H αμφιβολία είναι απαραίτητη για την πίστη

Όταν έγραφε η Λέσλεϊ Χάζελτον τη βιογραφία του Μωάμεθ, της ήρθε μια σκέψη: Τη νύχτα που ο Μωάμεθ έλαβε την αποκάλυψη του Κορανίου, η πρώτη του αντίδραση, σύμφωνα με τις πρώτες αναφορές της εποχής, ήταν δέος και φόβος. Παρ' όλα αυτά, αυτή η εμπειρία έγινε ο θεμέλιος λίθος της πίστης του. Η Χάζελτον προτείνει να επανεκτιμήσουμε την αμφιβολία και τα ερωτηματικά και να τα δούμε σαν τις βάσεις της πίστης και το μέσον για να εξαλείψουμε κάθε είδους θρησκευτικό συντηρητισμό.

Είναι παράξενο να γράφεις μια βιογραφία.

Είναι ένα ταξίδι στην άγνωστη περιοχή

της ζωής κάποιου άλλου.

Eίναι ένα ταξίδι, μια εξερεύνηση
που μπορεί να σε πάει σε μέρη

που δεν είχες ποτέ ονειρευτεί να πας

και ακόμα δεν μπορείς να πιστέψεις
πως πήγες,

ειδικά αν είσαι
μια αγνωστικίστρια Εβραία, όπως εγώ,

και η ζωή την οποία εξερευνάς

είναι αυτή του Μωάμεθ.

Πριν από πέντε χρόνια, για παράδειγμα,

περπατούσα κάθε πρωί
μέσα στην ομίχλη του Σιάτλ

έχοντας μια απορία που γνώριζα πως είναι αδύνατο να απαντηθεί:

Τι πραγματικά συνέβη

μια νύχτα στην έρημο,

στην άλλη άκρη του κόσμου, πριν από πολλούς αιώνες;

Τι συνέβη, δηλαδή,

τη νύχτα του έτους 610

όταν ο Μωάμεθ έλαβε την πρώτη αποκάλυψη του Κορανίου

σε ένα βουνό, ακριβώς έξω από τη Μέκκα;

Αυτή είναι η σημαντικότερη μυστικιστική στιγμή του Ισλάμ

και ως τέτοια, φυσικά,

δεν μπορεί να αποδειχτεί επιστημονικά.

Παρ' όλα αυτά, η απορία αυτή δεν με άφηνε να ησυχάσω.

Είχα απόλυτη επίγνωση πως για κάποιον που δεν είναι θρησκευόμενος, όπως δεν είμαι και εγώ,

μια τέτοια ερώτηση θα μπορούσε

να θεωρηθεί ασεβής.

(Γέλια)

Αποδέχομαι όλες τις κατηγορίες,

επειδή όλες οι εξερευνήσεις, υλικές ή διανοητικές,

είναι αναπόφευκτα, σε ένα βαθμό, μια πράξη υπερβατική

που ξεπερνάει τα όρια.

Παρ' όλα αυτά, κάποια όρια είναι μεγαλύτερα από άλλα.

Έτσι, μια ανθρώπινη επαφή με το θείο,

όπως πιστεύουν οι μουσουλμάνοι πως είχε ο Μωάμεθ,

για τους ορθολογιστές δεν αποτελεί γεγονός,

αλλά ευσεβή φαντασίωση

και όπως όλοι μας, θέλω να θεωρώ τον εαυτό μου ορθολογιστή.

Ίσως γι' αυτό, καθώς μελετούσα τις πρώτες αναφορές που υπάρχουν

για εκείνη τη νύχτα,

αυτό που με εντυπωσίασε ακόμα περισσότερο από όσα συνέβησαν,

είναι όσα δεν συνέβησαν.

Ο Μωάμεθ δεν κατέβηκε από το βουνό

σαν να ίπταται.

Δεν έτρεξε κάτω φωνάζοντας «Αλληλούια!»

και «Ευλογημένος ο Κύριος!»

Δεν εξέπεμπε φως και χαρά.

Δεν υπήρχαν χορωδίες αγγέλων,

ούτε ουράνιες μελωδίες, δεν υπήρχε έξαρση ή έκσταση,

ούτε μια χρυσή αύρα να τον περιτυλίγει,

δεν υπήρχε καμία αίσθηση χειροτόνησής του,

ως απεσταλμένου του Θεού.

