Jane Fonda: Akti i tretë i jetës

Gjeneratës së sotme, i janë shtuar gati 30 vite në pritshmerinë e gjatësisë së jetës– dhe keto vite nuk janë thjesht një shënim apo një patollogji. Tek TEDxWomen, Jane Fonda na pyet se çfarë mendojmë për këtë faze të re të jetës tonë.

Ka patur shume revolucione

pergjate shekullit te kaluar,

dhe mbase asnjeri prej tyre eshte aq i rendesishem

sa revolucioni i jetegjatesise.

Ne sot jetojme mesatarisht

34 vite me shume seç jetonin stergjysherit tane.

Mendoni pak mbi kete pike.

Eshte nje jete e tere per nje te rritur

qe eshte shtuar ne jeten tone.

Dhe prapeseprape, ne pjesen me te madhe,

kultura jone nuk ka arritur akoma te kuptoje se çfare do te thote kjo.

Ne vazhdojme te jetojme me paradigmin se

mosha eshte si nje hark.

Kjo eshte metafora, metafora e vjeter.

Lindim, arrijme kulmin ne mesin e jetes tone

dhe pastaj vijme gjithnje ne renie.

(Qeshje)

Mosha si nje patollogji.

Por shume njerez sot --

filozofe, artiste, mjeke, shkencetare -

po veshtrojne ne menyre te re ate çka une quaj Akti i trere,

tre dekadat e fundit te jetes.

Ata e kuptojne se kjo faze eshte nje periudhe e jetes

qe ka rendesine e vet -

dhe ndryshon nga periudha e mesme e jetes

siç ndryshon adoleshenca nga femijeria.

Dhe pyesin veten - sic ne te gjithe duhet te pyesim veten -

si mund ta perdorim kete kohe?

Si mund ta jetojme ne menyre te sukseshme?

Cila eshte metafora e re qe perdorim

per plakjen?

Kam kaluar gjithe vitin e kaluar duke bere kerkime dhe duke shkruar per kete argument.

Dhe arrita ne perfundimin

se metafora me e pershtatshme per plakjen

eshte shkalla --

ngjitja lart e shpirtit te njeriut,

duke na sjelle me teper mençuri, plotesim

dhe origjinalitet.

Pra mosha jo si patologji;

por mosha si potencial.

Dhe e dini se çfare?

Ky potencial nuk eshte vetem per disa njerez fatlum.

Sepse veme re se,

pjesa me e madhe e njerezve mbi 50 vjeç

ndihen me mire, jane me pak te stresuar,

jane me pak agresiv dhe me pak te shqetesuar.

Ne kemi prirje te shikojme me shume gjerat e perbashketa

sesa ndryshimet.

Biles disa nga studimet thone se

jemi me te lumtur.

Dhe vertet qe nuk mendoja se do te ishte ky rezultati i studimit tim.

Une vij nga nje rruge e gjate depresivesh.

Ndersa po i afrohesha te 40tave,

kur zgjohesha ne mengjes

mendimet e mija te pare ishin te gjitha negative.

Dhe kjo me trembi.

Mendova, oh zot i madh.

Do te behem nje plake kapriçoze.

Por tani qe une faktikisht jam ne mes te aktit tim te trete,

kam kuptuar se nuk kam qene kurre me e lumtur.

Kam nje ndjesi shume te fuqishme te te ndjeri shume te mire.

Dhe kam zbuluar

se kur je ne brendesi te plakjes,

ndersa kundershton ta shikosh nga jashte,

frika kalon.

Dhe ti e kupton, se je perseri ti - -

biles tani me shume se kurre.

Pikaso dikur ka thene, "Duhet shume kohe per tu rinuar."

(Qeshje)

Nuk dua te prezantoj plakjen si diçka romantike.

Se sigurisht nuk ka garanci

qe do te jete nje periudhe rritje dhe perfitimi.

Varet shume dhe nga fati.

Ndersa, ne disa raste varet nga genet.

Nje e treta e rasteve ne fakt varet nga genet.

Dhe ne kete rast nuk kemi seç bejme ne.

Por kjo do te thote se ne dy te tretat e rasteve

varet nga ne se sa mire e kalojme,

te berit dicka ne aktin e trete.

Do te diskutojme bashke se çfare mund te bejme

qe keto vite te jene vertet te suksesshme

dhe ti perdorim ato per me mire.

