Αναζητώντας τα Πρώτα Αστέρια Ι Τζωρτζ Ρη Ι TEDxUNLV

Με τη χρήση εκπληκτικών οπτικών, η ομιλία του Δρ Τζωρτζ Ρη εστιάζεται στην αναζήτηση των πρώτων αστεριών που σχηματίστηκαν ποτέ. Η επιστήμη μας διδάσκει για την ανθρωπότητα, για εμάς ως ανθρώπους και τη θέση μας στο σύμπαν. Η καλή επιστήμη επιτυγχάνεται καλύτερα με τη συνεργασία και την κατανίκηση των προκαταλήψεων.

Όταν ήμουν αγοράκι, ο μπαμπάς μου
συνήθως με έπαιρνε μετά το σχολείο.

Ήμουν σχεδόν 11 χρονών
στη Γενεύη της Ελβετίας,

και με οδηγούσε μέσα απ' την πόλη

προς το σημείο του Μεγάλου
Επιταχυντή Αδρονίων στη Γενεύη,

που τότε ονομαζόταν Ευρωπαϊκό
Κέντρο για Πυρηνική Έρευνα.

Εκεί ανακάλυψαν το μποζόνιο του Χιγκς
πριν από λίγα χρόνια.

Υπήρχε ένας αξιόλογος άνθρωπος εκεί,
ο Ραφαέλ Καρέρας,

ο οποίος έδινε εβδομαδιαίες διαλέξεις
που στα Γαλλικά ονομάζονταν

«Science Pour Tous» που σημαίνει
«Επιστήμη για Όλους».

Άτομα από όλες τις πτυχές της ζωής
παρακολουθούσαν τις διαλέξεις.

Υπήρχαν μαθητές σαν εμένα, επιστάτες
στο CERN, καθηγητές, νοικοκυρές.

Ένα συνονθύλευμα ανθρώπων παρακολουθούσαν
και παρατούσαν το μεσημεριανό τους.

Επίσης ήταν εργαζόμενοι.

Δύο πράγματα μ' εντυπωσίασαν
μ' αυτές τις διαλέξεις.

Το πρώτο ήταν ότι δεν το έκαναν
για κάποιο προσωπικό συμφέρον,

δεν υπήρχαν κάποια εύσημα, καμία αμοιβή,

απλά το έκαναν επειδή τους ενδιέφερε.

Σκέφτηκα πως ήταν υπέροχο
και μου άναψε ένα λαμπάκι

ότι ίσως μπορούσες να περάσεις τη ζωή σου
κάνοντας ό,τι σ' ενδιαφέρει,

αντί να κάνεις πρώτα ό,τι δε σ' ενδιαφέρει
για να κάνεις μετά αυτό που σ' ενδιαφέρει,

Θα μπορούσες να κόψεις δρόμο.
(Γέλιο)

Επίσης μου άρεσε που ο Δρ Καρέρας
ήταν πάντα εμψυχωτικός.

Συχνά του έκανα ερωτήσεις και λοιπά.

Ποτέ δεν με κοίταζε αφ' υψηλού σαν παιδί.

Δεν υπήρχαν χαζές ερωτήσεις.

Μπορούσες να πας να τον ρωτήσεις οτιδήποτε

και πάντα μάθαινες κάτι

και μου άρεσε τόσο πολύ
αυτό το περιβάλλον,

νομίζω με έβαλε στον δρόμο
που με οδήγησε εδώ,

να σας μιλάω ως επαγγελματίας επιστήμονας.

Ακόμη και πριν από τότε,
ο μπαμπάς μού διάβαζε ιστορίες

απ' τα βιβλία «Γουίνι το αρκουδάκι»

και υπάρχει μια εικόνα εδώ
του Γουίνι και του Πίγκλετ

να ψάχνουν για ένα Φελαντάκι.

Το Φελαντάκι είναι ένα σπάνιο
κι ασυνήθιστο πράγμα

που σχεδόν, ή ίσως ποτέ δεν είχαν δει.

Αλλά εδώ είχαν περιστασιακές ενδείξεις.

Έχουν δει πατημασιές στο χιόνι

κι αυτό τους ενθαρρύνει,

«Αν συνεχίσουμε
να εργαζόμαστε λίγο σκληρότερα,

ίσως μπορούσαμε να το βρούμε».

Η βασική διαφορά ανάμεσα σ' εμένα
και τον Γουίνι σ' αυτή την εικόνα

είναι ότι αυτός κοιτάζει κάτω κι εγώ
επάνω για τα προς το ζην.

