Γιατί είναι (ακόμα) ωραιοποιημένη η αποικιοκρατία;

Η αποικιοκρατία παραμένει έως σήμερα μια μάστιγα που κρύβεται μέσα στις τοξικές, εσωτερικευμένες μυθολογίες και τα στερεότυπα που επέζησαν και μετά τα καθεστώτα που τις δημιούργησαν, αναφέρει ο ιστορικός Φάρις Άχμαντ-Νουρ. Έχοντας εξετάσει τον λόγο που αυτές οι προκαταλήψεις και τα αφηγήματα επιμένουν -κι ενίοτε αναπτύσσονται- προτείνει μια πολυδιάστατη προσέγγιση προκειμένου ν' απορρίψουμε τις πολιτιστικές εμμονές μιας ωραιοποιημένης ιστορίας και να αποτρέψουμε αυτή την κακοήθη νοσταλγία να διαιωνίζει τις παρελθοντικές καταδυναστεύσεις.

Σας υπόσχομαι πως δεν θα τραγουδήσω.

Θα σας γλιτώσω τουλάχιστον από αυτό.

Όμως, είμαι ιστορικός,

με υπόβαθρο στη φιλοσοφία.

Το κύριο πεδίο της έρευνάς μου
είναι η ιστορία της Νοτιοανατολικής Ασίας,

με επίκεντρο την αποικιακή
Νοτιοανατολική Ασία του 19ου αιώνα.

Τα τελευταία χρόνια, αυτό που κάνω,

είναι να εντοπίζω την ιστορία
συγκεκριμένων ιδεών

που σχηματίζουν την άποψή μας,

τον τρόπο που εμείς
στη Νοτιοανατολική Ασία,

βλέπουμε τους εαυτούς μας
και τους κατανοούμε.

Υπάρχει ένα πράγμα
που δεν μπορώ να εξηγήσω,

ως ιστορικός,

κι αυτό με προβληματίζει για πολύ καιρό.

Γι' αυτόν τον λόγο, συγκεκριμένες ιδέες,

συγκεκριμένες απόψεις,

φαίνονται να μην ξεθωριάζουν ποτέ.

Και δεν ξέρω τον λόγο.

Συγκεκριμένα,

με ενδιαφέρει να κατανοήσω τον λόγο
που μερικοί άνθρωποι -φυσικά όχι όλοι-

αλλά μερικοί άνθρωποι
στη μεταποικιακή Ασία,

ακόμα διατηρούν κάποια
ωραιοποιημένη αντίληψη

του αποικιοκρατικού παρελθόντος.

Σαν να το βλέπουν μέσα από ροζ γυαλιά,

ίσως, σαν μια εποχή που ήταν
γλυκιά, καλή ή ευχάριστη,

έστω κι αν οι ιστορικοί γνωρίζουν
την πραγματικότητα της βίας,

της καταπίεσης

και την πιο σκοτεινή πλευρά
όλης αυτής της αποικιακής εμπειρίας.

Ας φανταστούμε ότι δημιουργώ
μια χρονομηχανή για μένα.

(Κάνει βουητά)

Δημιουργώ μια χρονομηχανή

και στέλνω τον εαυτό μου
στη δεκαετία του 1860,

εκατό χρόνια πριν τη γέννησή μου.

Ωχ Θεέ μου, ανέφερα την ηλικία μου.

Πάω εκατό χρόνια πίσω
πριν από τη γέννησή μου.

Αν βρισκόμουν στο πλαίσιο
της αποικιακής Νοτιοανατολικής Ασίας

του 19ου αιώνα,

δεν θα γινόμουν καθηγητής.

Οι ιστορικοί το γνωρίζουν αυτό.

Κι όμως, παρά το γεγονός αυτό,

υπάρχει ακόμα μια μερίδα ανθρώπων
που είναι προσκολλημένοι στην ιδέα

ότι το παρελθόν δεν ήταν τόσο ζοφερό,

πως έχει κάποια ρομαντική πλευρά.

Εδώ είναι που εγώ, ως ιστορικός,

ανακαλύπτω τα όρια της ιστορίας.

Επειδή μπορώ να εντοπίσω ιδέες,

μπορώ να βρω την πηγή
ορισμένων κοινοτοπιών,

ορισμένων στερεότυπων.

Να σας πω ποιος το επινόησε,
πού, πότε και σε ποιο βιβλίο.