Tani me lini t'ju them diçka per shkallen,

qe mund t'ju duket si nje metafore e çuditshme per njerezit e moshuar

duke patur parasysh se pjesa me e madhe e pleqve vuajne kur ngjisin shkallet.

(Qeshje)

Duke u perfshire dhe une vete ne kete fakt.

Siç mund ta dini,

e gjithe bota funksionon ne baze te nje ligji universal:

entropia, ligji i dyte i termodinamikes.

Entropi do te thote se çdo gje ne bote, çdogje,

eshte ne gjendjen e renies ose te shkaterrimit,

te harkut.

Dhe vetem nje gje ben perjashtim ne kete ligj universal,

dhe kjo gje eshte shpirti i njeriut,

qe vazhdon te zhvillohet per se larti --

ne shkalle --

duke arritur ne plotesimin e tij,

origjinalitetin dhe mençurine.

Ja ku eshte nje shembull i asaj çka dua t'ju them.

Kjo ngjitje per lart

mund te ndodhi dhe ne raste sfidash fizike te medha.

Rreth 3 vjet me pare,

lexova nje artikull ne New York Times.

Fliste per nje burre qe quhej Neil Selinger --

57 vjeç, avokat ne pension --

i cili kishte hyre ne grupin e shkrimtareve te Sarah Lawrence

ku gjeti zerin e tij te shkrimeve.

Dy vite me pas,

u diagnostikua me semundjen e ashtuquajtur Lou Gehrig (ALS).

Eshte nje semundje e tmerrshme. Eshte fatale.

Shkaterron trupin, por truri mbetet i paprekur.

Ne kete artikull, Z. Selinger shkroi keto rreshta

per te pershkruar se çfare po i ndodhte.

Po i lexoj,

"Ndersa muskujt e mi dobesoheshin,

shkrimi im forcohej.

Ndersa dalengadale humba mundesine te flas,

fitova zerin tim.

Ndersa tkurresha, u rrita.

Ndersa humba shume,

fillova me se fundi te gjeja vetveten."

Neil Selinger per mua,

eshte personifikimi i shkalles qe ngjitet

drejt aktit te tij te trete.

Tani ne te gjithe kemi lindur me nje shpirt,

por disa here ndodh qe ai te bjere poshte

ne sfidat e ndryshme te jetes,

dhunes, abuzimit, neglizhences.

Ndoshta prinderit tane vuanin nga depresioni.

Ndoshta ata nuk ishin ne gjendje te na donin

me teper se ajo çka ne vlenim ne kete bote.

Mbase ne vuajme perseri

nga dhimbja fizike, nje plage.

Mbase e ndjejme qe shume nga relatat tona nuk kane patur nje mbarim real.

Dhe ne kete menyre ndihemi te pakompletuar.

Mbase detyra e aktit te trete

eshte pikerisht permbyllja e detyres se kompletimit tone.

Per mua, filloi ndersa po i afrohesha aktit tim te trete,

ne 60 vjetorin tim.

Si duhet ta jetoja ate?

Cfare duhet te realizoja ne kete akt final?

Atehere kuptova se ne menyre qe te dija se ku po shkoja,

duhet te dija mire se ku kisha qene me pare.

Keshtu qe u ktheva prapsht

dhe studiova aktet e mia te para,

dhe u perpoqa te shikoja se kush kisha qene atehere,

kush isha vertete ---

jo ate ç'ka me thonin familjaret e miqte e mi se isha,

ose si me konsideronin ata.

Kush isha une? Cilet ishin prinderit e mi --

jo si prinder, por si njerez?

Cilet ishin gjysherit e mi?

Si i trajtuan ata prinderit e mi?

Gjera te tilla.

Dhe pas nja dy vitesh zbulova

se ky proçes qe kisha pershkuar

quhet nga psikologet

"te besh nje rishikim te jetes".

Dhe thone se mund ti japi serish rendesi,

qartesi dhe kuptim

jetes se nje njeriu.

Dhe mbase do te zbuloni, ashtu siç bera dhe une,

se shume gjera qe mendonit me pare jane te gabuara,

shume gjera qe mendonit per veten,

realisht nuk kane fare lidhje me ju.

Nuk e keni ju fajin: Ju jeni ne rregull.

Dhe tani mund te ktheheni prapa

dhe ti falni ata

dhe veten tuaj.