Δηλαδή, δεν έκανε τίποτα από όλα όσα θα μας διευκόλυναν

να απορρίψουμε αυτή την ιστορία ως αληθινή

και να την δούμε ως έναν ευσεβή μύθο.

Ακριβώς το αντίθετο.

Σύμφωνα με τα δικά του λόγια,

στην αρχή ήταν πεπεισμένος

πως αυτό που είχε συμβεί, δεν μπορούσε να ήταν αληθινό.

Σκέφτηκε πως στην καλύτερη περίπτωση, ήταν μια παραίσθηση,

ένα ξεγέλασμα των ματιών ή των αυτιών,

ή του μυαλού του.

Στη χειρότερη περίπτωση,

τον είχε καταλάβει ένα κακό τζίνι,

ένα πνεύμα που ήθελε να τον ξεγελάσει,

ή ακόμα, και να του πάρει τη ζωή.

Για την ακρίβεια, ήταν τόσο σίγουρος

πως είχε κυριευτεί από ένα τζίνι,

ώστε όταν διαπίστωσε πως ήταν ακόμη ζωντανός,

η πρώτη του παρόρμηση ήταν να τελειώσει αυτό που δεν έκανε το τζίνι,

να πηδήξει από τον πιο ψηλό βράχο

και να ξεφύγει από τον τρόμο της εμπειρίας αυτής,

βάζοντας ένα τέλος σε όλες τις εμπειρίες.

Έτσι, ο άντρας που κατέβηκε τρέχοντας από το βουνό εκείνη τη νύχτα,

δεν έτρεμε από χαρά,

αλλά από απόλυτο φόβο.

Δεν ήταν κυριευμένος από βεβαιότητα, αλλά από αμφιβολία.

Και αυτός ο πανικόβλητος αποπροσανατολισμός,

αυτός ο διαχωρισμός από οτιδήποτε οικείο,

αυτή η τρομακτική συνειδητοποίηση πως υπάρχει κάτι

που ξεπερνάει την ανθρώπινη κατανόηση,

δεν μπορούμε παρά να το ονομάσουμε, φοβερό δέος.

Μπορεί να είναι λίγο δύσκολο να το αντιληφθούμε

επειδή τώρα, χρησιμοποιούμε τη λέξη «φοβερό»

για να περιγράψουμε μια νέα εφαρμογή ή ένα βίντεο που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο.

Με εξαίρεση, ίσως, κάποιους μεγάλους σεισμούς,

είμαστε προστατευμένοι από το πραγματικό δέος.

Κλείνουμε τις πόρτες και κουλουριαζόμαστε

πιστεύοντας πως έχουμε τον έλεγχο,

ή, τουλάχιστον, ελπίζουμε πως έχουμε τον έλεγχο.

Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αγνοήσουμε το γεγονός

πως δεν τον έχουμε πάντα

και πως δεν μπορούν να εξηγηθούν τα πάντα.

Παρ' όλα αυτά, είτε είστε ορθολογιστής, είτε μυστικιστής,

είτε νομίζετε πως τα λόγια που άκουσε ο Μωάμεθ εκείνη τη νύχτα

προήλθαν από μέσα του ή απ' έξω,

αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι πως τα βίωσε με τόση δύναμη

που κλονίστηκε η αίσθηση του εαυτού του

και του κόσμου του

και μεταμόρφωσε έναν, κατά τα άλλα, μετριοπαθή ανθρωπο

σε ένα ριζοσπαστικό συνήγορο της κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης.

Ο φόβος ήταν η μόνη λογική αντίδραση,

η μόνη ανθρώπινη αντίδραση.

Υπερβολικά ανθρώπινη για κάποιους,

όπως τους συντηρητικούς μουσουλμάνους θεολόγους που υποστηρίζουν

πως το ότι ήθελε να αυτοκτονήσει

δεν θα έπρεπε καν να αναφέρεται, παρά το γεγονός πως υπάρχει

στις πρώτες ισλαμικές βιογραφίες.

Επιμένουν πως δεν αμφέβαλε ποτέ, ούτε για ένα λεπτό,

πόσο μάλλον να απελπίστηκε.

Απαιτώντας την τελειότητα, αρνούνται να ανεχθούν

τις ανθρώπινες ατέλειες.

