Ό,τι ακούτε στις ταινίες είναι ένα ψέμα | Τάσος Φραντζολάς | TEDxAthens

O ηχητικός σχεδιασμός είναι χτισμένος στην εξαπάτηση - όταν παρακολουθείτε μια ταινία ή μια τηλεοπτική εκπομπή, σχεδόν όλοι οι ήχοι που ακούτε είναι ψεύτικοι. Σε αυτή την ομιλία πλούσια σε ήχους, ο Τάσος Φραντζολάς διερευνά τον ρόλο του ήχου στην αφήγηση και δείχνει πόσο εύκολα οι εγκέφαλοί μας ξεγελούνται από αυτό που ακούμε.

Αυτή η ομιλία έγινε σε μια εκδήλωση TEDx, η οποία χρησιμοποιεί τη μορφή των συνεδρίων TED αλλά διοργανώνεται ανεξάρτητα, από μια τοπική κοινότητα/ομάδα. Διαβάστε περισσότερα στο http://ted.com/tedx

Θέλω να προσπεράσω την εισαγωγή.

Θέλω να ξεκινήσω κάνοντας ένα πείραμα.

Θα παίξω τρία βίντεο μιας βροχερής ημέρας.

Αλλά αντικατέστησα τον ήχο
σε ένα από τα βίντεο,

και αντί για τον ήχο της βροχής,

πρόσθεσα τον ήχο
του μπέικον καθώς τηγανίζεται.

Θέλω να σκεφτείτε προσεχτικά
ποιο κλιπάκι είναι με το μπέικον.

(Βροχόπτωση)

(Βροχόπτωση)

(Βροχόπτωση)

Εντάξει.

Βασικά, είπα ψέματα.

Είναι όλα μπέικον.

(Μπέικον που τσιτσιρίζει)

(Χειροκρότημα)

Δεν προσπαθώ να σας κάνω να πεινάτε

κάθε φορά που βλέπετε μια βροχερή σκηνή,

αλλά να σας δείξω ότι οι εγκέφαλοί μας
είναι ρυθμισμένοι να δέχονται τα ψέματα.

Δεν ψάχνουμε για την ακρίβεια.

Έτσι στο θέμα της εξαπάτησης,

θα ήθελα να παραθέσω έναν
από τους αγαπημένους μου συγγραφείς.

Στην «Παρακμή του Ψεύδους»,
ο Όσκαρ Ουάιλντ καθιερώνει την ιδέα

ότι όλη η άσχημη τέχνη προέρχεται
αντιγράφοντας τη φύση

και με το να είσαι ρεαλιστής,

και όλη η σπουδαία τέχνη προέρχεται
από το ψέμα και την εξαπάτηση,

και λέγοντας όμορφα πράγματα
που δεν είναι αλήθεια.

Θέλω να το ξεκαθαρίσω -

όταν βλέπετε μια ταινία

και χτυπάει το τηλέφωνο,

δεν χτυπάει πραγματικά.

Προστίθεται αργότερα
μετά την παραγωγή σε ένα στούντιο.

Όλοι οι ήχοι που ακούτε είναι ψεύτικοι.

Όλοι, εκτός από τον διάλογο,

είναι ψεύτικοι.

Δεν είναι και το μόνο πράγμα
που είναι ψεύτικο στο Χόλιγουντ.

(Γέλια)

Όταν παρακολουθείτε μια ταινία
και βλέπετε ένα πουλί να φτερουγίζει -

(Φτερούγισμα)

Δεν έχουν μαγνητοφωνήσει το πουλί.

Ακούγεται πολύ πιο ρεαλιστικό
αν μαγνητοφωνήσετε μια σελίδα

ή κουνάτε γάντια κουζίνας.

(Φτερούγισμα)

Το κάψιμο ενός τσιγάρου από κοντά -

(Κάψιμο τσιγάρου)

Στην πραγματικότητα ακούγεται
πολύ πιο αυθεντικό,

αν μαγνητοφωνήσετε
μια μικρή μπάλα από σελοφάν

που αποσυμπιέζεται.

(Ήχος μπάλας από σελοφάν)

Μπουνιές;

(Μπουνιά)

Ας το ξαναπαίξω αυτό.

(Μπουνιά)

Αυτό γίνεται συχνά χώνοντας
ένα μαχαίρι σε λαχανικά,

συνήθως λάχανο.

(Λάχανο μαχαιρώνεται)

Το επόμενο -
Δεν θα παίξω το βίντεο

αλλά είναι κόκαλα που σπάνε.