Ένα πράγμα όμως δεν μπορώ να κάνω:

δεν μπορώ να διεισδύσω στο εσωτερικό,
υποκειμενικό νοητικό σύμπαν κάποιου,

και να αλλάξω τη γνώμη του.

Πιστεύω ότι αυτός ακριβώς
είναι ο λόγος που τα τελευταία χρόνια

με ελκύουν ολοένα και πιο πολύ
πράγματα όπως η ψυχολογία

και η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία,

διότι σ' αυτά τα πεδία οι ακαδημαϊκοί
εξετάζουν την ανθεκτικότητα των ιδεών.

Γιατί ορισμένοι άνθρωποι
έχουν συγκεκριμένες προκαταλήψεις;

Γιατί υπάρχουν ορισμένες μεροληψίες,
ορισμένες φοβίες;

Ζούμε, δυστυχώς, σε έναν κόσμο
που συνεχίζεται ακόμα ο μισογυνισμός,

ο ρατσισμός,

όλων των ειδών οι φοβίες.

Η ισλαμοφοβία, για παράδειγμα,
είναι ένας νέος όρος.

Γιατί συνεχίζουν να υπάρχουν
αυτές οι ιδέες;

Πολλοί ακαδημαϊκοί συμφωνούν
ότι αυτό συμβαίνει εν μέρει

επειδή όταν κοιτάμε τον κόσμο,

τείνουμε να πισωγυρίζουμε ξανά και ξανά

μέσα σε μια περιορισμένη δεξαμενή,

μια μικρή δεξαμενή βασικών ιδεών
οι οποίες δεν αμφισβητούνται.

Δείτε πώς εμείς στη Νοτιοανατολική Ασία,

περιγράφουμε τον εαυτό μας
στον εαυτό μας και στον κόσμο.

Δείτε πόσο συχνά,
όποτε αναφερόμαστε στον εαυτό μας,

στην άποψή μου, την ταυτότητά μου,
την ταυτότητά μας,

πισωγυρίζουμε ξανά και ξανά

στο ίδιο σύνολο των ιδεών,

που όλες τους έχουν τη δική τους ιστορία.

Ένα πολύ απλό παράδειγμα:

Ζούμε στη Νοτιοανατολική Ασία,

η οποία είναι πολύ δημοφιλής
στους τουρίστες απ' όλον τον κόσμο,

και δεν νομίζω πως αυτό είναι κακό.

Πιστεύω πως είναι καλό που έρχονται
οι τουρίστες στη Νοτιοανατολική Ασία,

διότι πάει πακέτο με τη διεύρυνση
της κοσμοθεωρίας μας,

τη γνωριμία πολιτισμών και τα λοιπά.

Δείτε, όμως, πώς περιγράφουμε
τον εαυτό μας

μέσω των τουριστικών καμπανιών,
των διαφημίσεων που παράγουμε.

Θα υπάρχει υποχρεωτικά ο κοκοφοίνικας,
η μπανανιά κι ο ουραγκοτάγκος.

(Γέλια)

Κι ο ουραγκοτάγκος oύτε που πληρώνεται.

(Γέλια)

Δείτε πώς περιγράφουμε
τους εαυτούς μας, τη φύση μας,

την ύπαιθρό μας,

πώς περιγράφουμε την αγροτική μας ζωή.

Δείτε τις κωμωδίες μας,
τα θεατρικά μας έργα, τις ταινίες μας.

Είναι αρκετά κοινό,
ειδικά στη Νοτιοανατολική Ασία,

όταν παρακολουθείτε αυτές τις κωμωδίες,

αν είναι κάποιος επαρχιώτης,
κάθε φορά, είναι άσχημος,

είναι αστείος, είναι ανόητος,

χωρίς γνώσεις.

Λες κι η επαρχία
δεν έχει τίποτα να προσφέρει.

H αντίληψή μας για τη φύση,

παρ' όλη τη συζήτησή μας,

τη συζήτησή μας
για την ασιατική φιλοσοφία,

τις ασιατικές αξίες,

παρ' όλη τη συζήτησή μας για το πώς έχουμε

μια οργανική σχέση με τη φύση,

πώς φερόμαστε στη φύση
στη Νοτιοανατολική Ασία σήμερα;

Θεωρούμε τη φύση ως κάτι
προς κατάκτηση και εκμετάλλευση.

Κι αυτή είναι η πραγματικότητα.

Ο τρόπος που ζούμε
στο δικό μας μέρος του κόσμου,

στην μεταποικιακή ΝΑ Ασία,

από πάρα πολλές απόψεις, κατ' εμέ,

φέρει κατάλοιπα,

ιδεών, αλληγοριών,

κοινοτοπιών, στερεοτύπων
που έχουν μια ιστορία.

