Kapitalizmin kirli sırrı -- ve ileriye yeni bir yol

Artan eşitsizlik ve yükselen politik dengesizlik yıllarca süren kötü ekonomik kuramın doğrudan sonucudur, diyor girişimci Nick Hanauer. İleri görüşlü bir konuşmada ahlaken yıpratıcı olmakla birlikte bilimsel açıdan da yanlış olarak nitelediği "açgözlülük iyidir" felsefesinin detaylarına iniyor ve mütekabiliyet ile iş birliği esaslarına dayanan yeni bir ekonomi anlayışı öne sürüyor.

Ben bir kapitalistim

ve sayısız şirket gezip

onlarca milyar pazar geliri sağladığım

30 yıllık kapitalist bir kariyerden sonra

tüm kazananlar içinde yalnız yüzde 1
içinde değil, yüzde 0,01 içindeyim.

Bugün sizlerle başarımızın sırrını
paylaşmak için buradayım

çünkü benim gibi zengin kapitalistler
hiç daha zengin olmamıştı.

Soru şu, bunu nasıl yapıyoruz?

Ekonomi pastasından

her yıl daha da büyüyen bir dilim
almayı nasıl başarıyoruz?

Zenginler bizim 30 yıl önce
olduğumuzdan daha mı zeki?

Şimdi eskiye göre
daha mı sıkı çalışıyoruz?

Daha uzun, daha mı yakışıklıyız?

Ne yazık ki hayır.

Yalnızca bir sebebi var:

ekonomi.

İşte o kirli sır.

Ekonomi çevrelerinin

halkın çıkarlarını gözettiği
bir dönem vardı

ama günümüzde,

neoliberal dönemde,

yalnızca büyük şirketler

ve milyarderler için çalışıyorlar

ve bu küçük bir soruna yol açıyor.

Zenginlerin vergilerini artıran,

nüfuz sahibi şirketlere düzenleme
getiren, işçilerin maaşlarını yükselten

ekonomik politikalar izleyebiliriz.

Bunu daha önce yaptık.

Ancak neoliberal ekonomistler

tüm bu politikaların ciddi
hatalar olduğunu söyler

çünkü vergileri yükseltmek
ekonomik büyümeyi öldürür

ve herhangi bir resmi kısıtlama

verimsiz olacaktır

ve maaşları yükseltmek her
zaman iş olanaklarını öldürür.

Bu düşüncenin sonucunda

son 30 yılda yalnızca ABD'de

ilk yüzde 1'lik kesim
21 trilyon dolar zenginleşirken

alt yüzde 50'lik kesim
900 milyar dolar fakirleşti.

Dünya çapında kendini çokça tekrar eden,

giderek derinleşen eşitsizliğin modeli.

Orta sınıf aileler, yaklaşık 40
yıldır sabit kalmış maaşlarla

zar zor geçinmeye çalışırken

neoliberal ekonomistler,
yoksulluk ve küreselleşmenin

acı verici düzensizliğine karşı
tek makul çözüm önerisi olarak

hala daha fazla yoksulluk
ve küreselleşmeyi gösteriyor.

Peki toplumun ne yapması gerekiyor?

Yapmamız gereken benim için oldukça açık.

Yeni bir ekonomiye ihtiyacımız var.

Ekonomi, sıkıcı bilim olarak anılır

ve bugün ne kadar o şekilde öğretilse de

uçuşan matematiğin aksine

bir bilim olmamasının sebebi var.

Hatta artan sayıda
akademisyenler ve uygulayanlar

neoliberal ekonomik kuramın
tehlikeli boyutta yanlış olduğunda

ve bugünün yükselen eşitsizlik krizi ile

siyasi istikrarsızlığın

yıllarca süren kötü ekonomik kuramın
sonucu olduğunda hemfikir.

Beni zengin eden ekonomi modeli
yalnızca yanlış değil,

tamamen ters

çünkü ortaya çıktı ki

ekonomik büyümeyi sağlayan şey
mali sermaye değil,

insanlar;

kamu yararına olan kişisel çıkar değil,

mütekabiliyet;

refahımızı sağlayan rekabet değil,

iş birliği.