(Κόκαλα που σπάνε)

Δεν τραυματίστηκε κανένας
στην πραγματικότητα.

Στην πραγματικότητα είναι...

σπάσιμο σέλινου ή παγωμένου μαρουλιού.

(Σπάσιμο σέλινου ή παγωμένου μαρουλιού)

(Γέλια)

Ναι. Ευχαριστώ
τους τρεις φίλους μου που γελάνε.

Το να κάνεις τους σωστούς ήχους
δεν είναι πάντα τόσο εύκολο

όσο να πας στο σούπερ μάρκετ

και να πας εκεί που είναι τα λαχανικά.

Αλλά συνήθως είναι λίγο πιο πολύπλοκο.

Ας δούμε μαζί ανάποδα

πώς γίνεται ένα ηχητικό εφέ.

Μία από τις αγαπημένες μου ιστορίες
είναι από τον Φρανκ Σεραφίνι.

Έχει συνεισφέρει στη βιβλιοθήκη μας,

και είναι ένας σπουδαίος σχεδιαστής ήχου
για το «Τρον», το «Σταρ Τρεκ» και άλλα.

Ήταν μέλος της ομάδας της Paramount
που κέρδισε Όσκαρ καλύτερου ήχου

με το «Κυνήγι για τον Κόκκινο Οκτώβρη».

Σε αυτή την κλασσική ταινία
του ψυχρού πολέμου, τη δεκαετία του '90,

τους ζήτησαν να δημιουργήσουν
τον ήχο της προπέλας του υποβρυχίου.

Είχαν ένα μικρό πρόβλημα:

δεν μπορούσαν να βρουν
υποβρύχια στο Δυτικό Χόλιγουντ.

Οπότε αυτό που έκαναν ήταν,

να πάνε στην πισίνα ενός φίλου,

και ο Φρανκ έκανε βουτιά.

Τοποθέτησαν ένα υποβρύχιο μικρόφωνο

και ένα κρεμαστό μικρόφωνο
έξω από την πισίνα.

Αναδημιουργήσαμε τον ήχο.

Να πώς ακούγεται το υποβρύχιο μικρόφωνο.

(Υποβρύχια βουτιά)

Προσθέτοντας το κρεμαστό μικρόφωνο
ακούστηκε κάπως έτσι:

(Πιτσίλισμα νερού)

Έτσι πήραν τον ήχο
και τον κατέβασαν μια οκτάβα,

σα να παίζεις έναν δίσκο πιο αργά.

(Πιτσίλισμα νερού σε χαμηλότερη οκτάβα)

Και μετά αφαίρεσαν πολλές
από τις υψηλές συχνότητες.

(Πιτσίλισμα νερού)

Και το κατέβασαν ακόμη μία οκτάβα.

(Πιτσίλισμα νερού σε χαμηλότερη οκτάβα)

Και πρόσθεσαν λίγο από το πιτσίλισμα

από το κρεμαστό μικρόφωνο.

(Πιτσίλισμα νερού)

Επαναλαμβάνοντας τον ήχο,

πήραν αυτό:

(Ανάδευση από προπέλες)

Έτσι, συνδυάστηκαν
η δημιουργικότητα και η τεχνολογία

για να φτιάξουν την ψευδαίσθηση
ότι είμαστε μέσα σε ένα υποβρύχιο.

Αλλά αφού φτιάξετε τους ήχους σας

και τους συγχρονίσετε στην εικόνα σας,

θέλετε αυτοί οι ήχοι
να ζουν στον κόσμο της ιστορίας.

Και ένας από τους καλύτερους τρόπους
είναι με το να προσθέσουμε ηχώ.

Αυτό είναι το πρώτο ηχητικό εργαλείο
για το οποίο θέλω να μιλήσω.

Η ηχώ ή αντήχηση είναι η συνέχιση του ήχου

αφού έχει τελειώσει ο αρχικός ήχος.

Είναι κάπως σαν --

όλες οι αντανακλάσεις από τα υλικά,

τα αντικείμενα και τους τοίχους
γύρω από τον ήχο.

Πάρτε για παράδειγμα
τον ήχο ενός πυροβολισμού.

Ο αρχικός ήχος διαρκεί
λιγότερο από μισό δευτερόλεπτο.

(Πυροβολισμός)

Προσθέτοντας ηχώ,

μπορούμε να τον κάνουμε
σα να ηχογραφήθηκε σε ένα μπάνιο.

(Πυροβολισμός κάνει ηχώ στο μπάνιο)

Ή σα να ηχογραφήθηκε
μέσα σε ένα παρεκκλήσι ή μια εκκλησία.

