Czy automatyzacja zabierze nam miejsca pracy?

Oto paradoks, o którym mało się słyszy: mimo stu lat tworzenia maszyn, które miałyby za nas pracować, liczba pracujących dorosłych Amerykanów przez ostatnie 125 lat stale rosła. Dlaczego ludzka praca nie stała się zbędna, a nasze umiejętności - niepotrzebne? Podczas prelekcji dotyczącej przyszłości pracy ekonomista David Autor podejmuje pytanie, dlaczego mamy wciąż tak dużo miejsc pracy i daje na nie zaskakującą, napawającą nadzieją odpowiedź.

Zadziwiający fakt:

w ciągu 45 lat od wprowadzenia bankomatów,

maszyn służących do wypłacania pieniędzy,

liczba ludzkich kasjerów pracujących w USA

mniej więcej podwoiła się,

z około ćwierci do pół miliona.

Z ćwierci miliona w 1970 roku
do około pół miliona dziś.

Po 2000 roku
ich liczba wzrosła o 100 tysięcy.

Te dane, ujawnione w niedawnej książce

Jamesa Bessena,
ekonomisty z Uniwersytetu w Bostonie,

podejmują intrygującą kwestię:

co robią ci wszyscy kasjerzy

i czemu automatyzacja
nie wyparła ich stanowisk?

Jak się nad tym zastanowić,

wiele z wielkich wynalazków
z ostatnich 200 lat stworzono,

aby wykonywały pracę za człowieka.

Skonstruowano traktory,

aby zastąpić siłę mechaniczną
uzyskiwaną w pocie czoła przez człowieka.

Zbudowano taśmy montażowe,

aby zastąpić niewydajną pracę ludzkich rąk

precyzją maszyn.

Zaprogramowano komputery,

aby zastąpić podatne na błędy,
nieprecyzyjne ludzkie obliczenia

i wprowadzić cyfrową precyzję.

Te wynalazki się sprawdziły.

Nie kopiemy już rowów ręcznie,

nie kujemy narzędzi z żelaza,

nie mamy ksiąg do prowadzenia księgowości,

jednak odsetek dorosłych Amerykanów
zatrudnionych na rynku pracy

był w 2016 roku wyższy

niż 125 lat temu, czyli w 1890 roku,

i wzrastał w czasie każdej dekady

nieprzerwanie w ciągu 125 lat.

To tworzy paradoks.

Maszyny robią za nas coraz więcej.

Dlaczego więc nasza praca
i umiejętności są wciąż potrzebne?

Dlaczego wciąż mamy tyle miejsc pracy?

(Śmiech)

Spróbuję dziś odpowiedzieć na to pytanie,

a jednocześnie powiem,
co to oznacza dla przyszłości zatrudnienia

i powiem o wyzwaniach,
jakie stawia automatyzacja

w naszym społeczeństwie.

Dlaczego mamy tyle miejsc pracy?

W grę wchodzą
dwie podstawowe zasady ekonomiczne.

Pierwsza dotyczy geniuszu człowieka

i kreatywności.

Druga - nienasyconej natury ludzkiej,

albo, jeśli wolicie, chciwości.

Pierwszą będę nazywał zasadą O-ring,

Określa ona rodzaj pracy, jaki wykonujemy.

Druga to zasada "nigdy za wiele".

Określa, ile w rzeczywistości
istnieje stanowisk pracy.

Zacznijmy od zasady O-ring.

Bankomaty wywarły
przeciwstawne skutki na kasjerów.

Oczywiście zaczęły robić wiele za ludzi.

Liczba kasjerów
spadła o 1/3 w każdym oddziale.

Ale banki szybko zorientowały się,
że taniej jest otwierać nowe oddziały,

więc ich liczba zwiększyła się o około 40%

w tym samym okresie.

W efekcie mieliśmy
więcej oddziałów i pracowników,

wykonujących jednak inny rodzaj pracy.

Do ich obowiązków
nie należało już obracanie pieniędzmi.

Przestali być kasjerami,

a stali się sprzedawcami,

którzy nawiązują kontakt z klientami,

rozwiązują problemy

i przedstawiają im nowe usługi:
karty kredytowe, pożyczki czy inwestycje.