Εμείς οι επιστήμονες, ειδικά

το θέμα αυτής της ομιλίας είναι
να ψάξουμε για τα πρώτα αστέρια

και τους γαλαξίες που σχηματίστηκαν
μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Είναι σπάνια κι ασυνήθιστα αντικείμενα.

Νομίζουμε είναι πολύ διαφορετικά

από τ' άστρα και τους γαλαξίες
που βλέπουμε γύρω μας σήμερα.

Αλλά νομίζουμε πως υπάρχουν εκεί.

Έχουμε ενδείξεις να πιστεύουμε

πως είναι εκεί, άρα η αναζήτηση αξίζει.

Σας είπα αυτά τα δύο ανέκδοτα
απ' τη ζωή μου

για να σας δώσω την ιδέα ενός χρονολογίου

όπως κάθομαι εδώ σήμερα
και κοιτάω το παρελθόν μου,

όπως όλοι, προς τη γέννησή μου,

και βλέπετε σημαντικά
γεγονότα που διαμόρφωσαν τη ζωή σας.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι μπορούμε
να κάνουμε το ίδιο για το Σύμπαν.

Το Σύμπαν προήλθε από μια Μεγάλη Έκρηξη.

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς
ποια έκρηξη έγινε και πώς,

παρόλο που πριν δυο εβδομάδες,
είχαμε κάποιες ενδείξεις

αν ακολουθήσατε τα επιστημονικά νέα.

Ξέρουμε όμως πότε έγινε
η έκρηξη με εκπληκτική ακρίβεια.

Ξέρουμε ότι η Μεγάλη Έκρηξη

ήταν η δημιουργία του χρόνου
και του χώρου.

Η ύλη και το φως συνέβησαν
πριν 14 δις χρόνια.

Γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό
με ακρίβεια 1%.

Όπως ανέτρεξα στο παρελθόν μου
στην αρχή αυτής της ομιλίας,

μπορούμε να κάνουμε το ίδιο
εδώ στην αστρονομία,

επειδή το φως ταξιδεύει
με πεπερασμένη ταχύτητα.

Έτσι, όταν κοιτάζουμε ψηλά στον ουρανό,

στην πραγματικότητα,
κοιτάζουμε στο παρελθόν.

Στις περισσότερες περιπτώσεις
δεν είναι τόσο σχετικό.

Στην περίπτωση του φεγγαριού,
είναι περίπου δύο δεύτερα.

Όταν κοιτάτε το φεγγάρι,
το βλέπετε όπως ήταν πριν 2''

επειδή τόσο χρειάζεται για να μας φτάσει
το φως απ' το φεγγάρι.

Αστέρια που βλέπετε με γυμνό μάτι,

αν πάτε στην έρημο μακριά απ' τον δρόμο,

μπορεί να είναι λίγα χιλιάδες έτη.

Τα βλέπετε σαν να ήταν
πριν λίγες χιλιάδες έτη.

Το πιο απόμακρο αντικείμενο
που βλέπετε με γυμνό μάτι

-ο γαλαξίας της Ανδρομέδας,
στην εικόνα αυτή μέσω τηλεσκοπίου-

είναι για την ακρίβεια
πριν 2,4 εκατομμύρια έτη.

Το φως χρειάστηκε 2,4 εκατομμύρια έτη
για να σας φτάσει.

Και χωρίς τη βοήθεια του τηλεσκοπίου,
μπορείτε να δείτε αυτό το αντικείμενο.

Αν θέλετε να δείτε πώς θα φαινόταν σήμερα,

θα έπρεπε να περιμένετε
κι άλλα 2,4 εκατομμύρια έτη.

Η ιστορία της Αστρονομίας
είναι πράγματι η ιστορία ανάπτυξης

τηλεσκοπίων και τεχνολογίας
για να ωθηθούμε προς το διάστημα

και να δούμε ακόμη πιο απομακρυσμένα
κι αξιόλογα πράγματα.

Αυτή είναι μια εικόνα αντικειμένου
γνωστού ως σμήνος κομητών,

πολλές χιλιάδες γαλαξιών
όπως ο Γαλαξίας μας.

Είναι τόσο μακρυά που φαίνεται
πριν 250 εκατομμύρια έτη πριν, περίπου.

Πριν 250 εκατομμύρια έτη πριν,

εδώ υπήρχε μια βαθιά θάλασσα,
μια βαθιά χερσαία θάλασσα.

Το γνωρίζουμε επειδή βλέπουμε
τους ασβεστόλιθους Καϊμπάμπ στο Ρεντ Ροκ.

Επίσης βλέπουμε, ακριβώς
κατά μήκος του ποταμού

απ' το Γκλεν Κάνυον στο Λης Φέρυ.

