Simon Berrow: Hoe kan je een haai redden waar je niets over weet?

Ze zijn de tweede grootste visssen ter wereld, ze zijn bijna uitgestorven, en we weten bijna niets over hen. Op TEDxDublin beschrijft Simon Borrow de fascinerende reuzenhaai ("Grote vis van de zon" in het Iers), en de uitzonderlijke -- en wonderlijk low-tech -- manieren waarop hij genoeg leert om hen te redden.

Reuzenhaaien zijn fantastische wezens. Ze zijn gewoon magnifiek.

Ze worden tot 10 meter lang.

Sommigen zeggen groter.

Ze kunnen tot 2 ton wegen.

Sommigen zeggen tot 5 ton.

Het zijn de op één na grootste vissen ter wereld.

Het zijn ook onschuldige dieren die zich met plankton voederen.

En men denkt dat ze

één kubieke kilometer water per uur kunnen filteren

en kunnen overleven op 30 kilo zoo-plankton per dag.

Het zijn fantastische wezens.

We hebben veel geluk dat er in Ierland veel reuzenhaaien zijn

en veel mogelijkheden om hen te bestuderen.

Ze waren ook heel belangrijk voor kustgemeenschappen

100 jaar geleden,

vooral in de regio van Claddagh, Duff, en Connemara

waar zelfvoorzieningslandbouwers uitzeilden

op hun vissersboten en open boten,

soms ver van de kust, soms naar een plaats genaamd Sunfish-oever,

ongeveer 30 mijl ten west van het eiland Achill,

om de reuzenhaaien te doden.

Dit is een oude houtsnede van de jaren 1700-1800.

Ze waren heel belangrijk, omwille van de olie in hun lever.

Eén derde van de omvang van een reuzenhaai is de lever, gevuld met olie.

Hun lever levert vele liters olie op.

Die olie werd vooral gebruikt voor verlichting,

maar ook voor de verzorging van wonden en andere dingen.

In 1742 brandden de straatlantaarns

van Galway, Dublin en Waterford

op olie van zonnevissen.

En "zonnevis" is 1 van de woorden voor reuzenhaaien.

Het waren ongelooflijk belangrijke dieren.

Ze zijn er al lang geweest, en ze waren heel belangrijk voor kustgemeenschappen.

Waarschijnlijk is de meest gedocumenteerde reuzenhaaivisserij ter wereld

die van het eiland Achill.

Dit is Keem Bay op Achill Island.

De haaien kwamen op bezoek in de baai.

De vissers gooiden vanop de kaap een net uit,

en maakten het vast aan het andere net.

Wanneer de haai aankwam, raakte hij het net, en het net stortte zich op hem.

Vaak verdronk en stikte hij.

Of soms roeiden ze uit in hun kleine roeiboten

en doodden hem met een lans in de achterkant van de nek

Dan trokken ze de haaien terug naar de haven van Purteen,

kookten ze en gebruikten de olie.

Ze gebruikten het vlees ook als meststof

en ontvinden de haaien ook.

Dit is waarschijnlijk wereldwijd de grootste bedreiging voor haaien --

het ontvinnen van de haaien.

We zijn vaak allemaal bang van haaien door "Jaws"

Ongeveer vijf of zes mensen worden jaarlijks gedood

door haaien.

Er was iemant recent, niet? Een paar weken geleden.

We doden jaarlijks ongeveer 100 miljoen haaien.

Ik weet niet wat de balans is,

maar ik denk dat de haaien banger van ons moeten zijn dan wij van hen.

Het was goed gedocumenteerde visserij,

en zoals je hier kan zien, piekte het in de jaren 50

toen ze jaarlijks 1.500 haaien doodden.

Het ging snel achteruit - klassieke "boom and bust"-visserij,

wat erop wijst dat een voorraad uitgeput was

of dat er een lage voortplantingsgraad was.

Ze doodden ongeveer 12.000 haaien in die periode,

letterlijk gewoon door een manila-touw te spannen

vanop de top van de baai van Keem

naar het eiland Achill.

Haaien werden nog steeds gedood tot midden jaren 80,

vooral in plaatsen zoals Oost-Dunmore in de provincie Waterford.

Ongeveer 2.500 tot 3.000 haaien werden gedood tot in 1985,

vele door Noorse schepen.

De zwarte schepen, moeilijk zichtbaar, zijn Noorse reuzenhaaienjachtschepen.

De zwarte lijn op het kraaiennest

toont dat het een haaienschip is

en geen walvissenschip.

