Şaşkınlığı nasıl deneyimliyoruz ve bu niçin önemli

Nöro bilimci Beau Lotto, Cirque du Soleil ile birlikte şaşkınlık ve bunun psikolojik ve davranışsal faydaları üzerinde bir çalışma gerçekleştirdi. Bu konuşma ve canlı performansta bulgularından bazılarını paylaşıyor ve Cirque du Soleil dansçılarının kendi şaşkınlık uyandıran gösterilerini sergilemelerine izin veriyor.

Başlamadan önce...

Burada olmaktan çok mutluyum,

tam da buradan
neler olacağını izlemekten de.

Bunu da söylediğime göre başlayalım:

En büyük ihtiyaçlarımızdan biri ne?

Beynimiz için en büyük
ihtiyaçlarımızdan biri?

Cevabı söylemek yerine
göstermek istiyorum.

Hatta hissetmenizi istiyorum.

Önümüzdeki 14 dk içinde
hissetmenizi istediğim çok şey var.

Hepimiz bir ayağa kalkabilir miyiz?

Birlikte Strauss'tan
bir parça canlandıracağız.

Hepiniz biliyorsunuz.

Tamam mı? Hazır mısınız?

İzleyiciler: Evet!

Beau Lotto: Pekâlâ.
Hazır, bir, iki, üç!

Sadece son kısmını.

(Müzik: Richard Strauss
"Also Sprach Zarathustra")

Tamam mı?

Nasıl ilerlediğini biliyorsunuz.

(Müzik)

İşte geliyor.

(Müzik birden kesiliyor)

Oh!

(Gülme sesleri)

İşte...

Toplu geri çekilme.

Pekâlâ, oturabilirsiniz.

(Gülme sesleri)

Bitirmeye dair temel bir ihtiyacımız var.

(Gülme sesleri)

Bitirmeyi çok seviyoruz.

(Alkışlar)

Dinlediğim hikâyelere göre
Mozart yatmaya gitmeden önce

piyanosuna geçer

ve ''da-da-da'' yaparmış.

Yatmaya geçmiş babası buna sinir olurmuş.

Yataktan kalkar
ve melodinin son notasını çalarmış ki

yeniden uyuyabilsin.

(Gülme)

Bitirmeye yönelik bu ihtiyaç
bize şunu düşündürüyor:

En büyük korkumuz ne?

Düşünün -- büyürkenki, hatta şimdi
en büyük korkumuz ne?

Karanlık korkusu.

Belirsizlikten nefret ediyoruz.

Bilmemekten nefret ediyoruz.

Nefret ediyoruz.

Korku filmlerini düşünün.

Korku filmleri hep karanlıkta çekiliyor,

ormanda,

gece vakti,

denizin derinliklerinde,

uzayın karanlığında.

Bunun da nedeni
ölmek evrim boyunca kolaydı.

O şeyin avcı olduğundan
emin olamadıysanız

artık çok geç olurdu.

Beyniniz tahmin etmeye evrildi.

Tahmin edemiyorsanız ölüyordunuz.

Beyninizin tahmin ediş şekli de

geçmişte faydalı olan
ön yargı ve varsayımları çözmekti.

Ancak bu varsayımlar
beyninizin içinde kalmıyor.

Onları dünyaya yansıtıyorsunuz.

Orada kuş yok.

Anlamı ekrana siz yansıtıyorsunuz.

Size söylediğim her şey aslında
tamamen anlamsız.

(Kahkahalar)

Anlamı siz yaratıyor
ve bana yansıtıyorsunuz.

Nesneler için doğru olan şey
insanlar için de doğru.

Siz onların "ne"
ve "ne zaman"larını ölçebilirken

"neden"lerini asla ölçemezsiniz.

Yani insanları renklendiriyoruz.

Kendi ön yargı ve tecrübemize göre
onlara bir anlam yüklüyoruz.

O yüzden en iyi tasarım her zaman
belirsizliği düşürmekle ilgili olandır.

Belirsizliğe adım attığımızda

bedenlerimiz fizyolojik
ve mental olarak buna tepki verir.

Bağışıklık sisteminiz çökmeye başlar.

