Unutulmuş bir virüs, antibiyotik krizini çözmede bize nasıl yardım edebilir

''Virüsler kötü bir şöhrete sahip ama bazıları, bir gün hayatınızı kurtarabilir" diyor biyoteknoloji girişimcisi Alexander Belcredi. Bu etkileyici konuşmasında bize fajları, müthiş bir hassasiyetle zararlı bakterileri avlayıp öldüren doğal oluşumlu virüsleri tanıtıyor ve bu çoktan unutulmuş organizmaların, antibiyotiğe dirençli bakterilerin büyüyen tehditine karşı nasıl bir umut vaadettiğini gösteriyor.

Bir dakikanızı ayırın

ve virüsler hakkında bir düşünün.

Aklınıza ne geliyor?

Bir hastalık mı?

Korku mu?

Muhtemelen cidden
rahatsız edici bir şey.

Ama tüm virüsler aynı değil.

Evet doğru. Bazıları yıkıcı
hastalıklara sebep oluyor.

Ama bazıları bunun tam tersini yapıp
hastalıkları tedavi edebiliyor.

Bu tür virüsler "faj"
olarak adlandırılır.

Ben bu fajları ilk defa
2013 yılında duydum.

Kayınpederim -ki kendisi cerrahtır-

bana tedavi ettiği bir kadın
hastasından bahsetti.

Bu kadının, birçok ameliyat gerektiren
bir diz yaralanması vardı

ve bu tedavi süresi boyunca

bacağında kronik bir
bakteriyal enfeksiyon oluştu.

Ne yazık ki

enfeksiyona sebep olan bakteri

mevcut antibiyotiklerin hiçbirine
tepki vermiyordu.

Bu noktada geriye kalan tek seçenek
enfeksiyonun yayılmasını önlemek için

bacağı ameliyatla kesip almak.

Kayınpederim başka bir çözüm
bulmak için can atıyordu

ve son çare olarak deneysel
bir tedavi olan fajları kullandı.

Tahmin edin ne oldu? İşe yaradı.

Üç haftalık faj uygulaması ile
kronik enfeksiyon iyileşti,

hem de hiçbir antibiyotik
iyileştiremezken.

Bu tuhaf fikir tarafından
büyülenmiştim:

enfeksiyonu tedavi eden virüsler.

Bugün bile tıbbi potansiyeli olan
bu fajlar beni büyülüyor.

Aslında geçen yıl bu alanda bir şirket
kurmak amacıyla işimden ayrıldım.

Peki nedir bu faj?

Şu an burada gördüğünüz görüntü,
bir elektron mikroskobundan alındı.

Bu şu demek: Ekranda gördüğünüz şey,
gerçekte inanılmaz derecede küçük bir şey.

Bir baş, başın tam ortasında
pütürlü bir kısım,

uzunca bir beden ve birkaç ayak.

Bu prototipik bir fajın görüntüsü.

Ne kadar da şirin.

(Kahkahalar)

Şimdi ellerinize bir bakın.

Tahminimizce her elinizde
10 milyardan fazla faj bulunuyor.

Peki orada ne yapıyorlar?

(Kahkahalar)

Virüsler, hücrelere hastalık
bulaştırmada iyidir.

Fajlar ise bakterileri enfekte
etmede müthiştirler

ve eliniz, tıpkı vücudunuzun
birçok noktası gibi

bakteriyal aktivite için
sıcak bir yuva sağlıyor,

fajlar için ideal bir av
sahası da sunuyor.

Nihayetinde fajlar bakterileri avlıyor.

Fajların oldukça seçici bir avcı
olduklarını bilmek de çok önemli.

Genellikle, bir faj sadece bir bakteri
türünü enfekte edebilir.

Buradaki sunumda, gördüğünüz faj

Staphylococcus aureus isimli
bir bakteriyi avlıyor,

bu bakterinin ilaca dirençli
hali MRSA olarak bilinir.