Αυτή η ιδέα της επαρχίας
ως ένα μέρος προς εκμετάλλευση,

η ιδέα του αμόρφωτου επαρχιώτη,

είναι ιδέες που, οι ιστορικοί
όπως εγώ, μπορούμε να πάμε πίσω

και να εντοπίσουμε τον τρόπο
που ανέκυψαν αυτά τα στερεότυπα.

Ανέκυψαν σε μια περίοδο

που η Νοτιοανατολική Ασία

κυβερνιόταν σύμφωνα με τη λογική
του αποικιακού καπιταλισμού.

Και από πολλές απόψεις,

εμείς υιοθετήσαμε αυτές τις ιδέες.

Αποτελούν κομμάτι μας τώρα.

Αλλά δεν αναλύουμε επαρκώς

ώστε ν' ανακρίνουμε τον εαυτό μας
και ν' αναρωτηθούμε,

«Πώς μου προέκυψε αυτή
η αντίληψη του κόσμου;

Πώς μου προέκυψε
αυτή η αντίληψη της φύσης;

Πώς μου προέκυψε
αυτή η αντίληψη της επαρχίας;

Πώς μου προέκυψε
η ιδέα της εξωτικής Ασίας;»

Και συγκεκριμένα σε εμάς τους ΝΑ Ασιάτες,

μας αρέσει να εξωτικοποιούμε
τους εαυτούς μας.

Μετατρέψαμε την ταυτότητά μας
σε ένα παιχνίδι όπου αλλάζεις κοστούμια.

Πηγαίνεις, κυριολεκτικά,
στο σουπερμάρκετ, στο εμπορικό κέντρο

και αγοράζεις ένα σετ κατασκευής
εξωτικής στολής.

Επιδεικνύουμε αυτήν την ταυτότητα,

δίχως να αναρωτηθούμε πώς και πότε

προέκυψε αυτή η συγκεκριμένη
εικόνα του εαυτού μας.

Όλα αυτά έχουν μια ιστορία.

Γι' αυτό, ολοένα και πιο πολύ,

ως ιστορικός, καθώς ανακαλύπτω
τα όρια της ιστορίας,

βλέπω πως δεν μπορώ
να δουλεύω πλέον μόνος μου.

Δεν μπορώ πλέον.

Διότι δεν υπάρχει κανένα απολύτως νόημα
ν' αρχειοθετώ το έργο μου.

Δεν υπάρχει νόημα ν' αναζητώ
τις ρίζες αυτών των ιδεών,

να εντοπίζω την πηγή τους

κι ύστερα να τις γράφω σε ένα ημερολόγιο

για να το διαβάσουν δυο-τρεις ιστορικοί.

Δεν έχει κανένα νόημα.

Ο λόγος που πιστεύω ότι έχει σημασία

είναι επειδή η περιοχή μας, η ΝΑ Ασία,

στα χρόνια που θα έρθουν,

θα βιώσει τεράστιες και πρωτόγνωρες
αλλαγές στην ιστορία μας,

εν μέρει λόγω της παγκοσμιοποίησης,

της παγκόσμιας πολιτικής,

των γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων,

την επίδραση της τεχνολογίας,

της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης...

Ο κόσμος μας, όπως τον ξέρουμε,
θα αλλάξει.

Για να προσαρμοστούμε σ' αυτήν την αλλαγή,

για να είμαστε έτοιμοι για την αλλαγή,

πρέπει να έχουμε μια αντισυμβατική σκέψη

και δεν γίνεται να πέφτουμε ξανά και ξανά

στο ίδιο σύνολο ξεπερασμένων,

κοινότοπων, τετριμμένων στερεοτύπων.

Πρέπει να είμαστε αντισυμβατικοί.

Γι' αυτό εμείς οι ιστορικοί,
δεν γίνεται να δουλεύουμε μόνοι τώρα.

Εγώ πρέπει να συνεργαστώ με ψυχολόγους,

συμπεριφορικούς θεραπευτές,

να συνεργαστώ με κοινωνιολόγους,
ανθρωπολόγους, οικονομολόγους.

Πρέπει, πάνω απ' όλα, να συνεργαστώ
με ανθρώπους της τέχνης

και των μέσων μαζικής ενημέρωσης.