Beyin hücreleriniz zayıflar hatta ölür.

Yaratıcılığınız ve zekanız düşüşe geçer.

Genellikle korkudan kızgınlığa geçeriz,
bunu çok sık yaşarız.

Sebebi belirsizlik durumu.

Ahlaki olarak yargılayıcı oluruz.

Kendimizin ekstrem bir hâline dönüşürüz.

Muhafazakâr biriyseniz
daha muhafazakâr olursunuz.

Özgürlükçüyseniz
daha özgürlükçü olursunuz.

Çünkü aşina olduğunuz
bir yere gidiyorsunuz.

Sorun şu ki dünya değişiyor.

Ya uyum sağlayacağız ya da öleceğiz.

A'dan B'ye gitmek istiyorsanız

ilk adım B değil.

İlk adım A'dan, A olmayana gitmek --

ön yargı ve varsayımlarınızdan arınmak;

beynimizin kaçınmaya evrildiği
o yere adım atmak;

bilinmeyene adım atmak.

Bu yere gitmemiz o kadar temel ki

beynimiz bize bir çözüm sunmuş.

Evrim bize bir çözüm sunmuş.

Muhtemelen en derin
algısal deneyimlerimizden biri.

Şaşkınlık deneyimi.

(Müzik)

(Alkışlar)

(Müzik)

(Alkışlar)

(Müzik)

(Alkışlar)

(Müzik)

(Alkışlar)

(Tezahüratlar)

(Alkışlar)

Beau Lotto: Ne kadar harika, değil mi?

Muhtemelen hepiniz şu anda
az veya çok şaşkınlık içindesiniz.

Değill mi?

Beyninizde neler oluyor o zaman?

Binlerce yıldır,

şaşkınlık üzerine düşüyor,
yazıyor ve bunu deneyimliyoruz

ama yine de bunun hakkında
çok az şey biliyoruz.

Bunun ne olduğu
ve ne yaptığını anlamak adına

benim Lab of Misfits organizasyonum
harika bir fırsat edindi

ve tanıdığımız en büyük
şaşkınlık yaratıcılarıyla çalıştı:

yazarlar, yaratıcılar,
direktörler, muhasebeciler,

Cirque Du Soleil insanları.

Ve Las vegas'a gittik,

orada bu performansı izleyen insanların

beyin aktivitelerini kaydettik,

''O'' performansının en az 10 izlenişini,

Cirque'nin imza performansı.

Performans öncesinde
davranışları da ölçtük,

performans sonrasında
başka bir grubunkini de.

Yani 200'ün üzerinde insanı dâhil ettik.

Peki şaşkınlık nedir?

Şu an beyninizde neler oluyor?

Tamam bu bir beyin durumu.

Beyninizin ön kısmı, prefrontal korteks,

idari fonksiyonlarınızdan sorumlu kısım,

dikkat kontrolünüz,

şu anda azalarak düzenleniyor.

Kısaca DMN dediğiniz, beyninizin
varsayılan mod ağı kısmı

ki bu kısım beyninizde pek çok
alanın etkileşimidir

ve fikir üretmek gibi şeylerde aktif olur,

uyumsuz düşünme veya hayal kurma
gibi yaratıcı düşünme durumlarında,

şu anda artarak düzenleniyor.

Ve tam şu anda da...

prefrontal korteksinizdeki
aktivite değişiyor.

aktivitesinde daha asimetrik hâle geliyor,

sağ tarafa doğru kayıyor,

insanların dış dünyaya adım atmasıyla
yüksek oranda ilişkili,

geriye çekilmesinin tam tersi.

Aslında bu insanların beyinlerindeki
aktivite birbiriyle o kadar ilişkili ki

biz yapay bir sinirsel ağ geliştirebiliyor

ve insanların şaşkınlık içinde
olup olmadığını

ortalama %75 doğruluk oranıyla
tahmin edebiliyoruz,

maksimum oransa %83.

Peki bu beyin durumunda ne oluyor?

Başkalarının gösterdiğine göre,

örneğin Profesör Haidt ve Keltner

insanların küçük ama dünyayla
bağlantılı hissettiğini söylediler.

