Beyniniz iletişim kurarken

Nörobilimci Uri Hasson, insan iletişiminin temellerini araştırıyor ve laboratuvarındaki deneyler, farklı dillerden dahi olsa beyinlerimizin aynı hikâye ya da fikri duyduğunda aynı tepkileri verdiğini ya da hizalandığını ortaya çıkarıyor. Bu muhteşem sinirsel mekanizma beyin kalıplarını iletmemizi, hatıra ve bilgileri paylaşmamızı sağlıyor. Hasson diyor ki ''İletişim kurabiliriz çünkü anlamı temsil eden ortak bir kodumuz var.''

Rüyalarımı, anılarımı, fikirlerimi

kaydedebilen ve beyninize

gönderebilen bir cihaz

icat ettiğinizi hayal edin.

Ezber bozan bir teknoloji olurdu,
öyle değil mi?

Aslında zaten böyle bir
cihazımız var,

adı da insan iletişim sistemi ve

etkili hikâye anlatımı.

Bu cihazın nasıl çalıştığını
anlamak için,

beyinlerimize bakmamız gerekecek.

Soruyu da biraz daha farklı
formüle etmemiz gerekmekte.

Şimdi sormamız gereken,

beynimde anılarım ve fikirlerimle

bağlantılı bu sinir hücreleri modellerinin

sizin beyninize nasıl aktarılacağıdır.

Sanırım iletişim kurmamızı sağlayan
iki unsur bulunmakta.

İlk olarak beyniniz, benim gönderdiğim

ses dalgaları ile eşleşmekte.

İkincisi, iletişim kurmamızı
sağlayan ortak bir

sinirsel protokol geliştirdik.

Bunu nasıl mı biliyoruz?

Princeton'daki laboratuvarımda,

insanları fMRI (emar) tarayıcılarına
sokup hikâye anlatırken ya da

gerçek yaşam hikâyeleri
dinlerken beyinlerini taradık.

Size, kullandığımız uyaran
hakkında fikir sahibi

yapmak için çok yetenekli bir hikâye
anlatıcısı tarafından anlatılan

bir hikâyeden 20 dakika dinleteceğim.

Jim O'Grady anlatmakta.

(Ses) Jim O'Grady: Hikâyemi haykırıyorum,
hikâyemin çok güzel olduğunu

biliyorum ve daha da
iyi yapmaya başlıyorum--

(Gülüşmeler)

onu süsleyerek.

Muhabirler buna ''zırvalamak'' der.

(Gülüşmeler)

Bu çizgiyi geçmeyi önermezler.

Fakat çizginin yüksek nüfuzlu
bir dekan ve bir pasta saldırısıyla

kesildiğine şahit oldum.

Hoşuma gitmedi de değil.''

Uri Hasson: Tamam şimdi
beyinlerinize bakalım ve

bu tarz hikâyeler dinlerken
neler olduğunu görelim.

Basitten başlayalım -- Bir dinleyici
ve bir beyin alanı ile başlayalım:

duyma merkezi kulaktan
gelen sesleri işler.

Göreceğiniz gibi bu özel beyin alanında,

hikâye devam ettikçe,
tepkiler aşağı ve yukarı gidiyor.

Şimdi bu tepkileri alıp,

aynı beyin alanında
diğer dinleyicilerin tepkileri

ile kıyaslayabiliriz.

Sorabiliriz:

Tüm dinleyiciler arasında
tepkiler ne kadar benzemekte?

Burada beş dinleyici görmektesiniz.

Hikâye başlamadan önce
karanlıkta uzanırken ve

hikâyenin başlamasını beklerken
beyinlerini tarayacağız.

Görebileceğiniz gibi,

her birinde beyin alanları
yukarı ve aşağı hareket etmekte,

ancak tepkiler oldukça farklı ve

eşzamanlı değiller.

Bununla birlikte, hikâye
başlar başlamaz, anında

hayret verici bir şey oluyor.

(Ses) JO: Hikâyemi haykırıyorum ve
iyi olduğunu biliyorum ve

daha iyi yapmaya--

UH: Aniden, görebileceğiniz gibi
deneklerin tümündeki tepkiler

hikâyeye kitleniyor ve

tüm dinleyicilerde benzer şekilde

aşağı ve yukarı hareket ediyor.

Gerçekte de bu aslında şu anda
benim konuşmamı dinlerken

sizlerin beyinlerine olan şey.