Het belang van reuzenhaaien voor de kustgemeenschappen

is te herkennen aan de taal.

Ik doe niet alsof ik Iers kan,

maar in Kerry waren ze vaak bekend als "Ainmhide na seolta"

het monster met zeilen.

Een een andere titel was "Liop an da lapa,"

het onhandelbare beest met 2 vinnen.

"Liabhan mor" duidt op een groot dier.

Of mijn favoriet, "Liabhan chor greine,"

de grote vis van de zon.

Dat is een heerlijke, evocatieve naam.

Op het eiland Tory, dat hoe dan ook een rare plaats is, waren ze bekend als muldoons,

en niemand weet waarom.

Ik hoop dat hier niemand van Tory is; heerlijke plek.

Maar gewoonlijk waren ze op heel het eiland,

bekend als zonnevis.

Dat staat voor hun gewoonte om aan de oppervlakte te komen na zonsopgang.

Er is een grote bezorgdheid dat reuzenhaaien uitgestorven raken

op heel de wereld.

Sommigen zeggen dat het niet het uitsterven van de populatie is.

Het kan een verandering in de verdeling van plankton zijn.

Er is gesuggereerd dat reuzenhaaien

grote indicatoren van de klimaatverandering zijn,

omdat ze eigenlijk doorlopende plankton-rapporteurs zijn

die rondzwemmen met open mond.

Ze zijn nu vermeld als kwetsbaar door de IUCN.

Er zijn ook bewegingen in Europa die proberen de vangst te stoppen.

Er is nu een verbod op het vangen en zelfs het aan land zetten,

zelfs voor exemplaren die per ongeluk gevangen zijn.

Ze zijn niet beschermd in Ierland.

Feitelijk hebben ze geen wettelijke status in Ierland,

ondanks ons belang voor de soort

en ook de historische context waarin de reuzenhaaien verblijven.

We weten heel weinig over hen.

Het meeste dat we weten,

is gebaseerd op hun gewoonte om aan de oppervlakte te komen.

We proberen te raden wat ze doen

op basis van hun gedrag aan de oppervlakte.

Ik heb het pas afgelopen jaar ontdekt, op een conferentie op het eiland Man,

hoe ongewoon het is om ergens te wonen

waar reuzenhaaien gewoonlijk, dikwijls en voorspelbaar

naar de oppervlakte komen om te "genieten".

Het is een fantastische gelegenheid voor de wetenschap

om reuzenhaaien te bekijken en te ondervinden.

Het zijn fantastische wezens.

We krijgen de kans om ze te bestuderen, om toegang te krijgen.

Wat we al een paar jaar doen -- maar afgelopen jaar was een groot jaar --

is haaien labelen

om een idee te krijgen

van hoe trouw ze aan de plek zijn, van hun bewegingen en zo.

We brachten hen samen, voornamelijk

in noord-Donegal en West-Kerry,

de 2 gebieden waar ik vooral actief was.

We labelden hen heel eenvoudig, niet heel hi-tech,

met een grote, lange staak

Dit is een strandhengel

met een label op het einde.

We gingen in onze boot en labelden de haai.

We waren heel effectief.

We labelden 105 haaien afgelopen zomer.

We deden er 50 in 3 dagen

vanop het schiereiland Inishowen.

De helft van de uitdaging is toegang krijgen, op het juiste moment op de juiste plaats zijn.

Maar het is een heel eenvoudige en gemakkelijke techniek.

Ik zal je tonen hoe ze eruit zien.

We gebruiken een camera op een stok op de boot

om de haaien te filmen.

Eén techniek is om het geslacht van de haai te proberen te bepalen.

We hebben ook een paar satellietlabels uitgezet, dus we hebben ook hi-tech-dingen gebruikt.

Deze zijn archieflabels.

Ze slaan de gegevens op.

Een satellietlabel werkt alleen wanneer de lucht watervrij is

en een signaal kan zenden naar de satelliet.

En natuurlijk zitten haaien, vissen, bijna altijd onder water.

Dus dit label bepaalt de locatie van haaien

op basis van de tijd en de zonsopgang,

de watertemperatuur en de diepte.

Je moet de weg reconstrueren.

Je stelt het label zo in dat het na een bepaalde periode loskomt van de haai.

In dit geval was het 8 maanden.

Letterlijk op die dag kwam het label los, kwam bovendrijven, zei "hallo" aan de satelliet

en verzond, niet alle gegevens, maar genoeg gegevens voor ons om te gebruiken.