Επειδή εκεί, σε εκείνο το πεδίο συζήτησης,

έξω από τα όρια του πανεπιστημίου,

πρέπει να γίνονται
τέτοιοι δημόσιοι διάλογοι.

Και πρέπει να γίνουν τώρα,

διότι πρέπει να καταλάβουμε

ότι έτσι όπως είναι η σημερινή κατάσταση,

δεν καθορίζεται από κάποια σταθερή,

ιστορικά προκαθορισμένη διαδρομή.

Αντιθέτως, υπάρχουν πολλές άλλες ιστορίες,

πολλές άλλες ιδέες που ξεχάστηκαν,

περιθωριοποιήθηκαν
ή διαγράφηκαν στην πορεία.

Η δουλειά των ιστορικών όπως εγώ
είναι να το ανακαλύπτουμε αυτό,

αλλά πρέπει να ασχοληθούμε μ' αυτό,

να ασχοληθούμε με την κοινωνία ως σύνολο.

Ας γυρίσω στο παράδειγμα
της χρονομηχανής που έδωσα νωρίτερα.

Ας πούμε ότι αφορά σε ένα
αποικιακό θέμα του 19ου αιώνα,

κι ένας άνθρωπος αναρωτιέται,

«Θα πάψει ποτέ να υπάρχει η αυτοκρατορία;

Θα υπάρξει ένα τέλος σε όλο αυτό;

Θα ελευθερωθούμε κάποια μέρα;»

Ο άνθρωπος εφευρίσκει μια χρονομηχανή,

(Κάνει βουητά)

μεταφέρεται στο μέλλον,

και φτάνει στη μεταποικιακή
Νοτιοανατολική Ασία του σήμερα.

Ο άνθρωπος ρίχνει
μια ματιά τριγύρω και βλέπει,

ότι πράγματι,

οι αυτοκρατορικές σημαίες δεν υπάρχουν,

τα κανονιοφόρα πλοία δεν υπάρχουν,

ούτε και οι αποικιακοί στρατοί.

Υπάρχουν νέες σημαίες, νέα έθνη-κράτη.

Υπάρχει ανεξαρτησία τελικά.

Υπάρχει όντως;

Τότε, ο άνθρωπος αυτός
βλέπει τις τουριστικές διαφημίσεις

και βλέπει ξανά τον κοκοφοίνικα,
τη μπανανιά και τον ουραγκοτάγκο.

Ο άνθρωπος βλέπει τηλεόραση

και παρακολουθεί πώς οι εικόνες
μιας εξωτικής Νοτιοανατολικής Ασίας

αναπαράγονται ξανά και ξανά
από τους Νοτιοανατολικούς Ασιάτες.

Και ο άνθρωπος μπορεί τότε να συμπεράνει,

ότι ανεξάρτητα από το γεγονός

πως η αποικιοκρατία δεν υφίσταται πια,

εμείς εξακολουθούμε,
από πάρα πολλές απόψεις,

να ζούμε στη μακρά σκιά του 19ου αιώνα.

Kι αυτό, πιστεύω, έχει γίνει
η προσωπική μου αποστολή.

Ο λόγος που πιστεύω γιατί
η ιστορία είναι τόσο σημαντική

όπως και γιατί είναι
τόσο σημαντικό για την ιστορία

να υπερκεράσει την ιστορία,

είναι επειδή πρέπει να αναθερμάνουμε
αυτόν τον διάλογο για την ταυτότητά μας.

Όλοι μας.

Λέμε, «Όχι, έχω τη δική μου
άποψη, εσύ τη δική σου».

Αυτό είναι εν μέρει σωστό.

Οι απόψεις μας ποτέ δεν είναι
εντελώς δικές μας σε ατομικό επίπεδο.

Είμαστε κοινωνικά και ιστορικά όντα.

Εσείς, εγώ, όλοι μας,
μεταφέρουμε την ιστορία μέσα μας.

Στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε,
στα μυθιστορήματα που γράφουμε,

στις ταινίες που επιλέγουμε να δούμε,

στις εικόνες που φέρνουμε στη μνήμη μας
όταν σκεφτόμαστε ποιοι είμαστε.

Είμαστε ιστορικά όντα.

Μεταφέρουμε την ιστορία μαζί μας

και η ιστορία μεταφέρει εμάς.

Όμως, ενώ καθοριζόμαστε από την ιστορία,

η δική μου προσωπική πεποίθηση είναι

ότι δεν πρέπει να παγιδευτούμε
από την ιστορία

και δεν πρέπει να γίνουμε τα θύματά της.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)