Większa liczba pracowników wykonujących
bardziej wymagającą umysłowo pracę.

Rządzi tym pewna ogólna zasada.

Większość pracy, którą wykonujemy,

wymaga wielorakich umiejętności,

umysłu i siły mięśni,

fachowej wiedzy technicznej i intuicji,

spocenia i natchnienia,
jak ujął to kiedyś Thomas Edison.

Ogólnie automatyzacja pewnych czynności

nie czyni innych niepotrzebnymi.

Właściwie czyni je jeszcze ważniejszymi.

Zwiększa ich ekonomiczną wartość.

Podam ewidentny przykład.

W 1986 roku prom kosmiczny Challenger

wybuchł i rozbił się na Ziemi

niecałe dwie minuty po starcie.

Jak się okazało,

przyczyną katastrofy była tania
uszczelka O-ring w rakiecie nośnej,

która noc wcześniej zamarzła w wyrzutni

i nie spełniła swojej funkcji po starcie.

W firmie obracającej miliardami dolarów

ta zwykła uszczelka O-ring sprawiła,

że zamiast osiągnięcia sukcesu,

doszło do katastrofalnej śmierci
siedmiu astronautów.

Pomysłową metaforą tej tragedii

jest termin
"przeznaczenie produkcyjne O-ring"

autorstwa Michaela Kremera,
ekonomisty z Harvardu,

stworzony w następstwie katastrofy promu.

Przeznaczenie produkcyjne O-ring zakłada,

że praca to zazębiające się etapy,

ogniwa łańcucha.

Każde ogniwo musi wytrzymać,
żeby misja się powiodła.

Jeśli którekolwiek z nich nie wytrzyma,

misja, produkt lub usługa

upadnie i rozpadnie się.

To niebezpieczne zjawisko
ma zadziwiająco pozytywny skutek:

ulepszenia

w solidności któregokolwiek z ogniw

zwiększają wartość ulepszeń
każdego innego ogniwa.

Jeśli większość ogniw
jest krucha i łatwa do złamania,

to, że twoje ogniwo nie jest zbyt solidne,

nie ma znaczenia.

Pewnie coś innego i tak się zepsuje.

Ale jeśli wszystkie ogniwa
są wytrzymałe i solidne,

znaczenie twojego ogniwa rośnie.

W ostateczności wszystko od niego zależy.

Uszczelka O-ring była kluczowa
dla promu Challenger,

bo wszystko inne działało perfekcyjnie.

Jeśli Challenger
byłby kosmicznym odpowiednikiem

systemu Microsoft Windows 2000,

(Śmiech)

solidność uszczelki O-ring
nie miałaby znaczenia,

bo maszyna i tak by się rozbiła.

(Śmiech)

Teraz szersza perspektywa.

W większości pracy, którą wykonujemy,
jesteśmy uszczelkami O-ring.

Owszem, bankomaty mogły wykonać
zadania związane z obrotem pieniędzmi

szybciej i lepiej niż pracownicy,

ale nie uczyniło to pracowników zbędnymi.

Zwiększyło to znaczenie
ich umiejętności rozwiązywania problemów

i relacji z klientami.

Tej samej zasadzie podlega sytuacja,
kiedy budujemy budynek,

diagnozujemy chorobę, dbamy o pacjenta

czy uczymy w klasie

pełnej licealistów.

W miarę posiadania
coraz lepszych narzędzi,

technologia zwiększa nasz wpływ

i znaczenie umiejętności eksperckich,

oceny i kreatywności.

To prowadzi mnie do drugiej zasady:

"nigdy za wiele".

Myślicie pewnie: OK, to O-ring jest jasne,

chodzi o to, że praca ludzka jest ważna.

Nie mogą jej wykonywać maszyny,
ale ktoś musi to robić.

Ale to nie pokazuje,
ile miejsc pracy będzie potrzebne.

Jak się nad tym zastanowić,
czy to nie oczywiste,

że gdy już staniemy się
w czymś wystarczająco wydajni,

po prostu wygryzamy się sami z pracy?

W 1900 roku 40% zatrudnienia w USA

było na farmach.

Dziś odsetek ten wynosi mniej niż 2%.

Dlaczego mamy dziś tak mało rolników?