Dit is de enige manier om het gedrag en de bewegingen

te bepalen wanneer ze onder water zijn.

Hier zijn een paar kaarten die we gemaakt hebben.

Je kan zien dat we deze twee op Kerry gelabeld hebben.

Hij bracht de laatste 8 maanden al zijn tijd door in Ierse wateren.

Op kerstdag was hij in het schelpengebied.

Dit is er eentje waar we nog geen 'ground-truth' over hebben,

met de temperatuur van het wateroppervlak en de diepte van het water,

maar opnieuw spendeerde de tweede haai het meeste van zijn tijd

in en rond de Ierse Zee.

Collega's van het eiland Man hebben afgelopen jaar

een haai gelabeld

die vanaf het eiland Man helemaal tot Nova Scotia zwom in ongeveer 90 dagen.

Dat is 9.500 kilometer. We hadden nooit gedacht dat dat gebeurde.

Een andere collega in de VS

labelde ongeveer 20 haaien in Massachusetts, maar zijn labels werkten niet helemaal.

Hij wist alleen waar hij hen gelabeld had

en waar ze loskwamen.

Zijn tags kwamen los in de Caraïben

en zelfs in Brazilië.

Wij dachten dat reuzenhaaien gematigde dieren waren

en alleen in onze breedtecirkel leefden.

Maar feitelijk steken ze waarschijnlijk ook de evenaar over.

We proberen dus heel eenvoudige dingen

te leren over reuzenhaaien.

Eén ding is volgens mij

is heel verrassend en raar,

nl. de lage genetische diversiteit van haaien.

Ik ben geen geneticus, dus ik ga niet doen alsof ik genetica begrijp.

Daarom is het heel goed om samen te werken.

Omdat ik een persoon ben die graag buiten is,

krijg ik paniekaanvallen als ik te veel uren met doorbrengen

in een lab met een witte jas aan -- haal me weg.

We werken samen met genetici die dat begrijpen.

Wanneer ze de genetica van reuzenhaaien bestudeerden,

ontdekten ze dat de diversiteit ongelooflijk laag was.

Wanneer je naar de eerste lijn kijkt,

kan je zien dat al deze verschillende soorten haaien redelijk gelijkend zijn.

Ik denk dat het voornamelijk betekent dat het allemaal haaien zijn

die van gemeenschappelijke voorouders afstammen.

Als je kijkt naar nucleotidediversiteit,

genetica die doorgegeven wordt door de ouders,

kan je zien dat reuzenhaaien, als je de eerste studie bekijkt,

een grootte-orde minder divers zijn

dan andere soorten haaien.

Je ziet dat dit werk gedaan werd in 2006.

Voor 2006 hadden we geen idee van de genetische veranderlijkheid van reuzenhaaien.

We hadden geen idee, vielen ze uiteen in verschillende populaties?

Waren er deelpopulaties?

Dat is heel belangrijk als je wilt weten

wat de grootte van de populatie en de status van de dieren is.

Les Noble in Aberdeen

vond dit niet geloofwaardig.

Dus hij deed een andere studie

met microsatellieten,

die veel duurder en veel tijdrovender zijn.

Tot zijn verbazing had bijna identieke resultaten.

Het lijkt

dat reuzenhaaien, om één of andere reden, een ongelooflijk lage diversiteit hebben.

Men dacht dat dit misschien een genetische flessenhals was,

12.000 jaar geleden,

en dat dit een heel lage diversiteit heeft veroorzaakt.

Toch, als je walvishaaien bestudeert

de andere grote plankton-etende haai,

is de diversiteit veel groter.

Het slaat eigenlijk nergens op.

Ze ontdekten dat er geen genetisch verschil was

tussen enige reuzenhaai in enige oceanen ter wereld.

Hoewel reuzenhaaien overal ter wereld te vinden zijn,

kon je genetisch het verschil niet zien

tussen haaien uit de Grote Oceaan, de Atlantische Oceaan, Nieuw-Zeeland, Ierland of Zuid-Afrika.

Ze lijken allemaal hetzelfde.

Maar dat is opnieuw verrassend. Je zou het niet verwachten.

Ik begrijp dit niet. Ik doe niet alsof ik het begrijp.

Ik denk dat de meeste genetici het ook niet begrijpen,

maar zij produceren de getallen.

Je kan de grootte van de populatie schatten

gebaseerd op de diversiteit van de genetica.

Rus Hoelzel ontdekte een effectieve populatiegrootte:

8.200 dieren.

Dat is alles.

8.000 dieren in de wereld.