Bu etkiye ''sinirsel kenetlenme'' deriz.

Sizlere sinirsel kenetlenmenin
ne olduğundan önce

fiziksel kenetlenmeyi anlatayım.

Bakarız ve beş metronom görürüz.

Bu beş metronomu
beş beyin olarak düşünün.

Hikâye başlamadan önce
dinleyenlere benzer olarak

bu metronomlar klikleyecek,

ancak fazın dışında klikleyecek.

(Klikliyor)

Şimdi bunları bu iki silindire

koyarak birleştirdiğimde
neler olduğuna bakın.

(Klikliyor)

Şimdi bu iki silindir rotasyona başlıyor.

Bu rotasyon titreşimi tahtayı geçecek ve

tüm metronomlarla eşleşecek.

Şimdi klik sesini dinleyin.

(Eşzamanlı klik sesleri)

Bu fiziksel kenetlenmedir.

Şimdi beyine geri dönüp soralım:

Bu sinirsel kenetlenmeyi sağlayan nedir?

Sadece hoparlörden gelen sesler mi?

Belki de kelimelerdir.

Ya da belki hoparlörün ilettiği anlamdır.

Bu nedenle test etmek için
aşağıdaki deneyi yaptık.

Önce, hikâyeyi sondan başa dinlettik.

Bu birçok duyulan özelliği korudu,

ancak anlamı yok etti.

Bunun gibi bir şey duyuluyordu.

(Ses) JO: (Anlaşılmıyor)

İki beyin arasındaki renkleri
insanlar arasında

oldukça benzer tepki veren
beyin alanlarını göstermek için parlattık.

Göreceğiniz üzere,

bu gelen ses, tüm beyinlerde
sesleri işleyen işitme kortekslerindeki

tepki ya da hizalanmayı başlattı.

Ancak beynin derinliklerine yayamadı.

Şimdi bu sesleri
kelimelere dönüştürebiliriz.

Yani Jim Grady'i alıp
kelimeleri karıştırırsak

bir kelime listemiz olur.

(Ses) JO:...bir hayvan...
çeşitli gerçekler...

gerçekte...tart adam...
potansiyel olarak...hikâyelerim

UH: Gördüğünüz gibi bu kelimeler
erken dil gelişim alanlarında

uyum yaratabilir ama
bundan daha fazlasını değil.

Şimdi kelimeleri alıp
bunlardan cümleler yaratabiliriz.

(Ses) JO: Bu çizgiyi geçmeme
tavsiyesinde bulundular.

''Sevgili Jim. Güzel hikâye,
Hoş ayrıntılar.

Onu benim vasıtamla
tanımıyor muydu?'' diyor.

UH: Şimdi göreceğiniz gibi tüm
dil alanlarındaki tepkiler, hangi

dilden olursa olsun gelen dili

işlerken aynı ya da benzer
şekilde hizalanıyor.

Bununla birlikte, sadece tüm,
anlamlı, uyumlu hikâyeyi kullandığımızda

tepkiler frontal ve
yan korteksi de içeren

beynin derinliklerine,

daha üst sıralara yayılır ve

hepsini aynı tepkileri verir hâle getirir.

Tüm dinleyenlerde benzer hâle gelen
bu üst düzey alanlardaki

kelimeler ya da seslerden değil,

tepkilerin konuşanın ilettiği anlamdan

kaynaklandığını düşünürüz.

Eğer haklıysak, burada
şöyle güçlü bir tahmin yapabiliriz;

size tamamıyla aynı fikirleri

çok farklı kelimelerden oluşan
iki ayrı şekilde söylesem

beyin tepkileriniz yine aynı olacaktır.

Bunu test etmek için
laboratuvarımda aşağıdaki deneyi yaptık.

İngilizce bir hikâyeyi aldık ve

Rusça'ya çevirdik.

Şimdi tamamıyla aynı anlamı veren

iki ayrı ses ve sözdiziminiz var.

İngilizce hikâyeyi İngiliz dinleyicilere,

Rusça hikâyeyi de Rus
dinleyicilere çalıyorsunuz,

tepkileri de gruplar
genelinde kıyasladık.

Bunu yaparken de duyma kortekslerindeki

benzer tepkileri görmedik,

çünkü dil ve sesler oldukça farklıydı.

Bununla birlikte, yüksek
seviyedeki alanlarda tepkilerin

iki grupta da aynı
olduğunu görebilirsiniz.

