εξαρχής ελλιπής

καθώς βασιζόταν μόνο στα φυσικά γεγονότα

που μπορούν να περιγραφούν με λέξεις.

Χρόνια αφότου έθεσε το πρόβλημα,

ο Τζάκσον ανέστρεψε τη δική του άποψη
πάνω στο πνευματικό του πείραμα.

Αποφάσισε ότι ακόμη και η εμπειρία
της Μαίρης καθώς έβλεπε κόκκινο

αντιστοιχεί σε ένα μετρήσιμο
φυσικό γεγονός στον εγκέφαλο,

και όχι σε άγνωστα qualia
που δεν εξηγούνται επιστημονικά.

Αλλά ακόμη δεν υπάρχει
μια οριστική απάντηση στο ερώτημα

εάν η Μαίρη θα μάθαινε κάτι καινούργιο

όταν θα έβλεπε το μήλο.

Μήπως επειδή υπάρχουν βασικά όρια

στο τι μπορούμε να γνωρίζουμε για κάτι
που δεν μπορούμε να βιώσουμε;

Και μήπως αυτό θα σήμαινε ότι υπάρχουν
κάποιες πλευρές του σύμπαντος

που είναι αδύνατον να κατανοήσουμε;

Ή μήπως η επιστήμη και η φιλοσοφία

θα μας επιτρέψουν να ξεπεράσουμε
τους περιορισμούς της σκέψης μας;