Deri ve yara enfeksiyonuna neden olur.

Faj, ayaklarını kullanarak avlar.

Bu ayaklar aslında
oldukça duyarlı birer reseptör,

bakteriyal hücre üzerinde
uygun bir yüzey için tetikte bekliyorlar.

Bulduklarında ise

faj bakteriyal hücre
duvarına bağlanır

ve kendi DNA'sını enjekte eder.

DNA, fajın baş kısmında bulur

ve uzun gövdesi boyunca bakterinin
içine doğru hareket eder.

Bu noktada faj,
bakteriyi bir sürü yeni faj

üretmesi için yeniden programlar.

Aslına bakılırsa bakteri,
bir faj fabrikasına dönüşür.

Bakteri hücresinde 50-100
civarında faj biriktiğinde

fajlar hücre duvarını parçalayacak
bir protein salarlar.

Bakteri patladığında fajlar dışarı çıkar

ve yeni bir bakteriyi enfekte
etmek için ava çıkar.

Ah üzgünüm, sanırım bu kulağınıza
korkunç bir virüs gibi geldi.

Ama kendisini bakteri
içerisinde çoğaltıp

sonra da onları öldürebilme yetenekleri,

fajları tıp dünyasında oldukça
ilgi çekici bir hale getiriyor.

Fazlaca ilginç bulduğum
bir başka nokta ise

bunların hangi ölçüde gerçekleştiği.

beş yıl önce fajlar hakkında
en ufak bir fikrim yoktu.

Ama bugün size fajların, doğal prensibin
bir parçası olduğunu söyleyebilirim.

Fajlar ve bakteriler evrimin
ta ilk zamanlarına dayanıyor.

Her zaman koordinasyon içinde olup
birbirlerini kontrol etmişler.

Yani bu gerçekten de bir yin-yang,

mikroskobik seviyedeki
bir avcı ve av hikayesi.

Bazı bilim insanları bu fajların

gezegenimizde en bol bulunan
organizma olduğunu düşünüyor.

Fajların tıbbi potansiyellerini
konuşmaya devam etmeden önce,

bence herkes fajları ve
dünyadaki rollerini öğrenmeli:

Bakterileri avlar,
enfekte eder ve öldürürler.

Peki nasıl olur da doğada bu kadar
güzel işleyen bir şeye sahipken

her gün, her yerde,

yine de dünyanın büyük bir bölümünde

bakteriyal enfeksiyonla savaşmak için

bu prensibi kullanan
tek bir ilaç bile olmaz piyasada?

Bunun en basit cevabı, henüz
kimsenin bu tür bir ilaç geliştirmemesi,

en azından dünyanın birçok
noktasında kabul gören

batılı düzenleme standartlarına
uygun bir ilaç.

Bunun nedenini anlamak için
zamanda biraz geriye gitmeliyiz.

Bu, Félix d'Herelle'in bir fotoğrafı.

Kendisi, fajları keşfeden
iki önemli bilim insanından biri.

1917'de fajları keşfettiğinde

aslında ne keşfettiğine
dair bir fikri yoktu.

Basili dizanteri olarak adlandırılan
bir hastalıkla ilgileniyordu,

ki bu, şiddetli ishale
ve sonrasında birçok insanın

ölümüne sebep olan bir çeşit
bakteriyal enfeksiyondu.

Çünkü niyahetinde bakteriyal enfeksiyon
için bir tedavi bulunmamıştı.

Bu hastalığı atlatan hastalardan
aldığı örnekleri inceliyordu

ve bir şeyin oldukça
garip olduğunu fark etti.

Örneklerde bulunan bir şey

hastalığa sebep olduğu düşünülen
bakterileri öldürüyordu.

Ne olduğunu anlamak için oldukça
başarılı bir deney yaptı.

Örneği alıp süzdü,

ta ki sadece en ufak parçanın
kaldığından emin olana kadar.