Όμως, τι ακριβώς είναι ατελές στην αμφιβολία;

Καθώς διάβαζα αυτές τις πρώτες αναφορές, συνειδητοποίησα

πως ακριβώς αυτή η αμφιβολία του Μωάμεθ τον ζωντάνεψε στα μάτια μου

και μου επέτρεψε να αρχίσω να τον βλέπω ολοκληρωμένα

και να του προσδώσω την ακεραιότητα της πραγματικότητας

Και όσο περισσότερο το σκεφτόμουν,

τόσο περισσότερο λογικό ήταν ότι αμφέβαλε,

επειδή η αμφιβολία είναι απαραίτητη για την πίστη.

Αν αυτή η ιδέα αρχικά σας ξαφνιάζει,

σκεφτείτε πως η αμφιβολία, όπως το έθεσε κάποτε ο Γκράχαμ Γκρην,

είναι η ουσία της υπόθεσης.

Καταργήστε κάθε αμφιβολία και αυτό που θα μείνει δεν θα είναι η πίστη,

αλλά μια απόλυτη, άκαρδη πεποίθηση.

Είστε σίγουροι πως κατέχετε την αλήθεια -

με Α κεφαλαίο-

και αυτή η βεβαιότητα μετατρέπεται σύντομα

σε κάτι δογματικό και ενάρετο,

και μ' αυτό εννοώ μια δεικτική και υπερφίαλη περηφάνια

που έχει πάντα δίκιο,

εν συντομία, την αλαζονεία του συντηρητισμού.

Πρέπει να είναι μια από τις πολλαπλές ειρωνείες της ιστορίας

το ότι μια προσφιλής βλαστήμια των συντηρητικών μουσουλμάνων

είναι ίδια με αυτή που χρησιμοποιούσαν κάποτε και οι συντηρητικοί χριστιανοί,

γνωστοί και ως σταυροφόροι:

«Άπιστος» από τη λατινική λέξη για την απιστία

Είναι διπλά ειρωνικό επειδή η απολυτότητά τους

είναι στη πραγματικότητα το αντίθετο της πίστης.

Στην πραγματικότητα, αυτοί είναι οι άπιστοι.

Όπως οι συντηρητικοί σε όλες τις θρησκείες,

δεν έχουν ερωτήματα, μόνο απαντήσεις.

Βρήκαν το τέλειο αντίδοτο στη σκέψη

και το ιδανικό καταφύγιο για τις σκληρές απαιτήσεις της πραγματικής πίστης.

Δεν χρειάζεται να αγωνιστούν γι' αυτή όπως ο Ιακώβ

και να παλέψουν όλη τη νύχτα με τον άγγελο,

ούτε όπως ο Ιησούς τις 40 ημέρες και νύχτες στην έρημο,

ούτε όπως ο Μωάμεθ εκείνη τη νύχτα στο βουνό

αλλά και σε όλα τα χρόνια του ως προφήτης

με το Κοράνι συνεχώς να τον παρακινεί να μην απελπίζεται

και να μην καταδικάζει όλους αυτούς που φωναχτά ισχυρίζονται

πως γνωρίζουν τα πάντα

και πως μόνο αυτοί έχουν δίκιο.

Και παρ' όλα αυτά, εμείς, η μεγάλη και υπερβολικά σιωπηλή πλειοψηφία,

έχουμε παραχωρήσει το δημόσιο χώρο, σε αυτή την ακραία μειονότητα.

Επιτρέψαμε να αξιώνεται ο Ιουδαϊσμός

από βίαιους, μεσσιανικούς αποίκους της Δυτικής Όχθης,

ο Χριστιανισμός από ομοφοβικούς υποκριτές

και πωρωμένους μισογύνηδες,

και το Ισλάμ από βομβιστές αυτοκτονίας.

Και επιτρέψαμε στους εαυτούς μας να εθελοτυφλούμε στο γεγονός

πως ανεξάρτητα αν ισχυρίζονται πως είναι Χριστιανοί,

Εβραίοι ή Μουσουλμάνοι,

οι στρατευμένοι εξτρεμιστές δεν είναι τίποτα από όλα αυτά.

Είναι αδερφοποιητοί στη δική τους αίρεση

διαποτισμένοι με το αίμα άλλων ανθρώπων.