Şu an gördüğümüz, ne adil
ne de kucaklayıcı olan bir ekonomi

modern bir toplumun
gelişmesi için gerekli olan

ileri düzey sosyal
iş birliğini sağlayamaz.

Nerede yanlış yaptık?

Acı verici şekilde apaçık ortada ki

neoliberal ekonomik kuramı
pohpohlayan temel varsayımlar

tarafsız bir açıdan son derece yanlış.

Bugün sizleri, önce bu hatalı
varsayımların birkaçına götüreceğim

ve ardından bilimin; refahın aslında
nereden geldiği önermesini açıklayacağım.

Bir numaralı neoliberal ekonomi varsayımı:

Pazar, verimli bir denge sistemidir.

Yani basitçe, ekonomide bir şey
yükselirse, örneğin maaşlar,

başka bir şey düşer, mesela iş olanakları.

Örneğin, yaşadığım şehir Seattle'da

2014'te milletimizin ilk 15 dolarlık
asgari ücretini ilan ettiğimizde

neoliberaller değerli denge
sistemleriyle kafayı yediler.

"Eğer iş gücünün bedelini artırırsanız

iş dünyası daha az
satın alır." diye uyardılar.

"Binlerce düşük gelirli işçi
işini kaybedecek,

lokantalar kapanacak." dediler.

Ama...

hiçbiri olmadı.

İşsizlik oranında sert bir düşüş yaşandı.

Seattle'da lokantalar patladı.

Neden?

Çünkü denge sistemi diye bir şey yok.

Çünkü maaşları yükseltmek
iş olanaklarını öldürmez, onları yaratır.

Çünkü, örneğin

lokanta sahipleri, birden çalışanlarına
yeterli miktarda ücret ödeyince

çalışanların kendileri de
lokantalarda yiyebiliyor.

Bu, lokanta sektörünü küçültmüyor;

açıkça büyütüyor.

(Alkış)

Teşekkürler.

İkinci varsayım ise

bir şeyin bedeli
her zaman değeri kadardır.

Basitçe demek oluyor ki eğer siz
yılda 50.000 dolar kazanıyorken

ben 50 milyon dolar kazanıyorsam,

bunun sebebi benim, sizden
bin kat fazla değer üretmem.

Şimdi,

eğer kendinize yılda 50
milyon dolar öderken

işçilere yoksulluk sınırında
ücretler ödeyen bir CEO iseniz

bunun rahatlatıcı bir
varsayım olduğunu öğrenmek

sizi şaşırtmayacaktır.

Ama lütfen, bunu sayısız
iş yürütmüş birinden duyun:

bu saçmalık.

İnsanlara değerleri kadar ödenmiyor.

Pazarlık güçleri kadar ödeniyor

ve maaşların GSYİH'ten azalan payları

işçiler daha az üretken olduğu için değil

işverenler güçlendiği için.

Ve --

(Alkış)

Ve iş gücü ile sermaye arasındaki
bu devasa dengesizlik

sanki yokmuş gibi davranmasıyla

neoliberal ekonomik kuramı, özünde

zenginler için bir koruma haline geldi.

En kötücül olan üçüncü varsayım,

insanları "homo economicus"
denen bir şeyle tanımlayan

bir davranış modeli.

Basitçe demek oluyor ki
hepimiz tamamen bencil,

tamamen mantıksal ve acımasızca
çıkar gözeten varlıklarız.

Kendinize sorun,

hayatınız boyunca

başkalarına yaptığınız her iyilikte

kendi çıkarınızı gözetiyor
olmanız mümkün mü?

Bir asker, silah arkadaşlarını korumak
için bir bombanın üzerine atlarken

aslında yaptığı tek şey kendi
dar, bireysel çıkarını mı gözetmek?

Bunun, tüm mantıksal
ahlak sezileriyle çelişen

bir delilik olduğunu düşünüyorsanız

sebebi öyle olması.

Son bilimsel çalışmalara göre

doğru da değil.

