Sebastian Deterding: Wat je ontwerp over jou zegt

Wat zegt je stoel over wat je belangrijk vindt? Ontwerper Sebastian Deterding toont hoe onze visie over moraliteit en wat het goede leven is, wordt weergegeven in de ontwerpen van objecten rondom ons.

We praten vandaag over morele overtuiging.

Wat is moreel en immoreel

aan gedrag van mensen veranderen

via technologie en ontwerp?

Ik weet niet wat jullie verwachten,

maar toen ik hierover nadacht,

besefte ik al snel

dat ik geen antwoorden heb.

Ik kan niet zeggen wat moreel of immoreel is

omdat onze maatschappij pluralistisch is.

Mijn waarden kunnen totaal verschillen

van die van jullie.

Wat ik als moreel of immoreel beschouw,

is niet noodzakelijk hetzelfde als jullie.

Maar er is één ding is dat ik jullie wel kan geven.

Dat is wat de kerel achter mij aan de wereld gaf --

Socrates.

Dat zijn vragen.

Ik wil jullie graag,

zoals die oorspronkelijke vraag,

een set vragen geven

om zelf te ontdekken,

laag voor laag,

zoals je een ui pelt,

om naar de kern te gaan van

je idee van morele of immorele overtuigingen.

Ik geef graag een paar voorbeelden

van technologieën die game-elementen gebruikten

om mensen dingen te laten doen.

Mijn eerste vraag voor jullie ligt dus

voor de hand:

wat zijn jullie intenties als jullie iets ontwerpen?

Intenties zijn niet het enige.

Hier is nog een ander voorbeeld.

Er bestaan eco-dashboarden,

die ingebouwd worden in auto's.

Ze motiveren je om brandstof efficiënter te gebruiken.

Dit is MyLeaf van Nissan,

dat je bestuurderscapaciteiten vergelijkt met

die van andere mensen,

zodat je kan wedijveren om wie

het minste verbruikt.

Deze dingen zijn zeer effectief, zo blijkt:

ze motiveren mensen

om onveilig te rijden

en door te rijden bij rood.

Anders moet je stoppen en opnieuw starten

en dat zou teveel verbruiken, niet?

Ondanks de goede bedoelingen van deze toepassing,

was er duidelijk een neveneffect aan.

Hier nog een voorbeeld van neveneffecten.

'Commendable' [Lovenswaardig]:

een website waarop ouders hun kinderen badges geven

in ruil voor gewenst gedrag --

zoals hun veters strikken.

Op het eerste zicht lijkt dit heel mooi,

heel onschuldig, goedbedoeld.

Uit onderzoek naar de instelling van mensen blijkt echter

dat om het resultaat geven,

erkenning van anderen belangrijk vinden,

publieke blijken van erkenning belangrijk vinden,

op lange termijn niet noodzakelijk

je psychologisch welzijn bevordert.

Het is beter dat je graag iets bijleert.

Het is beter dat je om jezelf geeft

dan om hoe je bij anderen overkomt.

Dat soort motivatie-instrument

heeft eigenlijk

een neveneffect op lange termijn.

Iedere keer als we de technologie gebruiken

om erkenning of status van anderen te krijgen,

ondersteunen we dit actief

als iets goeds en normaals om belangrijk te vinden.

Maar met mogelijk een schadelijk gevolg

voor ons psychologisch welbevinden als cultuur.

Dus als tweede evidente vraag:

wat zijn de effecten van wat jij doet?

De effecten die je krijgt met het toestel,

zoals minder brandstof,

net zoals de effecten van de tools die je gebruikt

om mensen dingen te laten doen --

erkenning door anderen.

Is dat alles: intentie, effect?

Er zijn sommige technologieën

die beide combineren.

Goede lange- en kortetermijneffecten.

Een positieve intentie, zoals Fred Stutsmans Freedom,

waarbij het doel van de toepassing

is - we worden meestal overstelpt

met telefoons en vragen van anderen.

Met dit toestel kan je een bepaalde computer

voor een bepaalde tijd volledig afsluiten van het internet

om eindelijk wat werk te kunnen doen.

De meesten zullen zeggen

dat het goedbedoeld is

en positieve gevolgen heeft.

In de woorden van Michel Foucault:

"Het is een technologie van het zelf."