(Πυροβολισμός κάνει ηχώ σε μια εκκλησία)

Ή σε ένα φαράγγι.

(Πυροβολισμός κάνει ηχώ σε ένα φαράγγι)

Η ηχώ μας δίνει πολλή πληροφορία

για τον χώρο ανάμεσα στον ακροατή
και την αρχική ηχητική πηγή.

Αν ο ήχος είναι η γεύση,

τότε η ηχώ είναι κάτι
σαν τη μυρωδιά του ήχου.

Αλλά η ηχώ μπορεί
να κάνει πολλά περισσότερα.

Ακούγοντας έναν ήχο με πολύ λιγότερη ηχώ

από την επί σκηνής δράση,

θα μας κάνει να καταλάβουμε αμέσως

ότι ακούμε έναν σχολιαστή,

έναν αντικειμενικό σχολιαστή που
δεν λαμβάνει μέρος στη δράση της σκηνής.

Επίσης, συναισθηματικά προσωπικές
στιγμές στον κινηματογράφο

συχνά ακούγονται με μηδενική ηχώ,

επειδή έτσι θα ακουγόταν
αν κάποιος μιλούσε μέσα στο αυτί μας.

Από την εντελώς αντίθετη πλευρά,

προσθέτοντας πολλή ηχώ σε μια φωνή

θα μας κάνει να νομίζουμε ότι
ακούμε μια αναδρομή στο παρελθόν,

ή ίσως ότι είμαστε μέσα
στο κεφάλι ενός χαρακτήρα

ή ότι ακούμε τη φωνή του Θεού.

Ή, ακόμη πιο δυνατός στις ταινίες,

τον Μόργκαν Φρίμαν.

(Γέλια)

Λοιπόν --

(Χειροκρότημα)

Αλλά ποια άλλα εργαλεία ή κόλπα

χρησιμοποιούν οι σχεδιαστές ήχου;

Να ένα πολύ μεγάλο.

Νομίζω ότι μερικοί το μαντέψατε.

Είναι η σιωπή.

Δεν ξέχασα αυτό το κομμάτι της ομιλίας

αλλά κάπως ήθελα να δείξω

ότι μερικές στιγμές σιωπής
μας κάνουν να δώσουμε προσοχή.

Και στον Δυτικό κόσμο,

δεν είμαστε συνηθισμένοι στις σιωπές.

Θεωρούνται άβολες ή αγενείς.

Έτσι η σιωπή πριν από λεκτική επικοινωνία

μπορεί να δημιουργήσει πολλή ένταση.

Αλλά φανταστείτε μια πραγματικά
μεγάλη χολιγουντιανή ταινία,

η οποία είναι γεμάτη εκρήξεις
και αυτόματα όπλα.

Το δυνατό σταματά να είναι
δυνατό μετά από λίγο.

Έτσι, κατά έναν τρόπο γιν-γιανγκ,

η σιωπή χρειάζεται θόρυβο
και ο θόρυβος χρειάζεται σιωπή

για να έχουν και τα δύο κάποια επίδραση.

Αλλά τι σημαίνει σιωπή;

Εξαρτάται από το πώς χρησιμοποιείται
σε κάθε ταινία.

Η σιωπή μπορεί να μας βάλει
μέσα στο κεφάλι του χαρακτήρα

ή να προκαλέσει σκέψη.

Συχνά σχετίζουμε τη σιωπή με...

αναπόληση,

διαλογισμό,

βαθιές σκέψεις.

Αλλά αντί να έχει μία σημασία,

η σιωπή γίνεται ένας λευκός καμβάς

όπου ο θεατής προσκαλείται
να σχεδιάσει τις δικές του σκέψεις.

Αλλά θέλω να το ξεκαθαρίσω:
δεν υπάρχει σιωπή.

Και ξέρω ότι αυτό ακούγεται σαν την
πιο επιτηδευμένη δήλωση σε ομιλία TED.

(Γέλια)

Αλλά ακόμη κι αν μπαίνατε ποτέ
σε ένα δωμάτιο με μηδενική ηχώ,

με μηδενικούς εξωτερικούς ήχους,

και πάλι θα μπορούσατε
να ακούσετε το αίμα σας να κυλά.

Και στον κινηματογράφο, παραδοσιακά,
δεν υπάρχει ποτέ μια σιωπηρή στιγμή

λόγω του ήχου της μηχανής προβολής.