Ancak neoliberal ekonomistlerin
soğuk, zalim kalplerinde

bu ekonomik model yatıyor

ve ahlaki açıdan yıpratıcı olduğu gibi

bilimsel açıdan da yanlış

çünkü insanların,

özünde bencil olduğunu kabul edip,

dünyaya dönüp

içindeki tüm apaçık refaha bakarsak

milyarlarca bencil hareketin

büyülü bir şekilde refaha
ve ortak menfaate dönüşmesi

mantıksal olmalı,

tanıma göre doğru olmalı.

Eğer biz insanlar basitçe
bencil, çıkarcı varlıklarsak

o zaman bencilliğimiz, refahımızın sebebi.

Bu ekonomik düşünüşe göre

açgözlülük iyidir,

eşitsizliği derinleştirmek etkilidir

ve şirketlerin tek amacı

hissedarları zenginleştirmek olmalıdır

çünkü aksi durumlar
ekonomik büyümeyi yavaşlatmak olur

ve bütün ekonomiye zarar verir.

Benim ve ilk yüzde 1'deki
zengin ahbaplarımın son 40 yılda

büyümenin hemen hemen tüm faydalarını
kapmamızı sağlayan ekonomik politikaları

üreten düşünce yapısını,

yani neoliberallerin
ideolojik temel taşını oluşturan şey

bu bencillik dolu müjdeydi.

Ancak

bunun yerine

insanların son derece iş birlikçi

ve karşılıklı olduğunu belirten

son deneysel çalışmaları,

bilimi ve sezgisel ahlaki
değerleri benimsersek

mantıken,

refahımızın kaynağının

bencillik değil

iş birliği olması gerekiyor

ve insanlığın ekonomik süper gücü

çıkarcılığımız değil

özümüzdeki mütekabiliyet.

Bu yeni ekonomi modelinin kalbinde

olabileceğimizin en iyisi olmamızı
sağlayacak hikayemiz yatıyor

ve eski ekonomik modelin aksine

bu erdemli bir hikaye,

doğruluk erdemini de barındırıyor.

Şimdi,

bu yeni ekonomik modelin
kendi düşündüğüm

ya da geliştirdiğim bir şey olmadığının
altını çizmek istiyorum.

Teorileri ve örnekleri,
dünya çapında üniversitelerde;

ekonomi üzerine son araştırmalar,

karmaşıklık teorisi, evrim teorisi,

psikoloji, antropoloji
ve diğer alanlar baz alınarak

geliştirilip ayrıştırılıyor.

Bu yeni model daha kendi kitabına

hatta kararlaştırılmış bir
ada bile sahip olmasa da

ana hatlarıyla

refahın kaynağını açıklayışı şu şekilde.

Piyasa kapitalizmi, refahın

artan yenilikler
ve yükselen talep arasındaki

olumlu geri bildirimden ortaya çıktığı

evrimsel bir sistem.

İnovasyon, insani sorunları
çözdüğümüz işlemdir;

tüketici talebi ise

pazarın, yararlı inovasyonları
seçtiği mekanizmadır

ve problem çözdükçe daha refah oluruz.

Ancak daha refah oldukça

sorunlarımız ve çözümlerimiz

karmaşıklaşmaya başlar

ve bu artan teknik karmaşıklık,

modern bir ekonomiyi tanımlayacak
daha da özelleşmiş ürünler üretmek için

daha da yüksek seviyelerde

sosyal ve ekonomik işbirliği gerektirir.

Eski ekonomik model tabii ki doğru;

rekabet, pazarda önemli bir rol oynuyor

ancak göremediği şey ise

bu, büyük kapsamda, yüksek işbirliği
içindeki gruplar arasındaki bir rekabet --

şirketler arasında rekabet,
şirket ağları arasında rekabet,

milletler arasında rekabet --

ve başarılı iş yürütmüş herkes bilir ki

herkesin yeteneklerini dahil ederek
iş birlikçi bir takım oluşturmak

bir avuç bencil ahmaktan
neredeyse her zaman daha iyidir.

Peki neoliberalizmi geride nasıl bırakıp

daha sürdürülebilir, refah

ve eşit bir toplum oluşturabiliriz?

