Peter van Uhm: Waarom ik koos voor een geweer

Peter van Uhm is commandant der Nederlandse strijdkrachten, maar dat betekent niet dat hij pro-oorlog is. Op TEDxAmsterdam vertelt hij hoe zijn carrière vorm kreeg door liefde voor de vrede, niet uit verlangen naar bloedvergieten - en waarom we legers nodig hebben als we vrede willen.

Als hoogste militaire commandant
van Nederland,

met troepen over de hele wereld,

ben ik echt vereerd

om hier vandaag te zijn.

Als ik rondkijk

op deze TEDxAmsterdam locatie,

zie ik een heel bijzonder publiek.

Jullie zijn de reden

waarom heb ik ja heb gezegd op de uitnodiging

om vandaag hierheen te komen.

Als ik rondkijk,

zie ik mensen

die een bijdrage willen leveren.

Ik zie mensen

die een betere wereld willen maken,

door het doen van baanbrekend wetenschappelijk werk,

door het creëren van indrukwekkende kunstwerken,

door het schrijven van kritische artikelen

of inspirerende boeken,

door het opstarten van duurzame bedrijven.

Jullie hebben je eigen
instrumenten gekozen

om deze missie te vervullen

van het creëren van een betere wereld.

Sommigen kozen de microscoop

als hun instrument.

Anderen kozen dansen of schilderen

of het maken van muziek
zoals we net hebben gehoord.

Sommigen kozen de pen.

Anderen werken door middel van
het instrument van het geld.

Dames en heren,

ik maakte een andere keuze.

Bedankt.

Dames en heren -

(Gelach)

(Applaus)

Ik streef naar hetzelfde doel.

Ik deel de doelen

van de sprekers die aan het woord zijn geweest.

Ik heb niet gekozen

voor de pen, het penseel of

de camera.

Ik koos voor dit instrument.

Ik koos voor het geweer.

Voor jullie, en je hoorde het al,

kan de nabijheid van dit wapen

jullie een onbehaaglijk gevoel bezorgen.

Het kan zelfs eng aanvoelen.

Een echt geweer op

een paar meter afstand.

Laten we even pauzeren

en dit onbehagen voelen.

Je kon het zelfs horen.

Laten we het feit koesteren

dat de meesten van jullie waarschijnlijk

nooit dicht bij een geweer zijn geweest.

Het betekent dat

Nederland een vreedzaam land is.

Nederland is niet in oorlog.

Het betekent dat er geen soldaten nodig zijn

om in onze straten te patrouilleren.

Geweren maken geen deel uit van ons leven.

In veel landen

is het een ander verhaal.

In veel landen

worden mensen geconfronteerd met geweren.

Ze worden onderdrukt.

Ze worden geïntimideerd –

door krijgsheren,

door terroristen,

door criminelen.

Wapens kunnen veel schade veroorzaken.

Ze zijn de oorzaak

van veel leed.

Waarom sta ik dan hier

met dit wapen?

Waarom kies ik het geweer

als mijn instrument?

Vandaag wil ik jullie vertellen waarom.

Waarom ik koos voor het geweer

om een betere wereld te creëren.

Ik wil jullie vertellen

hoe dit wapen kan helpen.

Mijn verhaal begint

in de stad Nijmegen

in het oosten van Nederland,

de stad waar ik geboren ben.

Mijn vader

was een hardwerkende bakker.

Wanneer hij klaar was
met het werk in de bakkerij,

vertelde hij mij en mijn broer vaak verhalen.

Het vaakst vertelde hij

het verhaal dat ik nu met jullie ga delen.

Het verhaal van wat er gebeurd is
toen hij nog een dienstplichtige soldaat was

in de Nederlandse krijgsmacht

aan het begin van de Tweede Wereldoorlog.

De nazi's vielen Nederland binnen.

Hun meedogenloze plannen waren duidelijk.

Ze wilden ons regeren
door middel van repressie.

Diplomatie kon de Duitsers niet stoppen.

Alleen brute kracht bleef over.

Het was onze laatste redmiddel.

Mijn vader was daar
om die te leveren.

Als zoon van een boer,
die kon jagen,

was mijn vader een uitstekende schutter.

Als hij richtte,

miste hij nooit.

Op dit beslissende moment
in de Nederlandse geschiedenis

lag mijn vader in stelling

aan de oever van de Waal

vlakbij Nijmegen.