Μας λένε πως ό,τι συνέβαινε εδώ
ήταν πολύ διαφορετικό.

Δεν ήταν έρημος. Ήταν χερσαία θάλασσα.

Αλλά δεν βλέπουμε το ίδιο πράγμα.

Έχουμε ενδείξεις, τα βράχια.

Αλλά εδώ βλέπουμε το ίδιο

όπως ήταν πριν 250 εκατομμύρια έτη.

Έδειξα κάποιο χρονολόγιο

στη διαφάνεια που έχουμε σήμερα
για τη Μεγάλη Έκρηξη.

Το πράσινο βέλος δείχνει
πότε σχηματίστηκε η Γη.

Η Γη είναι σχετικά πρόσφατη
προσθήκη στο Σύμπαν.

Βρίσκεται εκεί μόνο για το ένα τρίτο
της ύπαρξης του Σύμπαντος.

Για τα δύο τρίτα, το ηλιακό μας
σύστημα δεν βρισκόταν εκεί καν.

Πόσο πίσω μπορούμε να κοιτάξουμε
με την τεχνολογία μας;

Εδώ έχω ζωγραφίσει ένα κόκκινο
τετραγωνάκι στη διαφάνεια

που δείχνει το οπτικό πεδίο

του καλύτερου οργάνου που φτιάξαμε
για να το κάνει αυτό

-σίγουρα το έχετε ακουστά-
είναι το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ.

Έχει ένα πολύ μικρό πεδίο όρασης.

Με άλλα λόγια, βγάζει μια πολύ μικρή
φωτογραφία του ουρανού κάθε φορά,

περίπου 1/100 του μεγέθους του φεγγαριού.

Αν θέλετε να το φανταστείτε, είναι σαν
κωδικοποίηση ενός κόκκου άμμου από κοντά.

Είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι του ουρανού.

Οι επιστήμονες σκέφτηκαν
να προσπαθήσουν να διερευνήσουν,

να βγάλουν φωτογραφία τον ουρανό

αλλά να κάνουν δύο εβδομάδες
να παρατηρήσουν ένα κομμάτι του ουρανού.

Ήταν αξιόλογη ιδέα να κοιτάξουν κάτι
ακαθόριστο, όχι ένα κομμάτι του ουρανού,

νομίζαμε πως δεν ήταν κάτι ενδιαφέρον,

απλά θα βλέπαμε τι υπάρχει εκεί έξω.

Αυτό που βρήκαμε ήταν αξιοπρόσεκτο.

Να μια απ' τις πιο δημοφιλείς εικόνες
στην αστρονομία.

Είναι το Ακραίο Βαθύ Πεδίο του Χαμπλ.

Σε μια περιοχή στο μέγεθος
κόκκου της άμμου από κοντινή απόσταση,

βλέπεις δεκάδες χιλιάδες γαλαξίες εδώ.

Δεν είναι άστρα στο Γαλαξία μας.

Είναι ξεχωριστοί γαλαξίες
όπως ο Γαλαξίας μας.

Σε αυτή την εικόνα, περίπου
δέκα απ' αυτούς φαίνονται

όπως ήταν πριν 13,3 δισεκατομμύρια χρόνια,

δηλαδή το φως άρχισε σε αυτό το ταξίδι

πολύ πριν ακόμη σχηματιστεί
το ηλιακό σύστημα.

Για το περισσότερο απ' αυτό το ταξίδι,
ο Ήλιος και η Γη δεν υπήρχαν.

Γνωρίζετε, ο Ήλιος και η Γη σχηματίστηκαν,
μετά αναπτύχθηκε η ζωή και τα λοιπά,

φτιάξαμε τηλεσκόπια και
απαθανατίζουμε αυτό το φως.

Είναι εξαιρετικά εκπληκτικό.

Αλλά αυτοί δεν είναι οι πρώτοι γαλαξίες.

Θυμηθείτε, ψάχνουμε τα πρώτα
άστρα και τους γαλαξίες.

Είναι μια απ' τις μεγαλύτερες
επιστημονικές περιπέτειες, νομίζω,

του 21ου αιώνα,

για το οποίο θα έχουμε εξελίξεις
μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια.

Καθόμαστε εδώ και κοιτάζουμε
αυτό το Ακραίο Βαθύ Πεδίο του Χαμπλ.

Πώς επιλέγουμε μετά τους δέκα γαλαξίες,

τον ένα στους χίλιους γαλαξίες
που είναι οι πιο απόμακροι.