To nie dlatego, że jemy mniej.

(Śmiech)

Stulecie wzrostu wydajności w rolnictwie

oznacza, że dziś kilka milionów rolników

może wykarmić 320 milionów ludzi.

To pokazuje niezwykły postęp,

ale też małą ilość pracy
dla O-ring w rolnictwie.

Technologia może więc
redukować liczbę miejsc pracy.

Rolnictwo to tylko przykład.

W wielu dziedzinach jest tak samo.

Ale to, co sprawdza się
dla produktu, usługi czy przemysłu,

nie sprawdza się dla całej gospodarki.

Wiele dzisiejszych gałęzi przemysłu,

opieka zdrowotna i medycyna,

finanse i ubezpieczenia,

elektronika i informatyka,

jeszcze wiek temu
były maleńkie albo prawie nie istniały.

Wiele produktów,
na które wydajemy dziś pieniądze:

klimatyzacja, samochody terenowe,

komputery i urządzenia mobilne,

było niebotycznie drogich

lub wiek temu jeszcze ich nie wynaleziono.

Automatyzacja daje więcej wolnego czasu,
przesuwa granice tego, co osiągalne.

Tworzymy nowe produkty,
nowe pomysły, nowe usługi,

które przyciągają naszą uwagę,

zajmują czas

i zachęcają do konsumpcji.

Wydaje się, że to rzeczy błahe,

joga ekstremalna, turystyka przygodowa,

Pokémon GO...

Zgodzę się z tym.

Ale ludzie tego chcą, a my jesteśmy gotowi
ciężko dla nich pracować.

W 2015 roku przeciętny pracownik,

chcący osiągnąć
średni poziom życia z 1915 roku,

powinien pracować tylko 17 tygodni w roku,

czyli jedną trzecią roku.

Ale większość ludzi tego nie robi.

Są gotowi ciężko pracować,

aby zdobyć dostępną premię technologiczną.

Nadmiar materialny nigdy
nie wyeliminował widocznego braku.

Według ekonomisty Thorsteina Veblena,

innowacja jest matką potrzeby.

Przyjąwszy te dwie zasady,

zasadę O-ring i zasadę "nigdy za wiele",

zgodzicie się ze mną.

Będziemy mieć miejsca pracy.

Czy to znaczy, że nie ma o co się martwić?

Automatyzacja, zatrudnienie,
roboty, miejsca pracy...

Czy dadzą sobie radę same?

Nie.

Nie o to mi chodzi.

Automatyzacja rodzi bogactwo,

bo pozwala nam robić więcej - szybciej.

Nie ma w ekonomii żadnego prawa,

które mówi, że dobrze zużyjemy bogactwo

i o to właśnie należy się martwić.

Pomyślcie o dwóch państwach:

Norwegii i Arabii Saudyjskiej.

Oba są królestwami ropy,

tak jakby pieniądze
wytryskały im z dziur w ziemi.

(Śmiech)

Ale nie spożytkowano tam bogactwa
tak samo dobrze, by zwiększyć dobrobyt,

by polepszyć życie ludzi.

Norwegia to prosperująca demokracja.

Obywatele razem pracują i bawią się.

Zwykle Norwegia plasuje się
między pierwszym a czwartym miejscem

w rankingach narodowego poziomu szczęścia.

Arabia Saudyjska to monarchia absolutna,

gdzie wielu obywateli
nie ma możliwości polepszenia życia.

W skali narodowego poziomu szczęścia
jest na trzydziestym piątym miejscu,

czyli nisko, jak na tak zamożny naród.

Dla porównania:

USA znajduje się na dwunastym
lub trzynastym miejscu.

Różnicy między tymi dwoma państwami

nie stanowi bogactwo

ani technologia.

Stanowią ją instytucje.

Norwegia inwestuje, by zbudować państwo

możliwości i mobilności gospodarczej.

Arabia Saudyjska podnosi standardy życia,

jednocześnie udaremniając
realizację innych dążeń ludzkich.

Dwa państwa, oba zamożne,

ale nierówno dobrze sytuowane.

To prowadzi mnie
do stojącego dziś przed nami wyzwania,

które stawia przed nami automatyzacja.

Nie chodzi o to, że brakuje miejsc pracy.