Het is een technologie die kracht geeft aan personen

om zelf de koers van hun leven te bepalen,

het zelf vorm te geven.

Maar het probleem is,

zoals Foucault zegt,

dat iedere technologie van het zelf

een dominante technologie als keerzijde heeft.

In de huidige moderne liberale democratieën

bepaalt de maatschappij, de staat,

niet alleen ons zelf, geeft ons zelf vorm,

ze verlangt het ook van ons.

Ze vraagt dat we onze zelven optimaliseren,

controleren,

dat we onszelf continu managen

omdat dat de enige manier is

waarop een liberale maatschappij werkt.

De technologieën vragen dat we in het spel blijven

dat de maatschappij voor ons gemaakt heeft.

We moeten er steeds beter inpassen.

Ze willen dat we onszelf optimaal inpassen.

Ik zeg niet dat dat altijd slecht is.

Ik denk dat dit voorbeeld

wijst op een algemeen besef.

Naar welke technologie je ook kijkt,

zelfs al zijn het goedbedoelde en goede effecten --

zoals Stutzmans Freedom --

ze heeft bepaalde inherente waarden.

We kunnen deze waarden in vraag stellen.

We kunnen vragen: is het goed

dat we onszelf voortdurend optimaliseren

om beter in de maatschappij te passen?

Of om je een ander voorbeeld te geven:

wat denk je van een technologie

die moslima's overtuigt om hun hoofddoek te dragen?

Is dat goede of slechte technologie

in haar intenties of in effecten?

Het hangt eigenlijk af

van het soort waarden die jij laat meetellen

om dit soort inschattingen te maken.

Dat brengt ons bij een derde vraag:

welke waarden gebruik jij om te oordelen?

Over waarden gesproken,

In de discussies over morele overtuigingen online,

en wanneer ik met mensen spreek,

zie ik vaak een vreemde tendens.

De tendens is dat we vragen

of dit of dat 'nog steeds' ethisch is.

Is dit 'nog steeds' toegelaten?

We vragen dingen zoals:

is dit Oxfam-donatieformulier --

waarop standaard een maandelijkse donatie is ingesteld

en die mensen, misschien zonder het te willen,

aanmoedigt of dwingt

regelmatig te doneren in plaats van één keer,

is dat nog toegestaan?

Is dat nog ethisch?

We bekijken het eenzijdig.

Maar eigenlijk, die vraag

'Is het nog ethisch?'

is maar één manier van kijken naar ethiek.

Want als je naar het ontstaan van de ethiek

in de westerse cultuur zou kijken,

zou je een heel ander idee zien

van wat ethiek ook kan zijn.

Voor Aristoteles ging ethiek niet over de vraag

of iets goed of slecht was.

Ethiek ging over de vraag hoe je goed kon leven.

Dat legde hij in het woord 'arete',

dat we uit het [oud-Grieks] vertalen als 'deugd'.

Het betekent eigenlijk excellentie.

Het betekent leven op je volle potentieel

als mens.

Dat idee

heeft Paul Richard Buchanan recent mooi verwoord in een essay:

"Producten zijn levende argumenten

over hoe we ons leven zouden moeten leiden."

Onze ontwerpen zijn niet ethisch of onethisch

omdat ze ethische of onethische overredingsmethodes gebruiken.

Ze hebben een morele component

in de visie en de verwachting van het goede leven

die ze ons aanbieden.

Als je met die lens kijkt naar onze ontworpen omgeving,

Als je met die lens kijkt naar onze ontworpen omgeving,

en vraagt wat de visie is op het goede leven

die onze producten, ons ontwerp, aan ons presenteert,

dan huiver je

hoe weinig we van elkaar verwachten

of hoe weinig we schijnen te verwachten

van ons leven en hoe het goede leven eruit ziet.

Dat is de vierde vraag die ik jullie wil meegeven:

welke visie van het goede leven

brengt jullie ontwerp over?

Om het over design te hebben,

je merkt dat ik de discussie al opengetrokken heb.

Het gaat niet enkel overredingstechnologie,

het is elk stukje ontwerp dat we naar buiten brengen.

Ik weet niet of je de communicatiespecialist

Paul Watzlawick kent,

die, in de jaren 60 stelde

dat we niet niet kunnen communiceren.