Είναι τόσο απλό που σκέφτηκα
να σας πω σήμερα.

Αυτό που κάνουμε
-δεν είναι τεχνική περιγραφή-

βγάζουμε φωτογραφία σε ορατά μήκη
κύματος του Ακραίου Βαθύ Πεδίου του Χαμπλ

και μία σε υπέρυθρα μήκη.

Οι γαλαξίες που φαίνονται
στην υπέρυθρη εικόνα,

αλλά δεν φαίνονται στην ορατή εικόνα,
είναι αυτοί εδώ.

Υπάρχουν μόνο λίγοι, μόνο δέκα.

Αυτοί φαίνονται
13,3 δισεκατομμύρια έτη πριν.

Για να συνοψίσω την ιστορία μου ως εδώ,

- αν μπορώ να έχω
την επόμενη διαφάνεια, ορίστε.

Καθόμαστε εδώ στον Γαλαξία μας
και κοιτάζουμε πιο πίσω

με πιο εξελιγμένα τηλεσκόπια.

Κοιτάζουμε πιο παλιά στο παρελθόν

13,3 δισεκατομμύρια έτη με το Χαμπλ.

Αλλά έχουμε μια άλλη πληροφορία

που είναι η κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου.

Η κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου
που φαίνεται σε ραδιοκύματα

μας λέει τι συνέβαινε στο Σύμπαν

σχεδόν μόνο μισό εκατομμύριο χρόνια
μετά τη Μεγάλη Έκρηξη.

Γνωρίζουμε πως υπήρχε χρόνος
-από το εξωτερικό κέλυφος

που είναι χρωματισμένο πράσινο,
κίτρινο και μπλε εκεί-

ότι υπήρχε χρόνος που δεν υπήρχαν
άστρα και γαλαξίες στο Σύμπαν.

Αυτό μας εξηγεί.

Μας λέει κι ένα άλλο σημαντικό πράγμα,

δηλαδή ότι στο ταξίδι του,
στην ολίσθηση προς εμάς

τροποποιήθηκε από άστρα και γαλαξίες,

από την πρώτη γενιά άστρων και γαλαξιών

που ακόμη δεν έχουμε εντοπίσει.

Κάτι σαν το φαινόμενο Φελαντάκι.
Τα χνάρια.

Βλέπουμε τα χνάρια όσων ψάχνουμε

αλλά δεν έχουμε δει ακόμη
το ίδιο το αντικείμενο.

Για να βρούμε όσα ψάχνουμε,

χρειαζόμαστε να επινοήσουμε νέα εργαλεία.

Η ιστορία της αστρονομίας
είναι η αξιοσημείωτη πρόοδος

που έχει προστεθεί για 400 χρόνια
με το τηλεσκόπιο.

Το τηλεσκόπιο του Γαλιλαίου
είχε φακό περίπου τόσο μεγάλο

κι αυτό είναι επόμενης γενιάς τηλεσκόπιο
που φτιάχνεται στη Χιλή.

Αυτό είναι Ευρωπαϊκό
Υπερβολικά Μεγάλο Τηλεσκόπιο

-ξεμείναμε από ονόματα
για τηλεσκόπια τώρα.

(Γέλια)

Αλλά ο καθρέπτης...

Ο καθρέπτης είναι σχεδόν το μέγεθος
αυτού του δωματίου

είναι γιγάντιο εργαλείο για να βλέπουμε
ακόμη πιο μακριά στο διάστημα.

Όπως είδατε πριν, χρειαζόμαστε
ορατό και υπέρυθρο φως

για να μελετήσουμε αυτά τα αντικείμενα.

Στο υπέρυθρο, χτίζουμε

τον διάδοχο του Διαστημικού
Τηλεσκοπίου Χαμπλ

που ονομάζεται
το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Τζέιμς Γουέμπ.

Αυτό που φαίνεται εδώ είναι μόνο το 1/6.

Άρα είναι γιγάντιο όργανο.

Είναι τόσο μεγάλο που δεν χωράει
μέσα σε πύραυλο.

Θα χρειαστεί να το διπλώσουν
σαν φτερά εντόμου κάπως,

να το βάλουν εκεί,
να το στείλουν στο διάστημα,

να το βγάλουν έξω, να το ξεδιπλώσουν

και μετά θα πάρει αυτό που ελπίζουμε

πως είναι οι εικόνες των πρώτων
άστρων και γαλαξιών.

Επίσης θα εξερευνήσει πλανήτες

κι άλλα πράγματα που είναι
υψίστου ενδιαφέροντος για μας.