Yeni ekonomi, yalnızca beş kural öneriyor.

Birincisi: Başarılı ekonomiler
birer orman değil bahçedir.

Bu, piyasanın tıpkı bahçeler gibi

ilgilenilmesinin gerektiği

ve piyasanın, insanların sorunlarını
çözmek için icat edilmiş

en harika sosyal teknoloji
olduğu anlamına gelir.

Ancak sosyal standartlar ve demokratik
denetimlerden muaf tutulmasıyla

piyasalar, kaçınılmaz olarak
çözdüğünden fazla sorun yaratıyor.

İklim değişimi,

2008'deki büyük ekonomik kriz

akla gelen ilk örnekler.

İkinci kural:

Dahil etme, ekonomik büyümeyi doğurur.

Dahil etmenin, varsa, ekonomik
büyüme zamanında karşılanabilecek

süslü bir lüks olduğu neoliberal düşünüş

hem yanlış hem de tam ters.

Ekonomi insan demektir.

Piyasa ekonomisinde büyümeyi sağlayan şey

çeşitli yollarla daha
çok insanı dahil etmektir.

Üçüncü prensip:

İş birliğinin amacı, yalnızca
hissedarları zengin etmek değildir.

Günümüz ekonomik hayatının
en büyük sahtekarlığı,

iş birliğinin tek amacının

ve yöneticilerin tek sorumluluğunun

kendilerini ve hissedarları zengin etmek
olduğu neoliberal düşüncedir.

Yeni ekonomi modeli; işbirliğinin amacının

müşteriler, işçiler,

toplum ve hissedarlar beraber olarak

tüm tarafların refahını
sağlamak olduğu konusunda

diretebilir ve diretmelidir.

Kural dört:

Açgözlülük iyi değildir.

Doymak bilmemek
sizi bir kapitalist yapmaz,

sizi bir psikopat yapar.

(Kahkaha)

(Alkış)

Bizimki gibi işbirliğine
bu denli bağımlı bir ekonomide

sosyopati, topluma
olduğu kadar işe de zararlı.

Beşinci ve son olarak,

fizik kanunlarının aksine

ekonomi kanunları bir seçimdir.

Neoliberal ekonomik kuramı

kendisini size değişmez,
doğal kural olarak pazarladı.

Oysa ki sosyal normları
ve kurulduğu hikayeler

sözdebilime dayanır.

Eğer daha adil, daha refah

ve daha sürdürülebilir bir ekonomiyi
gerçekten istiyorsak;

eğer işleyen demokrasiler

ve sivil toplum istiyorsak

yeni bir ekonomi modelimiz olmak zorunda.

İyi haber ise şu:

yeni bir ekonomi modeli istiyorsak

yapmamız gereken tek şey
onu uygulamayı seçmek.

Teşekkürler.

(Alkış)

Moderatör: Nick, eminim bu soruyu
çok fazla duyuyorsundur.

Madem ekonomik sistemden
bu kadar rahatsızsın

neden paranı bir köşeye atıp
yüzde 99'luk kesime katılmıyorsun?

Nick Hanauer: Evet, hayır, yani, doğru.

Bu çok duyuluyor. Bu çok duyuluyor.

"Madem vergilerle bu kadar ilgilisin
neden daha fazla vermiyorsun,

madem maaşlarla bu kadar ilgilisin
neden daha fazla ödemiyorsun?"

Bunu yapabilirdim.

Ama sorun şu ki

bu ciddi bir fark yaratmıyor

ve tam yüz bin kat daha etkili
bir strateji geliştirdim.

Moderatör: Pekala.

NH: Paramı açıklamalar oluşturup,

tüm zenginlerin vergi verip

çalışanlara daha iyi ödemelerini
sağlayacak yasaların geçmesine harcamak.

(Alkış)

Örneğin

ayarladığımız 15 dolarlık asgari ücret

30 milyon çalışanı etkiledi.

Bu daha çok iş görüyor.

Moderatör: Bu harika.

Fikrini değiştirirsen sana alacak buluruz.

NH: Tamamdır teşekkür ederim.
Moderatör: Çok teşekkürler.