Αυτό δεν είναι πίστη.

Είναι φανατισμός και πρέπει να σταματήσουμε να τα συγχέουμε.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε πως η αληθινή πίστη δεν έχει εύκολες απαντήσεις.

Είναι δύσκολη και πείσμων.

Περιλαμβάνει ένα συνεχή αγώνα,

μια διαρκή επανεξέταση όσων νομίζουμε πως γνωρίζουμε,

μια πάλη με τα ζητήματα και τις ιδέες.

Βαδίζει χεράκι-χεράκι με την αμφιβολία,

συζητάει διαρκώς με αυτή,

και μερικές φορές, την περιφρονεί συνειδητά.

Και αυτή η συνειδητή περιφρόνηση, είναι η αιτία γιατί εγώ, ως αγνωστικίστρια,

μπορώ ακόμα να έχω πίστη.

Για παράδειγμα, έχω πίστη πως η ειρήνη στη Μέση Ανατολή

είναι δυνατό να επιτευχθεί παρά τις συνεχώς αυξανόμενες ενδείξεις

για το αντίθετο.

Δεν είμαι πεπεισμένη γι' αυτό.

Με δυσκολία μπορώ να πω πως το πιστεύω.

Μπορώ μόνο να έχω πίστη σ' αυτό,

δηλαδή, να δεσμευτώ σε αυτή την ιδέα

και το κάνω αυτό ακριβώς εξαιτίας του πειρασμού

να σηκώσω τα χέρια ψηλά, να παραιτηθώ

και να αποσυρθώ στη σιωπή.

Η απελπισία είναι αυτοεκπληρούμενη.

Αν πούμε πως κάτι είναι αδύνατο,

συμπεριφερόμαστε με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι.

Και εγώ αρνούμαι να ζήσω με αυτόν τον τρόπο.

Για την ακρίβεια, οι περισσότεροι από εμάς αρνούμαστε,

είτε είμαστε άθεοι, είτε πιστεύουμε,

είτε βρισκόμαστε κάπου ανάμεσα στα δύο ή πέρα από αυτά,

και αυτό που μας κινεί είναι πως παρ' όλες τις αμφιβολίες μας

και ακόμη, εξαιτίας των αμφιβολιών μας,

απορρίπτουμε τον μηδενισμό της απελπισίας.

Επιμένουμε να έχουμε πίστη στο μέλλον

και ο ένας στον άλλο.

Πείτε το αφέλεια, αν θέλετε.

Πείτε το υπερβολικά ιδεαλιστικό, αν έτσι πρέπει.

Όμως ένα είναι σίγουρο:

Πείτε το ανθρώπινο.

Θα μπορούσε ο Μωάμεθ να αλλάξει τόσο ριζικά τον κόσμο του

χωρίς τέτοια πίστη, χωρίς την άρνηση να ενδώσει

στην αλαζονεία της στενόμυαλης βεβαιότητας;

Δεν το νομίζω.

Μετά την παρέα που κάναμε καθώς έγραφα

τα τελευταία πέντε χρόνια, νομίζω πως θα ήταν,

τουλάχιστον εξαγριωμένος

με τους στρατευμένους συντηρητικούς που ισχυρίζονται πως μιλούν και δρουν

εξ ονόματος του, στη Μέση Ανατολή και σε άλλα μέρη του κόσμου.

Θα ένιωθε αποτροπιασμό για την καταπίεση που υφίσταται ο μισός πληθυσμός

εξαιτίας του φύλου του.

Θα τον διέλυε ο πικρός διχασμός της διαίρεσης.

Θα χαρακτήριζε την τρομοκρατία ως αυτό που πραγματικά είναι,

όχι μόνο ως εγκληματική, αλλά ως μια διεστραμμένη παρωδία

όσων πίστευε και για τα οποία πάλεψε.

Θα έλεγε αυτό που λέει το Κοράνι: « Οποιοσδήποτε αφαιρεί μια ζωή,

αφαιρεί τη ζωή όλης της ανθρωπότητας.

Οποιοσδήποτε σώζει μια ζωή,
σώζει τη ζωή όλης της ανθρωπότητας.»

Και θα είχε αφοσιωθεί πλήρως

στη σκληρή και ακανθώδη διαδικασία για την αποκατάσταση της ειρήνης.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)

Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)