Sosyal davranışları artış gösteriyor

çünkü başkalarına karşı
artan bir yakınlık hissediyorlar.

Yine bu çalışmada şunu gösterdik ki

insanlar bilişsel kontrole
daha az ihtiyaç duyuyor.

Bitirme olmadan
belirsizlik konusunda daha rahatlar.

Risk alma güdüleri de artıyor.

Hatta risk arayışında oluyorlar
ve risk göze almada daha iyiler.

Gerçekten dikkate değer bir şey de

insanlara şunu sorduğumuzda

"Şaşkınlık deneyimlemeye
meyilli biri misiniz?"

Performans sonrasında
performans öncesine göre

pozitif cevap verme
olasılıkları daha fazla.

Kendilerini ve geçmişlerini
yeniden tanımlıyorlar.

Şaşkınlık bizden daha büyük bir algı.

Joseph Campbell'in sözleriyle,

''Şaşkınlık bizi ileriye taşıyan şey.''

Çok sevgili bir arkadaşın sözleriyle,

muhtemelen en iyi fotoğrafçılardan biri,

hâlâ yaşayan fotoğrafçılardan
Duane Michaels,

bana geçen gün dedi ki

belki de korkaklığımızı yenmemiz için
bize gereken merakı sağlıyor.

Kimin umrunda? Neden umursuyoruz?

Çatışmaları düşünün,

şu an toplumumuzun
her bir yanında var olan bir şey.

Eğer ikimiz bir çatışma içindeysek

aynı çizginin iki uç noktasındayız demek.

Benim amacım yanıldığınızı kanıtlayıp
sizi kendime çekmek.

Ama sorun şu ki
siz de aynını yapıyorsunuz.

Benim yanıldığımı kanıtlayıp
beni kendinize çekiyorsunuz.

Çatışma, kazanma üzerine kurulu,
öğrenme üzerine değil.

Beyniniz yalnızca hareket edersek öğrenir.

Hayat da hareket demek.

Peki şaşkınlığı kullanırsak --
çatışmadan kurtulmak için değil,

çatışma da temel,
beynimiz bu şekilde gelişiyor,

bu şekilde öğreniyor --

ama bunu çatışmaya daha farklı
bir giriş yapmak için kullansak?

Şaşkınlığı en az iki farklı şekilde

çatışmaya girmek için kullansak?

Biri, bilmemenin alçak gönüllülüğü
ve cesaretini bize vermesi için.

Çatışmaya bir cevap için değil
bir soru için girmek.

O zaman ne olur?

Çatışmaya kesinlik değil,
belirsizlikle girmiş oluruz.

İkincisi ise, çatışmaya giriş şeklimizin

ikna etmeye değil,
anlamaya yönelik olması.

Çünkü herkes kendini anlamlı bulur.

Başkasını anlamak için de

onların davranışına yön veren

ön yargı ve varsayımları anlamak gerek.

Bir pilot çalışma başlattık,

insanlarda hoşgörüyü sağlamak için

sanat kaynaklı şaşkınlıktan
yararlanmaya çalışıyoruz.

Sonuçlar inanılmaz olumlu.

Sanat kaynaklı şaşkınlık deneyimiyle

kızgınlık ve nefreti yatıştırabiliyoruz.

Önemini de anladığımıza göre

şaşkınlığı nerede bulabiliriz?

Peki ya...

Bir öneri:

Şaşkınlık sadece görkemli
yerlerde bulunmuyor.

Şaşkınlık çok temel.

Dağlar, deniz ve kıyı manzarası...

Basit olanda imkânsızı görmek için

kendimizi yeniden ölçeklendirsek?

Çünkü bu doğruysa

ve verillerimiz doğruysa

bilim gibi girişimler,

macera, sanat, fikirler, aşk,

bir TED konferansı, bir performans

sadece şaşkınlıktan
ilham vermekle kalmıyor

belirsizliğe doğru merdivenlerimiz olarak

gelişmemize yardım ediyor.

Çok teşekkürler.

(Alkışlar)

Lütfen gelin.

(Alkışlar)

(Tezahüratlar)

(Alkışlar)