Αλλά ακόμη και σήμερα
στον κόσμο του Dolby,

δεν υπάρχει καμία στιγμή σιωπής
αν ακούσετε γύρω σας.

Πάντα υπάρχει κάποιος θόρυβος.

Τώρα, αφού δεν υπάρχει σιωπή,

τι χρησιμοποιούν οι κινηματογραφιστές
και οι σχεδιαστές ήχου;

Σαν συνώνυμο, συχνά
χρησιμοποιούν το περιβάλλον.

Αυτοί είναι οι μοναδικοί
ήχοι του περιβάλλοντος

που είναι συγκεκριμένοι
σε κάθε τοποθεσία.

Κάθε τοποθεσία έχει έναν μοναδικό θόρυβο,

και κάθε δωμάτιο έχει
έναν μοναδικό θόρυβο,

που ονομάζεται τόνος δωματίου.

Εδώ είναι μια μαγνητοφώνηση
μιας αγοράς στο Μαρόκο.

(Φωνές, μουσική)

Εδώ είμαι μια μαγνητοφώνηση
του Τάιμς Σκουέαρ στη Νέα Υόρκη.

(Κίνηση, κορναρίσματα, φωνές)

Πιστέψτε με, είναι καλύτερα
να ακούμε το Τάιμς Σκουέαρ

παρά να το μυρίζουμε.

Ο τόνος του δωματίου είναι η πρόσθεση
όλων των θορύβων στο δωμάτιο:

ο εξαερισμός, η θέρμανση, το ψυγείο.

Αυτή είναι μια μαγνητοφώνηση
του διαμερίσματός μου στο Μπρούκλιν.

[Μπορείτε να ακούσετε τον εξαερισμό,
τον λέβητα, το ψυγείο και την κίνηση]

[(είναι μια ηλεκτρική οδοντόβουρτσα
ή απλώς η γειτόνισσα διασκεδάζει;)]

Οι περιβαλλοντικοί ήχοι λειτουργούν
με πολύ πρωτόγονο τρόπο.

Μπορούν να μιλήσουν απευθείας
στον εγκέφαλό μας υποσυνείδητα.

Έτσι, τα πουλιά που κελαηδούν
έξω από το παράθυρό σας

μπορεί να δείχνουν κανονικότητα,

επειδή ίσως, ως είδος,

έχουμε συνηθίσει αυτόν τον ήχο
κάθε πρωί για εκατομμύρια χρόνια.

(Πουλιά κελαηδούν)

Από την άλλη πλευρά,
οι βιομηχανικοί ήχοι εισήχθησαν σε εμάς

λίγο πιο πρόσφατα.

Αν και προσωπικά μου αρέσουν πραγματικά

-έχουν χρησιμοποιηθεί από έναν
ήρωά μου, τον Ντέιβιντ Λιντς,

και τον σχεδιαστή ήχων του,
τον Άλαν Σπλετ-

οι βιομηχανικοί ήχοι συχνά
φέρουν μια αρνητική χροιά.

(Ήχοι μηχανών)

Τα ηχητικά εφέ μπορούν να έχουν
πρόσβαση στη συναισθηματική μας μνήμη.

Μερικές φορές, μπορεί
να είναι τόσο σημαντικά

ώστε να γίνουν χαρακτήρες σε μια ταινία.

Κι έχουν και λιγότερες απαιτήσεις
απ' ό,τι ορισμένοι ηθοποιοί.

Για παράδειγμα -

Ο ήχος της βροντής μπορεί να υποδεικνύει
θεϊκή παρέμβαση ή θυμό.

(Βροντή)

Οι καμπάνες της εκκλησίας μπορούν
να μας υπενθυμίζουν τον χρόνο που περνά,

ή ίσως και τη θνησιμότητά μας.

(Καμπάνες χτυπούν)

Και το σπάσιμο ενός ποτηριού μπορεί
να υποδεικνύει το τέλος μιας σχέσης

ή μιας φιλίας.

(Ποτήρι που σπάει)

Οι επιστήμονες πιστεύουν
ότι οι παράφωνοι ήχοι,

για παράδειγμα, χάλκινα ή ξύλινα
πνευστά όργανα που παίζονται πολύ δυνατά,

μπορεί να μας θυμίζουν
ζώα που ουρλιάζουν στη φύση

κι έτσι να δημιουργήσουν
μια αίσθηση ενόχλησης ή φόβου.

(Χάλκινα και ξύλινα
πνευστά όργανα παίζουν)

Μιλήσαμε για τους ήχους στην οθόνη.

Αλλά μερικές φορές, η πηγή
ενός ήχου δεν φαίνεται.