Hij had een goed schootveld op de Duitse soldaten

die een vrij land kwamen bezetten,

zijn land,

ons land.

Hij vuurde.
Er gebeurde niets.

Hij vuurde opnieuw.

Geen enkele Duitse soldaat viel op de grond.

Mijn vader had
een oud geweer gekregen

dat niet eens de andere
rivieroever kon bereiken.

Hitlers troepen marcheerden door

en er was niets dat mijn vader kon doen.

Tot op de dag dat hij stierf,

was hij gefrustreerd dat zijn schoten doel misten.

Hij had iets kunnen doen.

Maar met een oud geweer

was zelfs de beste schutter in de strijdkrachten

machteloos geweest.

Dit verhaal bleef mij bij.

Op de middelbare school

werd ik geboeid door de verhalen

van de geallieerde soldaten –

soldaten die huis en haard achterlieten

en hun leven riskeerden

om een onbekend land
en volk te bevrijden.

Ze bevrijdden mijn geboortestad.

In die tijd besloot ik

dat ik militair wilde worden –

uit respect en dankbaarheid

voor die mannen en vrouwen

die ons kwamen bevrijden –

vanuit het besef

dat soms alleen het wapen

kan staan
tussen goed en kwaad.

Dat is de reden waarom
ik het geweer opnam -

niet om te schieten,

niet om te doden,

niet om te vernietigen,

maar om degenen die kwaad willen te stoppen,

om de kwetsbaren beschermen,

de democratische waarden te verdedigen,

op te komen voor onze vrijheid

om hier vandaag
in Amsterdam te praten

over hoe we van de wereld
een betere plek kunnen maken.

Dames en heren,

ik sta hier niet om geweld te verheerlijken.

Ik houd niet van geweren.

Als je eenmaal zelf onder vuur hebt gelegen,

is het des te duidelijker

dat een geweer geen macho-instrument is

om stoer mee te doen.

Ik sta hier vandaag

om jullie te wijzen op het wapen

als instrument voor vrede en stabiliteit.

Misschien wel een van de belangrijkste instrumenten

voor vrede en stabiliteit
in deze wereld.

Dit klinkt misschien tegenstrijdig.

Maar niet alleen heb ik dat met eigen ogen gezien

tijdens mijn inzet in Libanon

en Sarajevo, en als

commandant der Nederlandse strijdkrachten,

het wordt ook ondersteund
door koude, harde statistieken.

Geweld is in de afgelopen 500 jaar
drastisch afgenomen,

ondanks de beelden

die we dagelijks in het nieuws zien.

Oorlogen tussen ontwikkelde landen

zijn een zeldzaamheid.

Het aantal moorden in Europa

is met een factor 30 gedaald

sinds de Middeleeuwen.

Burgeroorlog en onderdrukking komt sinds

het einde van de Koude Oorlog steeds minder voor.

Statistieken tonen aan

dat we in een relatief vreedzaam tijdperk leven.

Waarom?

Waarom is het geweld afgenomen?

Is de menselijke geest veranderd?

We hadden het vanmorgen over de menselijke geest.

Zijn we onze beestachtige neigingen

tot wraak, gewelddadige rituelen,

of ongecontroleerde razernij kwijtgeraakt?

Of is er iets anders?

In zijn laatste boek

concludeert Harvard-docent Steven Pinker -

en vele andere denkers vóór hem -

dat een van de belangrijkste drijvende krachten

achter de minder gewelddadige samenlevingen

de verspreiding van de rechtsstaat is

en de invoering op grote schaal

van het staatsmonopolie

op het gelegitimeerd gebruik van geweld –

gelegitimeerd door een
democratisch gekozen regering,

gelegitimeerd door 'checks and balances',

en een onafhankelijk rechtssysteem.

Met andere woorden: een staatsmonopolie

dat het gebruik van geweld
goed onder controle heeft.

Zo'n staatsmonopolie op geweld

dient allereerst ter geruststelling.

Het verwijdert de prikkel

voor een wapenwedloop

tussen potentieel vijandige groepen

in onze samenleving.

Ten tweede doet het bestaan van sancties

die de voordelen van het gebruik
van geweld teniet doen,

het evenwicht nog verder overhellen.

Afzien van geweld wordt winstgevender
dan een oorlog beginnen.