Sonrasında küçük bir damla alıp
yeni ekilen bir bakteri kültürüne ekledi

ve saatler içinde
öldürülen bakteri sayısını gözlemledi.

Sonra deneyi tekrarladı, yeniden süzdü,
küçük bir damla aldı

ve bir sonraki yeni
bakteri kültürüne ekledi.

Bunu art arda 50 defa yaptı.

Her defasında aynı etkiyi gözlemledi.

Bu noktada iki sonuca vardı.

İlki ve en belirgin olanı şuydu:

evet, gerçekten de sıvının içindeki
bir şey bakteriyi öldürüyor.

Diğer gözleme göre ise

bu, doğadaki bir canlı olmak zorundaydı

çünkü küçücük bir damla bile
böylesine büyük bir etkiye sahipti.

Bulduğu maddeye
"görünmez mikrop" adını verdi

ve onu tam anlamıyla
"bakteri yiyici" olarak çevrilen

"bakteriyofaj" olarak adlandırdı.

Bu arada modern mikrobiyolojide bu,
en temel buluşlardan birisi.

Genomik düzenlemede ve birçok
alanda kullandığımız teknikler,

fajların çalışma prensibini
anlayış şeklimize dayanıyor.

Daha bugün Nobel Kimya Ödülü,
fajlarla çalışan

ve bu çalışmalara dayanarak ilaç
geliştiren iki bilim insanına verildi.

1920'lere ve 30'lara dönecek olursak

insanlar fajların tıbbi
potansiyelini hemen görmüşlerdi.

Sonuçta görünmez olmasına rağmen

güvenilir bir şekilde bakterileri
öldüren bir şeye sahiptiniz.

Abbott, Squibb ya da Lilly gibi hâlâ
günümüzde var olan şirketler

faj preparatları sattılar.

Ama gerçek şu ki işe görünmez
bir mikropla başlıyorsanız

güvenilir bir ilaç elde etmek
gerçekten zordur.

Bugün Amerikan Gıda ve İlaç
İdaresi'ne gittiğinizi hayal edin

ve hastalara görünmez bir virüs
vermek istediğinizden bahsedin.

1940'larda kimyasal
antibiyotikler çıktığında

her şey tamamen değişti.

Bunda en büyük rolü bu adam oynadı.

Kendisi Alexdander Fleming.

İlk antibiyotik olan
penisilinin geliştirilmesine

katkı sağlayan çalışması ile
Nobel Tıp Ödülü'nü kazandı.

Antibiyotikler gerçekten fajlardan
çok daha farklı çalışır.

Çoğunlukla, bakterilerin
çoğalmasını engelliyorlar

ve ne tür bir bakteri olduğunu
çok fazla önemsemiyorlar.

Geniş spektrumlu olarak
adlandırdıklarımız ise

tüm bakteri çeşitlerinde bile işe yarıyor.

Bunu çok daha dar bir spektrumda,

tek bir bakteri türüne karşı işe
yarayan fajlarla karşılaştırın.

Sağladığı avantajı siz de göreceksiniz.

Sanki hayaller gerçeğe dönüştü.

Bakteriyal enfeksiyondan
şüphelendiğiniz bir hastanız var.

Ona antibiyotik veriyorsunuz.

Hastalığa sebep olan bakteri hakkında
başka bir şey bilmenize de gerek yok

ve hastaların çoğu iyileşiyor.

Biz daha fazla antibiyotik ürettikçe

haliyle bakteriyal enfeksiyonda
birinci basamak tedavi haline geliyorlar.

Bu arada ortalama yaşam süremize de
çok büyük katkıda bulunuyorlar.

Bugün, sadece kompleks tıbbi müdahaleler

ve ameliyatlar yapabiliyoruz.

Çünkü antibiyotiklerimiz var

ve hemen ertesi gün hastanın,

ameliyat sırasında kapabileceği bakteriyal
bir enfeksiyondan ölme riski yok.