Jeni ne gjendje te çlironi veten

nga e kaluara.

Mund te ndryshoni

lidhjen tuaj me te kaluaren.

Dhe ndersa po shkruaja per kete studim,

me ra ne duar libri me titull "Kerkimi i njeriut per Kuptimin"

i Viktor Frankl.

Viktor Frankl ishte nje psikiater gjerman,

qe kishte jetuar 5 vite ne nje kamp perqendrimi nazist.

Dhe ai ka shkruar se ndersa ishte ne kamp,

ai ishte ne gjendje te identifikonte,

se cilet njerez do te ishin mire pasi te dilnin nga kampi,

dhe cilet do te vuanin.

Dhe shkroi keto fjali:

"Cdo gje qe keni ne jete mund t'jua marrin,

perveç nje gjeje,

lirine tuaj per te zgjedhur

se si te reagoni

ndaj nje situate.

Kjo eshte ajo çka percakton

cilesine e jetes qe keni jetuar --

jo faktin nese keni qene te pasur apo te varfer,

te famshem apo te panjohur,

te shendetshem apo te pervuajtur.

Ajo çka percakton cilesine e jetes sone

varet nga menyra se si ne lidhemi me keto realitete,

nga kuptimi qe u japim ne atyre,

nga qendrimi qe mbajme ndaj tyre,

dhe gjendja mendore qe ne u lejojme te na çojne keto realitete."

Mbase qellimi kryesor i aktit te trete

eshte pikerisht qe te kthehemi prapsht, nese eshte e mundur,

per te ndryshuar lidhjen

qe kemi me te kaluaren.

Eshte vene re se kerkimi per te njohur tregon

se kur jemi ne gjendje ta bejme kete gje,

shfaqet ne menyre neurologjike --

se ne tru jane krijuar rruge neutrale.

Me kalimin e kohes, ju jeni ne gjendje te shikoni,

nese keni reaguar negativisht ne te kaluaren ndaj ngjarjeve ose njerezve,

rruget neutrale percaktohen

nga sinjalet kimike ose elektrike qe dergon truri.

Dhe me kalimin e kohes, keto rruge neutrale behen me te fuqishme,

dhe kthehen ne nje rregull --

dhe pse e gjithe kjo nuk eshte pozitive per ne

sepse na shkakton stres dhe ankth.

Gjithesesi nese,

ne mund te kthehemi prapsht dhe te ndryshojme marredheniet tona

pra ti rishikojme keto marredhenie

me njerezit dhe ngjarjet e se shkuares

keto rruge neutrale mund te ndryshojne.

Dhe nese mund te mbajme

gjithnje nje qendrim pozitiv ndaj te kaluares,

ky behet me kohen rregulli i ri.

Eshte tamam sikur rregullon nje termostat.

Nuk jane eksperiencat

qe na bejne te mençur,

por eshte reflektimi mbi keto eksperienca qe kemi patur

qe na mençuron --

dhe kjo na ndihmon te gjitheve ne teresi,

na sjell mençuri e origjinalitet.

Na ndihmon te behemi çka mund te kishim qene.

Ne grate jemi nismetare, apo jo?

Dua te them se ne vajzeri, nisim gjerat me energji --- "Po, kush thote?"

Ne kemi agjensi.

Jemi subjektet e jetes sone.

Por shume shpesh,

shume, mbase pjesa me e madhe e te gjitheve ne, kur kalojme ne pubertet,

fillojme te shqetesohemi per te qene pjese e grupit dhe per tu bere popullor.

Dhe fillojme te behemi subjekte dhe objekte te jetes se njerezve te tjere.

Por tani, ne aktin e trete te jetes sone,

mund te jete e mundshme

qe ne te kthehemi aty ku e nisem rrugen

dhe ta njohim ate per here te pare.

Dhe nese arrijme te bejme kete,

nuk do te jete vetem per veten tone.

Njerezit e vjeter

jane popullata me e madhe ne bote.

Nese ne mund te kthehemi prapsh e te ripercaktojme veten tone

dhe te kompletohemi,

kjo do te krijonte nje permiresim kulturor ne te gjithe boten,

dhe do te ishte nje shembull i rendesishem dhe per gjeneratat me te reja

ne menyre qe ta rishikojne jeten me sy te tjere.

Shume faleminderit.

(Duartrokitje)