Nu gaat geweldloosheid
werken als een vliegwiel.

Het bevordert de vrede nog verder.

Als er geen conflicten zijn,

bloeit de handel.

Handel is eveneens een belangrijke stimulans

tegen geweld.

Door handel ontstaat wederzijdse afhankelijkheid

en wederzijdse winst tussen partijen.

Waar er een wederzijds voordeel is,
hebben beide partijen

meer te verliezen dan te winnen
met een oorlog.

Oorlog is gewoon niet langer
de beste optie

en daarom is geweld afgenomen.

Dit, dames en heren,

is de grondgedachte achter het bestaan
van mijn strijdkrachten.

De strijdkrachten geven uitvoering

aan het overheidsmonopolie op geweld.

We doen dit op een gelegitimeerde manier

pas nadat onze democratie ons heeft gevraagd

het te doen.

Het is dit wettige,

gecontroleerde gebruik van het wapen

dat enorm heeft bijgedragen

aan het omlaag brengen van de statistieken

van oorlog, conflict en geweld
over de hele wereld.

Het is deze deelname aan vredesmissies

die heeft geleid tot de beëindiging

van vele burgeroorlogen.

Mijn manschappen gebruiken hun wapen

als instrument voor de vrede.

Dit is de reden waarom
falende staten zo gevaarlijk zijn.

Falende staten kennen geen gelegitimeerd,
democratisch gestuurd gebruik van geweld.

Falende staten kennen het wapen niet

als een instrument van vrede en stabiliteit.

Daarom kunnen falende staten

een hele regio in chaos
en conflict meeslepen.

Daarom is het verspreiden van
het concept van de rechtstaat

zo'n belangrijk aspect
van onze buitenlandse missies.

Daarom proberen we nu in Afghanistan

een rechtssysteem op te bouwen.

Daarom trainen we politiemensen,

en leiden we overal ter wereld

rechters en openbare aanklagers op.

Dat is de reden waarom -

en in Nederland, zijn wij daar zeer uniek in -

dat is de reden waarom
de Nederlandse grondwet stelt

dat een van de belangrijkste
taken van de krijgsmacht

de instandhouding en het bevorderen
van de internationale rechtsorde is.

Dames en heren,

het zien van dit wapen confronteert ons

met de donkere kant van de menselijke geest.

Elke dag hoop ik

dat politici, diplomaten,
en ontwikkelingswerkers

conflicten kunnen ombuigen naar vrede,

en dreiging naar hoop.

Ik hoop dat op een dag
legers overbodig zullen zijn

en de mens een manier zal vinden
om samen te leven

zonder geweld en onderdrukking.

Maar tot die dag er komt,

zullen we tussen idealen
en menselijk falen

een weg moeten vinden.

Tot die dag komt,

sta ik hier namens mijn vader

die op de nazi's probeerde te schieten

met een oud geweer.

Ik sta voor mijn mannen en vrouwen

die bereid zijn hun leven te wagen

voor een minder gewelddadige wereld
voor ons allemaal.

Ik sta voor deze soldaat

die gedeeltelijk gehoorverlies opliep

en blijvend letsel aan haar been,

toen ze bij een mortieraanval geraakt werd

tijdens een missie in Afghanistan.

Dames en heren,

tot de dag aanbreekt

dat we de wapenen kunnen afschaffen,

hoop ik dat we het erover eens zijn

dat vrede en stabiliteit niet gratis zijn.

Het is hard werken,
vaak achter de schermen

Het vergt een goede uitrusting

en goed getrainde, toegewijde soldaten.

Ik hoop dat jullie de inspanningen

van onze krijgsmacht ondersteunen

om soldaten als deze jonge kapitein te trainen

en haar een goed geweer te geven,

in plaats van het slechte geweer
dat mijn vader werd gegeven.

Ik hoop dat jullie onze militairen willen steunen

als zij hun missie vervullen,

als ze thuis komen

en als ze gewond raken

en onze zorg nodig hebben.

Zij zetten hun leven op het spel,

voor ons, voor jullie

en we kunnen ze niet in de steek laten.

Ik hoop dat jullie mijn soldaten respecteren,

deze soldaat met dit geweer.

Omdat ze een betere wereld wil.

Omdat ze een actieve bijdrage levert

voor een betere wereld,

net als wij allen, hier bijeen.

Heel hartelijk bedankt.

(Applaus)