Dolayısıyla fajları unutmaya başladık,
özellikle batı tıp dünyasında.

Ben büyürken bile kısmen
şöyle bir görüş vardı:

"Bakteriyal enfeksiyon sorununu çözdük.
Artık antibiyotiklerimiz var."

Tabii ki bugün biliyoruz ki
bu düşünce yanlış.

Bugün çoğunuz antibiyotiklere
dirençli bakterileri duymuştur.

Bu bakteriler, enfeksiyon
tedavisi için geliştirdiğimiz,

hepsi değilse bile, birçok antibiyotiğe
karşı dirençli hale gelmişlerdir.

Peki bu noktaya nasıl geldik?

Demek ki düşündüğümüz
kadar zeki değildik.

Antibiyotikleri her yerde
kullanmaya başladığımız için

-tedavi ve önleyici olarak hastanelerde,
basit soğuk algınlıkları için evlerde,

hayvanların sağlığını korumak
için çiftliklerde-

bakteriler evrim geçirdi.

Kendilerine yapılan
antibiyotik saldırılarında,

en çok uyum sağlayabilenler
hayatta kaldı.

Bugün onları, "çoklu-ilaç dirençli
bakteriler" olarak adlandırıyoruz.

Korkutucu bir istatistik
sunmama izin verin.

Birleşik Krallık hükûmeti tarafından
desteklenen son yapılan çalışmalarda

2050 yılına kadar her yıl,
10 milyon insanın

çoklu-ilaç dirençli enfeksiyonlardan
hayatını kaybedeceği tahmin ediliyor.

Bunu günümüzde her yıl kanserden hayatını
kaybeden 8 milyon insanla karşılaştırın,

o zaman sayının
korkunçluğunu göreceksiniz.

Ama iyi haber şu ki
fajların bir yere gittiği yok.

Ve söylemeliyim ki fajlar çoklu-ilaç
direncinden etkilenmiyorlar.

(Kahkahalar)

Hallerinden gayet memnun, etrafımızdaki
bakterileri avlayıp öldürüyorlar.

Ayrıca seçicililer de
ve bu günümüzde oldukça önemli.

Bugün birçok ortamda
enfeksiyona sebep olan

bakteriyal patojenleri güvenilir
bir şekilde tanımlayabiliyoruz.

Seçicilik özelliği bizim, geniş spektrumlu
antibiyotiklerle ilişkili yan etkilerden

korunmamıza yardımcı oluyor.

Belki de içlerindeki en güzel haber,
artık görünmez bir mikrobun olmayışı.

Onlara bakabiliyoruz.

Bunu daha önce birlikte yaptık.

DNA dizisini çıkarabiliyoruz.

Nasıl çoğaldıklarını anlıyoruz.

Sınırlarını anlıyoruz.

Güçlü ve güvenilir faj bazlı farmasötikler
geliştirmede önemli bir yerdeyiz

ve bu dünya genelinde olan bir şey.

Biz de dahil 10'dan fazla
biyoteknoloji şirketi

bakteriyal enfeksiyon tedavisinde
insan-faj uygulamalarını geliştiriyor.

Şu an Avrupa ve Birleşik Devletler'de

birçok klinik çalışma deneme aşamasında.

Dolayısıyla faj terapisinde

bir rönesans eşiğinde
olduğumuza şiddetle inanıyorum.

Benim için bir fajın
en doğru tasviri şu şekilde:

(Kahkahalar)

Benim için faj, çoklu ilaç direncine
sahip enfeksiyonlara karşı savaşımızda

uzun zamandır beklediğimiz
bir süperkahramandır.

Bir dahaki sefere virüsler
hakkında düşünürken

şunu aklınızdan çıkarmayın.

Sonuçta bir gün,
bir faj hayatınızı kurtarabilir.

Teşekkürler.

(Alkışlar)