Τι περιμένουμε να βρούμε;

Ο τρόπος που εξασκούμε την αστρονομία
απεικονίζεται σε αυτό εδώ το βίντεο.

Η αστρονομία και η επιστήμη
βρίσκονται σε συνεχή διάλογο,

ανάμεσα σε θεωρίες ή εικασίες μας
για το πώς έπρεπε να είναι τα πράγματα,

που φαίνεται στην ταινία εδώ,

και πώς είναι πραγματικά,
που φαίνεται στα στιγμιότυπα.

Στην ταινία εδώ, βλέπετε δύο γαλαξίες,

όπως τον Γαλαξία μας και
την Ανδρομέδα σε σύγκρουση.

Αυτός είναι υπολογισμός
που γίνεται σε υπολογιστή.

Μια στο τόσο, παγώνουν την ταινία

κι επειδή είναι προσομοίωση υπολογιστή

μπορείτε να τη δείτε όπως θέλετε,

και μετά προσπαθούν και τη συγκρίνουν,

με αληθινές εικόνες κοντινών γαλαξιών

για να δουν πόσο καλή δουλειά έχουμε κάνει

κατανοώντας την αλληλεπίδραση
ανάμεσα σε γαλαξίες.

Στην περίπτωση των πιο απομακρυσμένων
άστρων και γαλαξιών,

έχουμε κάνει μόνο το μισό απ' αυτό.

Έχουμε τις εικασίες μας
αλλά δεν έχουμε τις παρατηρήσεις.

Τι περιμένουμε να δούμε λοιπόν;
Πώς θα εξελιχθεί;

Βασισμένοι στην ιστορία της αστρονομίας,

νομίζω μπορώ να μιλήσω με ένα ανέκδοτο.

Ο Χάουαρντ Κάρτερ, όταν ανακάλυψαν
τον τάφο του Τουταγχαμών,

βρίσκονταν σε ένα είδος στενού διαδρόμου

και πρώτος είδε τον τάφο
στην σύγχρονη εποχή

και είχε κερί και στο φως
που τρεμόσβηνε έβλεπε

τη μεγάλη συλλογή θησαυρών χρυσού
και αγάλματα ζώων και λοιπά.

Οι άλλοι πίσω του... δεν είπε τίποτα,

και κάνουν: «Τι βλέπεις;»

Και είπε: «Υπέροχα πράγματα!»

Νομίζω αυτό μπορούμε να περιμένουμε

στην επιστήμη μας στο μέλλον.

Αλλά εκτός απ' το να μαθαίνουμε
για το Σύμπαν

που θα είναι τρομερά συναρπαστικό,

νομίζω, η επιστήμη διδάσκει πολλά
για την ανθρωπότητα,

για εμάς σαν ανθρώπινα όντα.

Για όσους δεν γνωρίζετε
την ιστορία του Γουίνι,

η ατάκα σ' αυτό είναι

ότι τελικά δεν βρήκαν τα χνάρια
απ' το Φελαντάκι, δυστυχώς.

Κοιτούσαν τα ίδια τους τα χνάρια
στο χιόνι.

Έμαθαν όμως κάτι για τον εαυτό τους
σε αυτή την περιπέτεια

και για το τι ήταν.

Κι εμείς αυτό κάνουμε
όταν κάνουμε επιστήμη.

Μαθαίνουμε τη θέση μας στο Σύμπαν, αλλά
επίσης μαθαίνουμε για τους εαυτούς μας.

Και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικής Έρευνας
που έχει πολλά...

αρκετά βραβεία Νόμπελ
έχουν απονεμηθεί εκεί.

Δεν σας είπα αυτό, χτίστηκε πράγματι

από τις στάχτες της Ευρώπης
μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η Ευρώπη βρισκόταν σε πόλεμο.

Είμαι μετανάστης από την Ευρώπη.

Σχεδόν όλον τον 20ό αιώνα,
για αδιευκρίνιστους λόγους,

όμως όλα αυτά τα κράτη, για θρησκευτικούς,
πολιτιστικούς, εθνοτικούς λόγους

ήταν στα μαχαίρια.

Το θέμα είναι, ίσως υπάρχει
ένας άλλος τρόπος.

Κι αν συνεργαστούμε;

Αν οι άνθρωποι απ' τα εμπόλεμα κράτη

έδειχναν πως δουλεύοντας μαζί,
ξεπερνώντας τις προκαταλήψεις

μπορούμε να κάνουμε καλή επιστήμη;

Η ιστορία στο CERN έχει δείξει

πως όταν γίνει αυτό, μπορείς
να επιτύχεις υπέροχα πράγματα.

Υπέροχα πράγματα!

Ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)