Zelfs als we kiezen om te zwijgen,

kiezen we. We communiceren door te zwijgen.

Net zoals we niet niét kunnen communiceren,

kunnen we niet niét overtuigen.

Wat we ook doen of niet doen,

welk ontwerp we ook naar buiten brengen

in de wereld,

het heeft een overredingscomponent.

Het probeert mensen te beïnvloeden.

Het geeft ons een zekere visie

op het goede leven.

Dat is wat Peter-Paul Verbeek,

de Nederlandse technologiefilosoof, zegt.

Of we het als ontwerper bedoelen of niet,

we materialiseren moraliteit.

We maken dingen moeilijker of gemakkelijker om te doen.

We organiseren het bestaan van mensen.

We geven een bepaalde visie van wat goed of slecht,

normaal of gewoon is aan mensen

door alles wat we in de wereld zetten.

Zelfs iets onschuldigs als een set schoolstoelen

is een overredingstechnologie.

Omdat het een bepaalde visie

materialiseert en presenteert van het goede leven --

het goede leven waar onderwijzen, leren en luisteren

gaat om één die onderwijst en de rest die luistert.

Waar het erom gaat dat leren, zittend gebeurt

waarbij je voor jezelf leert,

waarbij je de regels niet mag veranderen,

omdat de stoelen vastzitten aan de grond.

Zelfs iets onschuldigs als één enkele design-stoel --

zoals deze door Arne Jacobsen --

is een overredingstechnologie.

Hij communiceert een idee over het goede leven.

Een goed leven --

een leven waarmee je als ontwerper instemt,

door te zeggen: "In het goede leven

worden producten even (on)duurzaam als deze stoel gemaakt.

Arbeiders worden even goed of slecht behandeld

als zij die deze stoel gemaakt hebben.

Het goede leven, waar ontwerp belangrijk is,

omdat iemand blijkbaar de tijd en het geld besteedde

aan dit soort goed ontworpen stoel,

waar traditie belangrijk is

omdat dit een traditionele klassieker is

en iemand het belangrijk vond,

en waar er iets bestaat als opvallende consumptie

waar het oké en normaal is

om een gigantisch bedrag te besteden aan zo'n stoel

om aan anderen te tonen wat je sociale status is.

Dit zijn de lagen, het soort vragen

waar ik jullie vandaag doorheen wilde leiden.

De vraag: wat zijn de intenties

die jullie laten meetellen als je iets ontwerpt?

Wat zijn de effecten, gewild en ongewild, die je hebt?

Wat zijn de waarden die je gebruikt

om die te beoordelen?

Wat zijn de deugden, de verwachtingen

die je erin uitdrukt?

Hoe is dat van toepassing,

niet alleen op overredingstechnologie,

maar op al wat je ontwerpt?

Stoppen we daar?

Ik denk het niet.

Ik denk dat al deze dingen informatie halen

uit de kern van dat alles --

en dat is het leven zelf.

Als de vraag naar het goede leven

alles bepaalt wat we ontwerpen,

moeten we dan stoppen met ontwerpen en onszelf niet afvragen

hoe dit werkt in ons eigen leven?

'Waarom zou de lamp of het huis een kunstwerk zijn

maar ons leven niet?',

zoals Michel Foucault zei.

Om jullie een praktisch voorbeeld van Buster Benson te geven.

Dit is Buster die een fitnessapparaat opzet

in zijn nieuwe kantoor Habit Labs

waar ze andere toepassingen proberen te bouwen,

zoals 'Health Month'.

Waarom bouwt hij zoiets?

Hier is een set axioma's

die ze bij Habit Labs voor zichzelf opstelden

over hoe ze als team wilden samenwerken

terwijl ze deze dingen ontwerpen --

een set morele principes die ze zichzelf oplegden

om samen te werken.

Eén ervan:

we zorgen voor onze eigen gezondheid en onze eigen burn-out.

Want uiteindelijk, hoe kan je jezelf bevragen

en hoe kan je een antwoord vinden

over welke visie van het goede leven

je wil creëren en overbrengen met je ontwerpen,

zonder de vraag te stellen

welke visie van het goede leven

je zelf wil leven?

Daarmee dank ik jullie.

(Applaus)