Hikâye bittikten sonra doğrulattığımız
üzere, bunun iki grubun da hikâyeyi

benzer şekilde anlamasından
kaynaklandığına inanıyoruz.

Bu uyumun iletişim için
önemli olduğunu düşünmekteyiz.

Örneğin, anlayacağınız gibi,

İngilizce benim ana dilim değil.

Birçoğunuz gibi

başka bir dili konuşarak büyüdüm.

Ama yine de anlaşabiliyoruz.

Nasıl oluyor?

Anlamı taşıyan ortak bir
kod sayesinde iletişim

kurduğumuzu sanıyoruz.

Şu ana kadar sadece dinleyenin
beyninde ne olduğundan, beyninizde

konuşmaları dinlerken
olanlardan bahsettim.

Peki konuşanın beyninde
neler oluyor, ben size

konuşurken beynimde ne oluyor?

Konuşanın beynine bakmak için

konuşandan tarayıcıya girmesini istedik,

beynini taradık ve

beyin tepkilerini hikâyeyi
dinleyenlerin beyin

tepkileri ile karşılaştırdık.

Unutmayın ki konuşmayı üretmek ve
konuşmayı anlamak birbirinden

oldukça farklı süreçlerdir.

Burada sorumuz: Ne kadar benzerler?

Sürpriz olarak gördük ki,

dinleyenlerin tüm bu karışık
modelleri aslında

konuşanın beyninden gelmektedir.

Yani üretim ve anlama oldukça
benzer süreçlere dayanmaktadır.

Yine keşfettik ki

dinleyenin ve konuşanın
beynindeki benzerlikler

ne kadar güçlü ise,

iletişim o kadar iyidir.

Biliyorum ki eğer şu anda
kafanız karışmışsa,

ki böyle olmadığını umuyorum,

beyin tepkileriniz
benimkilerden oldukça farklı.

Ancak yine biliyorum ki
beni anlıyorsanız,

o zaman beyniniz...
ve beyniniz... ve beyniniz

benimkine oldukça benzer.

Şimdi tüm bu bilgileri
toparlayalım ve soralım:

Bunu benim beynimden
sizinkine bir anı transfer

etmek için nasıl kullanabiliriz?

Bunun için aşağıdaki deneyi yaptık.

Hayatlarında ilk defa
BBC TV dizisi Sherlock'u

izleyen kişilerin beynini taradık.

Sonra onlardan tekrar
tarayıcıya girerek daha önce

izlememiş bir başka kişiye
filmi anlatmalarını istedik.

Daha açık olalım.

Şu sahneyi düşünün,

Sherlock Londra'da,
aradığı katil tarafından

kullanılan taksiye biniyor.

Bir izleyici olarak,

izlerken beynimde özel
bir kalıp vardır.

Şimdi tamamen aynı kalıbı
Sherlock, Londra, katil

diyerek tekrar canlandırabilirim.

Ben bu kelimeleri sizin
beyninize aktarırken de,

siz yeniden yapılandırmak zorundasınız.

Aslında, bu kalıbın şu anda
beyinlerinizde oluştuğunu görüyoruz.

Ben size bu sahneleri anlatırken

şu anda beyinlerinizde oluşan bu kalıbın,

birkaç ay önce filmi tarayıcıda

izlerkenki kalıplarla aynı
olduğunu gördüğümüzde de

oldukça şaşırdık.

Bu sizlere nasıl hikâye anlatabilmemizi,

bilgi aktarmamızı sağlayan
mekanizmayı açıklayacaktır.

Çünkü, örneğin,

şimdi gerçekten dikkatlice
dinliyorsunuz ve anlamaya çalışıyorsunuz.

Kolay olmadığını biliyorum.

Ancak umuyorum ki konuşmada
bir noktada tuşa bastık ve anladınız.

Belki de birkaç saat, birkaç gün,
birkaç ay içerisinde, bir partide

biriyle tanışacaksınız ve bu konuşmadan

bahsedeceksiniz ve aniden

sanki o da burada bizimle
berabermiş gibi olacak.

Gördüğünüz gibi bu mekanizmayı
alıp insanlar arasında

hatıra ve bilgi transfer
etmek için kullanabiliriz,

inanılmaz, değil mi?

Ancak iletişim kurabilme yeteneğimiz ortak

bir zeminde buluşabilmemize bağlıdır.

Çünkü, örneğin,

''taksi'' yerine İngiltere'de

eşanlamlı olan ''hackney arabası'' desem

birçoğunuz için bir anlam ifade etmeyecek.