USA stworzyło 14 milionów miejsc pracy

od czasów Wielkiej Recesji.

Jednak wiele z tych miejsc pracy

to nie są dobre stanowiska,

a wielu z nas
nie może zdobyć kwalifikacji

potrzebnych do nowej dobrej pracy.

Wzrost zatrudnienia w USA
i w większości krajów rozwiniętych

wygląda jak sztanga

z rosnącym obciążeniem na obu końcach.

Z jednej strony

mamy wysokie wykształcenie,
wysoko płatne zawody,

jak lekarze i pielęgniarki,
programiści i inżynierowie,

managerowie marketingu i sprzedaży.

W tych zawodach
wzrost zatrudnienia jest solidny.

Wzrost zatrudnienia jest też solidny
w wielu niewymagających kwalifikacji

ani wysokiego wykształcenia zawodach,
jak praca w gastronomii,

sprzątanie, ochrona,

domowa opieka medyczna.

Jednocześnie zmniejsza się zatrudnienie

w średnio-płatnych zawodach
klasy średniej ze średnim wykształceniem,

jak pracownicy fizyczni, operatorzy maszyn

i pracownicy umysłowi,
urzędnicy i sprzedawcy.

Przyczyny tego skurczenia się w środku

nie są tajemnicą.

Liczne średnio-wykwalifikowane zawody

używają jasnych zasad i procedur,

z których coraz więcej
można zakodować w oprogramowaniu

i wykonywać poprzez komputer.

Wyzwanie, jakie stawia to zjawisko,

czyli polaryzacja zatrudnienia,

wyrywa szczeble w drabinie gospodarczej,

zmniejsza klasę średnią

i może zrobić z nas
społeczeństwo podzielone na warstwy.

Z jednej strony wysokopłatni,
wysoko wykształceni specjaliści

wykonują ciekawą pracę,

z drugiej - liczni pracownicy
na niskopłatnych stanowiskach,

którzy są przede wszystkim odpowiedzialni
za wygodę i zdrowie zamożnych.

Nie jest to dla mnie wizja postępu.

Wasza pewnie też nie.

Ale oto informacja zachęcająca:

w przeszłości zetknęliśmy się
z ważnymi transformacjami w gospodarce

i szczęśliwie je przetrwaliśmy.

Na przełomie XIX i XX wieku,

kiedy automatyzacja eliminowała
wiele miejsc pracy w rolnictwie...

Pamiętacie traktor?

Rolnicze stany spotkały się
z groźbą masowego bezrobocia,

które miało dotknąć pokolenie młodych,
już niepotrzebnych na farmie,

ale niegotowych do pracy w przemyśle.

By stawić czoła temu wyzwaniu,

podjęto radykalne działanie,

polegające na tym, że cała młodzież

miała kontynuować naukę w szkołach

do dojrzałego wieku lat 16.

Nazwano to ruchem szkół średnich

i było to bardzo drogie przedsięwzięcie.

Nie tylko należało zainwestować w szkoły,

ale dzieciaki nie mogły
pracować w swoim zawodzie.

Okazało się to też
jedną z najlepszych inwestycji

dokonanych w USA w XX wieku.

I mamy najlepszych na świecie pracowników:

świetnie wykwalifikowanych,
elastycznych i wydajnych.

Aby zrozumieć, jak świetnie to działało,
wyobraźmy sobie siłę roboczą z 1899 roku

i przenieśmy ją do teraźniejszości.

Mimo silnych pleców i dobrego charakteru

wielu z nich brakowałoby podstawowych
umiejętności czytania, pisania i liczenia,

by pracować w choć trochę
mniej przyziemnych zawodach.

Wielu z nich byłoby bezrobotnych.

Przykład podkreśla znaczenie instytucji,

a zwłaszcza szkół,

w możliwości zbierania plonów

technologicznego dobrobytu.

Głupio mówić, że nie ma o co się martwić.

Możemy źle to zrozumieć.

Gdyby USA sto lat temu nie zainwestowały
w szkoły i rozwój umiejętności

w czasie ruchu szkół średnich,

bylibyśmy mniej prosperującym,

mniej mobilnym i pewnie dużo mniej
szczęśliwym społeczeństwem.