Je denkt: "Belachelijk. Dat kan niet."

Les deed een grondiger studie

en ontdekte dat er ongeveer 9.000 waren.

Het gebruik van andere microsatellieten gaf de andere resultaten.

Maar het gemiddelde resultaat van deze studies was --

het gemiddelde is ongeveer 5.000,

wat ik persoonlijk niet geloof,

maar ik ben dan ook sceptisch.

Maar zelfs als je een paar getallen gokt,

praat je waarschijnlijk over een effectieve populatie van ongeveer 20.000 dieren.

Weet je nog hoeveel er gedood zijn in Achill

in de jaren 70 en 50?

Wat het ons vertelt,

is dat deze soort dreigt uit te sterven

omdat de populatie zo klein is.

Men denkt dat van die 20.000 reuzenhaaien er 8.000 vrouwtjes zijn.

Zijn er maar 8.000 vrouwelijke reuzenhaaien op de wereld?

Ik weet het niet. Ik geloof het niet.

Het probleem hier is

dat we te weinig stalen hebben.

Ze hebben te weinig stalen genomen

om de genetica goed te bestuderen

en grondig genoeg.

Waar haal je de stalen

voor je genetische analyse?

Eén logische bron is dode haaien,

die aangespoeld zijn.

Er spoelen misschien 2 of 3 dode haaien per jaar aan in Ierland,

als we 'geluk' hebben.

Een andere bron is de bijvangst van vissen.

We vangen er nogal wat in oppervlaktedrijfnetten.

Dat is nu verboden, en dat is good nieuws voor de haaien.

Sommige zijn in sleepnetten gevangen.

Dit is een haai die geland was in Howth net voor Kerstmis,

illegaal, omdat je dit volgens de E.U.-wet niet mag doen,

en die verkocht werd voor 8 euro per kilo als haaiensteak.

Ze hingen zelfs een recept op aan de muur, tot er hen gezegd werd dat het illegaal was.

Ze werden ervoor beboet.

Als je al deze studies bekijkt die ik jullie getoond heb,

is het totale aantal stalen

vandaag wereldwijd 86.

Het is heel belangrijk werk.

Ze kunnen heel goede vragen stellen,

en ons vertellen over de grootte van de populatie

en subpopulaties en structuur,

maar ze zijn gehinderd door het gebrek aan stalen.

Toen we haaien aan het labelen waren --

zo deden we dat op de voorkant van een opblaasboot -- we deden het snel --

reageerden de haaien af en toe.

Op een keer, toen we in Malin Head in Donegal waren,

sloeg een haai de zijkant van onze boot met zijn staart,

eerder, denk ik, als reactie op het feit dat de boot dichterbij kwam,

dan als reactie op het label.

Dat was niet erg. We werden nat. Geen probleem.

Wanneer ik en Emett

teruggingen naar Malin Head, naar de pier,

bemerkte ik zwart slijm op de voorkant van de boot.

Ik zat vroeger vaak op commerciële vissersboten,

en herinnerde me dat vissers me vertelden dat ze altijd wisten

wanneer een reuzenhaai gevangen was in het net

omdat het dit zwarte slijm achterliet.

Ik dacht dat het van de haai moest komen.

Nu hadden we er belang bij

om genetische stalen te krijgen

omdat we wisten dat ze heel waardevol waren.

We zouden conventionele methodes gebruiken --

ik heb een kruisboog, je ziet hem hier in mijn hand,

die we gebruiken om ook walvis- en dolfijnstalen te verkrijgen voor genetische studies.

Ik probeerde dat. Ik probeerde veel technieken.

Al wat ik deed was mijn pijlen breken

omdat de haaienhuid veel te sterk is.

Er was geen enkele manier om daarmee een staal te verkrijgen.

Dat werkte niet.

Toen ik het zwarte slijm op de boeg van de boot zag,

dacht ik: "Als je zou nemen wat je gegeven werd op deze wereld ..."

Ik schraapte het eraf.

Ik had een klein flesje alcohol om naar de genetici te sturen.

Ik schraapte het slijm eraf en en zond het naar Aberdeen.

Ik zei: "Dit wil je misschien proberen."

En ze deden maanden niets.

Het was alleen omdat we een conferentie hadden op het eiland Man.

Maar ik bleef e-mailen, en zei:

"Heb je al naar mijn slijm kunnen kijken?

Hij antwoordde altijd, "Ja, ja. Later, later."

Na een tijd besloot hij het toch te doen,

omdat ik hem nog nooit ontmoet had

en hij misschien zou afgaan als hij niets deed met wat ik had gestuurd.