Uyum sadece temel fikri
anlama yeteneğimize

bağlı değildir;

aynı zamanda ortak zemin, anlayış ve
paylaşılan inanç sistemine

sahip olmamıza da bağlıdır.

Çünkü biliyoruz ki birçok durumda

insanlar aynı hikâyeyi
çok farklı biçimlerde anlayabilirler.

Yine laboratuvarda şu deneyi yaptık.

J.D. Salinger'ın bir hikâyesini aldık,

hikâyede bir partide eşini kaybeden
bir adam en iyi arkadaşını arıyor ve

''Karımı gördün mü?'' diye soruyor.

Deneklerin yarısına,

karısının kocasının en iyi arkadaşı
ile ilişki yaşadığını söyledik.

Diğer yarısına ise

eşinin sadık olduğunu ancak
kocasının çok kıskanç olduğunu söyledik.

Hikâye başlamadan önceki bu tek cümle

kadının kocasını aldattığını düşünen

tüm kişilerin beyin tepkileri
yüksek seviye alanlarında

aynı ve diğer türlü düşünen

gruptan da farklı idi.

Eğer tek bir cümle ile

beyin tepkileriniz diğer insanlarla

aynı ve sizden farklı düşünen
diğerleri ile farklı olabiliyorsa

bu etkinin gerçek hayatta
nasıl yansıyacağını düşünün.

Tamamıyla aynı haberi dinlerken,

her geçen gün,
bize farklı bakış açıları sunan

Fox Haber, New York Times gibi
farklı haber kanallarını dinleyerek,

nasıl etkilendiğimizi bir düşünün.

Şimdi özetleyelim.

Bu akşam her şey
planlandığı gibi giderse,

sesimi beyinlerinizle eşleştirme
yeteneğimi kullandım.

Bu eşleştirmeyi de

hatıralarım ve fikirlerimle birleşen
beyin kalıplarımı sizlerin beynine

aktarmak için kullandım.

Bunu yaparken de
iletişim kurarken kullandığımız

gizli mekanizmayı kullandım.

Biliyoruz ki, bu, gelecekte bizim

iletişimi geliştirmemize yardımcı olacak.

Ancak bu çalışmalar aynı zamanda

göstermiştir ki, iletişim
ortak bir zemine dayanır.

Toplum olarak gerçekten
endişelenmemiz gereken an,

bu ortak zemini ve bizden farklı
düşüncelerde olanlarla konuşma

yeteneğimizi, mikrofonu ve düşünme

şeklimizi kontrol edebilen birkaç
güçlü medya kanalı yüzünden

kaybettiğimiz

zaman olacaktır.

Nasıl düzeltilir bilemiyorum,
çünkü ben sadece bilim adamıyım.

Belki de bir yolu

iletişimin daha doğal hâli olan
diyaloğa dönmektir,

burada ben sadece konuşan değil,

hem konuşan hem dinleyen olduğum

konuşmanın daha doğal hâline.

Bu şekilde birlikte

ortak bir zeminde ve yeni fikirlerde
buluşmaya çalışırız.

Çünkü her şeyden önce,

eşleştiğimiz insanlar
kim olduğumuzu anlatır.

Başka bir beyinle eşleşme isteği de

çok erken yaşlarda başlayan
temel bir istektir.

Şimdi eşleştiğimiz insanların
bizi nasıl tanımladığına iyi

bir örnek olduğunu düşündüğüm

kendi hayatımdan bir örnekle tamamlayayım.

Bu benim oğlum Jonathan
daha çok küçükken.

Sadece başka biriyle eşleşme
arzusu ve saf mutluluğu ile

eşimle beraber nasıl
bir ses oyunu geliştirdiğine bakın.

(İkisi de sesler çıkarıyorlar)

(Gülüşmeler)

Şimdi düşünün,

oğlumun bizimle ve hayatındaki
diğer insanlarla eşleşme

yeteneği, dönüşeceği yetişkini
nasıl şekillendiriyor.

Diğer insanlarla etkileşimle ve

birlikteliklerinizle, fikirlerinizin
nasıl günbegün değiştiğini düşünün.

Yani diğer insanlarla
eşleşmeye devam edin.

Fikirlerinizi yayın,

çünkü hepimizin toplamı,
birlikte, eşleşerek,

parçalarınızdan daha güçlüdür.

Teşekkürler.

(Alkışlar)