Równie głupio jest stwierdzić,
że los jest przesądzony.

Nie decydują o tym maszyny.

Nie decyduje o tym nawet rynek.

Decydujemy o tym my
i tworzone przez nas instytucje.

Zacząłem prelekcję od paradoksu.

Maszyny robią za nas coraz więcej pracy.

Czemu nie czyni to pracy niepotrzebną,

a umiejętności zbędnymi?

Czy to nie oczywiste, że droga
do gospodarczego i społecznego piekła

jest wybrukowana wspaniałymi wynalazkami?

Historia wielokrotnie
odpowiadała na ten paradoks.

Pierwszą częścią odpowiedzi jest to,
że technologia zwiększa nasz wpływ,

zwiększa znaczenie, wartość dodaną

umiejętności eksperckich,
naszej oceny i kreatywności.

To O-ring.

Drugą częścią jest
nasza niekończąca się pomysłowość

i niezmierzone pragnienie,

czyli to, że nigdy nie mamy dość.

Zawsze jest coś nowego do zrobienia.

Dopasowanie się
do szybkiego tempa zmian w technologii

stawia prawdziwe wyzwania,

widoczne przede wszystkim
na spolaryzowanym rynku pracy

i w zagrożonej mobilności ekonomicznej.

Reakcja na wyzwanie nie jest automatyczna.

Nie pojawia się za darmo.

Nie jest łatwa.

Ale jest do zrobienia.

A teraz trochę zachęty.

Dzięki naszej niesamowitej produktywności

jesteśmy bogaci.

Oczywiście stać nas
na inwestycje w siebie i nasze dzieci,

tak jak uczyniła to Ameryka
sto lat temu podczas ruchu szkół średnich.

Prawdopodobnie nie mogłoby nas nie stać.

Może myślicie sobie tak:

profesor Autor opowiedział nam
podnoszącą na duchu bajkę

o odległej przeszłości,

o niedawnej przeszłości,

może o teraźniejszości,
ale raczej nie o przyszłości.

Wszyscy wiedzą, że teraz będzie inaczej.

Co nie? Będzie inaczej?

Oczywiście, że będzie inaczej.

Zawsze jest inaczej.

W ciągu ostatnich 200 lat wiele razy

naukowcy i aktywiści bili na alarm,

że zaczyna brakować miejsc pracy,
i że stajemy się niepotrzebni.

Mówili tak luddyści na początku XIX wieku,

Sekretarz Pracy James David

w połowie lat 20. XX wieku,

Wassily Leontief,
noblista z ekonomii w 1982 roku

i oczywiście obecnie, wielu uczonych,

ekspertów, technologów

i dziennikarzy.

Uderza mnie arogancja tych przewidywań.

Właściwie te samozwańcze wyrocznie mówią:

"Jeśli nie mogę wymyślić,
gdzie będą pracować ludzie w przyszłości,

to ty, ja i nasze dzieci

też nie będziemy o tym myśleć".

Ja nie mam odwagi,

by przyjąć taki zakład
przeciw ludzkiej pomysłowości.

Nie mogę powiedzieć,
jak będzie wyglądała praca ludzi

za sto lat.

Ale przyszłość nie osadza się
na mojej wyobraźni.

Gdybym w 1900 roku
był farmerem ze stanu Iowa,

a ekonomista z XXI wieku
przeniósłby się na moje pole i powiedział:

"Hej, wiesz co, farmerze Autor?

Przez następne sto lat

zatrudnienie w rolnictwie spadnie z 40%

do 2%

jedynie z powodu rosnącej wydajności.

Jak myślisz,
co zrobi 38% pracowników?".

Nie odpowiedziałbym: "Spokojnie".

"Rozwiniemy aplikacje, radiologię,

trenowanie jogi i stworzymy Bitmoji".

(Śmiech)

Nie miałbym o tym pojęcia.

Obym był na tyle mądry, by powiedzieć:

"Łał, spadek o 95%
w zatrudnieniu na farmach

bez niedoboru żywności.

To niesamowity postęp.

Oby ludzie znaleźli coś ważnego do roboty

przy całym tym powodzeniu".

Ogólnie powiedziałbym, że znalazła.

Dziękuję bardzo.

(Brawa)