Αυτό το ονομάζουμε ήχος εκτός οθόνης,

ή «ακουσματική».

Η ορολογία «ακουσματική» προέρχεται
από τον Πυθαγόρα στην αρχαία Ελλάδα,

ο οποίος συνήθιζε να διδάσκει για χρόνια
πίσω από ένα πέπλο ή μια κουρτίνα,

χωρίς να αποκαλύπτει
τον εαυτό του στους μαθητές του.

Νομίζω ότι ο μαθηματικός
και φιλόσοφος πίστευε ότι,

με αυτόν τον τρόπο,

οι μαθητές του θα εστίαζαν
περισσότερο στη φωνή του,

και στις λέξεις του και στο νόημά τους,

αντί στο οπτικό του που μιλάει.

Κάπως σαν τον Μάγο του Οζ,

ή τον Μεγάλο Αδελφό του «1984»,

διαχωρίζοντας τη φωνή από την πηγή της,

διαχωρίζοντας την αιτία και το αποτέλεσμα,

δημιουργεί μια αίσθηση
πανταχού παρουσίας ή πανοπτισμού,

και ως εκ τούτου, μια αίσθηση αρχής.

Υπάρχει μια δυνατή παράδοση
ακουσματικού ήχου.

Οι καλόγριες στα μοναστήρια
στη Ρώμη και τη Βενετία

τραγουδούσαν σε δωμάτια
ψηλά σε γαλαρίες κοντά στο ταβάνι,

δημιουργώντας την ψευδαίσθηση
ότι ακούμε άγγελους στον ουρανό.

Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ δημιούργησε
τη διάσημη κρυφή ορχήστρα

που τοποθετήθηκε στην πλατεία του θεάτρου
ανάμεσα στη σκηνή και το κοινό.

Κι ένας από τους ήρωές μου, ο Άφεξ Τουίν,

ήταν διάσημος επειδή κρυβόταν
σε σκοτεινές γωνίες σε κλαμπ.

Νομίζω ότι αυτό που γνώριζαν όλοι αυτοί
οι δάσκαλοι είναι ότι κρύβοντας την πηγή,

δημιουργείτε ένα είδος μυστηρίου.

Το έχουμε δει ξανά και ξανά
στον κινηματογράφο,

με τον Χίτσκοκ,
και τον Ρίντλεϊ Σκοτ στο «Alien».

Το να ακούς έναν ήχο
χωρίς να γνωρίζεις την πηγή του

θα δημιουργήσει κάποιου είδους ένταση.

Επίσης, μπορεί να ελαχιστοποιήσει

κάποιους οπτικούς περιορισμούς
που έχουν οι σκηνοθέτες

και μπορεί να δείξει κάτι που δεν ήταν
εκεί κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων.

Και αν όλα αυτά σας ακούγονται
κάπως θεωρητικά,

θα ήθελα να παίξω ένα μικρό βίντεο.

(Παιχνίδι τρίζει)

(Γραφομηχανή)

(Τύμπανα)

(Πινγκ-πονγκ)

(Ακόνισμα μαχαιριών)

(Γρατζούνισμα δίσκου)

(Πριόνι που κόβει)

(Γυναίκα ουρλιάζει)

(Γέλια)

Με αυτά τα εργαλεία προσπαθώ να δείξω

ότι ο ήχος είναι μια γλώσσα.

Μπορεί να μας ξεγελάσει
μεταφέροντάς μας γεωγραφικά.

Μπορεί να αλλάξει τη διάθεση.

Μπορεί να δώσει το βήμα.

Μπορεί να μας κάνει
να γελάσουμε ή να φοβηθούμε.

Σε προσωπικό επίπεδο,
ερωτεύτηκα αυτή τη γλώσσα

πριν από μερικά χρόνια

και κατάφερα κάπως να την κάνω
ένα είδος επαγγέλματος.

Και νομίζω ότι με τη δουλειά μας
μέσω της βιβλιοθήκης ήχων,

προσπαθούμε να επεκτείνουμε
το λεξιλόγιο αυτής της γλώσσας.

Κι έτσι, θέλουμε να προσφέρουμε
τα σωστά εργαλεία

στους σχεδιαστές ήχου,

στους κινηματογραφιστές,

και στους σχεδιαστές
βιντεοπαιχνιδιών και εφαρμογών,

για να συνεχίσουν να λένε
ακόμη καλύτερες ιστορίες

και να δημιουργούν ακόμη
πιο όμορφα ψέματα.

Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.

(Χειροκρότημα)