Tot zijn verbazing verkregen ze DNA uit het slijm.

Ze vermenigvuldigden en testten het

en ze ontdekten dat dit het DNA van een reuzenhaai was,

dat van het slijm verkregen was.

Hij vond het heel spannend.

Het werd bekend als Simon's haaienslijm.

Ik dacht: "Weet je, ik kan hierop verderbouwen."

We probeerden dus uit te varen

en meer slijm te verzamelen.

Nadat we € 3.500 gespendeerd hadden aan satellietlabels,

besloot ik om € 7,95 -- de prijs staat er nog op --

te investeren in mijn lokale hardware-winkel in Kilrush

voor een uitschuifbare staak

en nog minder geld voor een paar ovenreinigers.

Ik wikkelde de ovenreiniger rond het uiteinde van de staak

en was heel wanhopig

op zoek naar een kans

om een paar haaien tegen te komen.

Dit was in augustus.

Normaal zijn er veel haaien in juni en juli.

Je ziet ze zelden.

Je kan maar zelden op de juiste plaats zijn om haaien te vinden in augustus.

We waren wanhopig.

We snelden naar Blasket toen we hoorden dat daar haaien waren

en vonden een paar haaien.

Door met de staak over de haai te wrijven

wanneer hij onder de boot zwom --

hier zie je dat er een haai is die onder de boot zwemt --

konden we slijm verzamelen.

Hier is het.

Bekijk dat prachtige, zwarte haaienslijm.

In ongeveer een half uur

hadden we 5 stalen, 5 individuele haaienstalen

werden genomen met Simon's systeem van haaienslijm-stalen.

(Gelach)

(Applaus)

Ik heb nu al 20 jaar lang walvissen en dolfijnen onderzocht in Ierland,

en ze zijn dramatischer.

Je hebt waarschijnlijk al de beelden van de bultrug gezien

die we ongeveer een maand geleden in de provincie Wexford genomen hebben.

Je denkt altijd dat je een beetje nalatenschap hebt om aan de wereld achter te laten.

Ik dacht aan duikende bultruggen

en dolfijnen.

Maar soms worden die dingen naar jou gezonden

en je moet ze gewoon nemen wanneer ze komen.

Dit wordt misschien mijn nalatenschap --

Simon's haaienslijm.

We kregen meer geld dit jaar

om meer en meer stalen te blijven verzamelen.

Eén ding dat heel nuttig is,

zijn camera's op stokken -- dit is mijn collega Joanne met zo'n camera --

waarmee je onder een haai kan kijken.

Wat je probeert te ontdekken, is of de mannetjes geslachtsorganen hebben.

Die bengelen zowat achter de rug van de haai.

Je kan dus gemakkelijk het geslacht van de haai bepalen.

Als we het geslacht bepalen van een haai

voor we een staal nemen,

kunnen we de geneticus zeggen of dit genomen was van een mannetje of vrouwtje.

Want op dit moment hebben ze geen manier om genetisch

het verschil tussen een mannetje en een vrouwtje te bepalen,

wat ik heel onthutsend vind,

omdat ze niet weten naar welke geslachtskenmerken ze moeten zoeken.

Het kunnen bepalen van het geslacht van een haai

is heel belangrijk geworden

voor dingen zoals het toezicht op de handel

in reuzenhaaien en andere soorten in gemeenschappen,

omdat het illegaal is om haaien te verhandelen.

Ze worden gevangen en ze zijn op de markt.

Als bioloog te velde

wil je gewoon ontmoetingen hebben met deze dieren.

Je wil zoveel leren als je kan.

Ze zijn vaak redelijk kortaf. Ze zijn vaak heel seizoensafhankelijk.

Je wilt gewoon zoveel leren als je kan en zo vlug mogelijk.

Is het niet fantastisch

dat je dan deze stalen en mogelijkheden

kan aanbieden aan andere wetenschappers, zoals genetici,

die daar zoveel meer uit kunnen halen?

Zoals ik zei,

deze dingen worden in rare vormen naar je gestuurd. Grijp ze wanneer je kan.

Ik beschouw dat als mijn wetenschappelijke nalatenschap.

Hopelijk verkrijg ik iets dramatischer en romantischer voor ik sterf.

Maar tot het zover is, ben ik er dankbaar voor.

En pas op voor haaien.

Als je geïnteresseerd bent, we hebben net een reuzenhaaienwebsite opgestart.

Bedankt voor het luisteren.

(Applaus)