Τι λέει ο σχεδιασμός σας για σας

Τι λέει η καρέκλα σας για το τι εκτιμάτε; Ο σχεδιαστής Σεμπάστιαν Ντέτερντινγκ δείχνει πώς τα οράματά μας της ηθικής και του τι είναι η καλή ζωή αντικατοπτρίζονται στον σχεδιασμό των αντικειμένων γύρω μας.

Σήμερα μιλάμε για την ηθική πειθώ.

Τι είναι ηθικό και ανήθικο

στην προσπάθεια αλλαγής
της συμπεριφοράς των άλλων

χρησιμοποιώντας την τεχνολογία
και το σχεδιασμό;

Δεν ξέρω τι περιμένετε,

αλλά όταν σκεφτόμουν αυτό το θέμα,

διαπίστωσα από νωρίς

ότι αυτό που δεν μπορώ
να σας δώσω είναι απαντήσεις.

Δεν είμαι σε θέση να σας πω
τι είναι ηθικό ή ανήθικο

επειδή ζούμε
σε μία πλουραλιστική κοινωνία.

Οι αξίες μου μπορεί
να είναι ριζικά διαφορετικές

από τις δικές σας.

Που σημαίνει ότι αυτό που εγώ θεωρώ
ηθικό ή ανήθικο βασιζόμενος σε αυτές

ίσως να μην είναι απαραίτητα αυτό
που θεωρείτε εσείς ηθικό ή ανήθικο.

Αλλά επίσης διαπίστωσα ότι υπάρχει
ένα πράγμα που θα μπορούσα να σας δώσω.

Και είναι αυτό που έδωσε στον κόσμο
αυτός ο τύπος πίσω μου --

ο Σωκράτης.

Οι ερωτήσεις.

Αυτό που μπορώ να κάνω
και που θα ήθελα να κάνω μαζί σας

είναι να σας δώσω,
όπως αυτή η αρχική ερώτηση,

ένα σύνολο ερωτήσεων

για να βρείτε μόνοι σας,

στρώση με στρώση,

σα να ξεφλουδίζεις ένα κρεμμύδι,

φτάνοντας στον πυρήνα
αυτού που πιστεύετε

ότι είναι ηθική ή ανήθικη πειθώ.

Θα ήθελα να το κάνω
με μερικά πραραδείγματα

τεχνολογιών όπου οι άνθρωποι
έχουν χρησιμοποιήσει στοιχεία παιχνιδιών

για να καταφέρουν τους άλλους
να κάνουν πράγματα.

Οπότε κατ' αρχάς είναι μια πολύ απλή,
πολύ προφανής ερώτηση

που θα ήθελα να σας κάνω:

Ποιες είναι οι επιδιώξεις σας
όταν σχεδιάζετε κάτι;

Προφανώς οι επιδιώξεις
δεν είναι το μόνο πράγμα,

οπότε ορίστε άλλο ένα παράδειγμα
για μια από αυτές τις εφαρμογές.

Υπάρχουν μερικά τέτοια
οικολογικά ταμπλό αυτή τη στιγμή --

ταμπλό που ενσωματώνονται στα αυτοκίνητα

και σας παρακινούν να οδηγείτε
πιο αποτελεσματικά ως προς το καύσιμο.

Αυτό εδώ είναι το ΜάιΛιφ της Νισσάν,

όπου η οδηγική σας
συμπεριφορά συγκρίνεται

με την οδηγική συμπεριφορά
άλλων ανθρώπων,

έτσι μπορείτε να συναγωνιστείτε
για το ποιος οδηγεί

με την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα
ως προς το καύσιμο.

Αυτά τα πράγματα είναι πολύ αποτελεσματικά,
όπως αποδεικνύεται,

τόσο αποτελεσματικά ώστε
παρακινούν τους ανθρώπους

να εμπλακούν σε ανασφαλείς
οδηγικές συμπεριφορές

όπως το να μην σταματούν
σε κόκκινο φανάρι.

Επειδή έτσι θα πρέπει να σβήσετε
τη μηχανή και να ξαναβάλετε μπρος,

και έτσι θα χρησιμοποιήσετε
αρκετό καύσιμο, σωστά;

Οπότε παρόλο που αυτή είναι
μια πολύ καλοπροαίρετη εφαρμογή,

προφανώς υπήρξε κάποια παρενέργεια.

Ορίστε κι άλλο ένα παράδειγμα
για μια από αυτές τις παρενέργειες.

Αξιέπαινο:

μια ιστοσελίδα που επιτρέπει στους γονείς
να δίνουν στα παιδιά τους μικρές κονκάρδες

επειδή έκαναν τα πράγματα που οι γονείς
θέλουν τα παιδιά τους να κάνουν --

όπως το να δένουν τα κορδόνια τους.

Στην αρχή αυτό ακούγεται πολύ ωραίο,

πολύ καλόβολο, πολύ καλοπροαίρετο.

Αλλά αποδεικνύεται, αν εξετάσετε έρευνες
σχετικά με τη νοοτροπία του κόσμου,

ότι το ενδιαφέρον για το αποτέλεσμα,

το ενδιαφέρον για την δημόσια αναγνώριση,

το ενδιαφέρον γι' αυτού του είδους
των δημόσιων δειγμάτων αναγνώρισης

δεν είναι απαραίτητα πολύ εξυπηρετικό

για την μακροπρόθεσμη
ψυχολογική ευημερία σας.

Είναι καλύτερο
να σας ενδιαφέρει να μάθετε κάτι.

Είναι καλύτερα όταν
ενδιαφέρεστε για τον εαυτό σας

παρά για το πώς φαίνεστε ενώπιον των άλλων.

Έτσι αυτού του είδους το εργαλείο
παρακίνησης που χρησιμοποιείται

ουσιαστικά από μόνο του

έχει μια μακροχρόνια παρενέργεια

γιατί κάθε φορά
που χρησιμοποιούμε μια τεχνολογία

που χρησιμοποιεί κάτι σαν
την δημόσια αναγνώριση ή κοινωνική θέση,

ουσιαστικά την υποστηρίζουμε θετικά

ως ένα καλό και σωστό πράγμα
που μας ενδιαφέρει -

και μ' αυτό τον τρόπο,
πιθανόν έχουμε ένα καταστροφικό αποτέλεσμα

στην μακροπρόθεσμη ευημερία
του εαυτού μας ως κουλτούρα.

Οπότε αυτή είναι μια δεύτερη,
πολύ προφανής ερώτηση:

Ποιες είναι οι συνέπειες των πράξεών σας;

Οι συνέπειες που έχετε με την συσκευή,

όπως λιγότερο καύσιμο,

καθώς επίσης οι συνέπειες των
συγκεκριμένων εργαλείων που χρησιμοποιείτε

για να καταφέρετε τους άλλους
να κάνουν πράγματα --

δημόσια αναγνώριση.

Αυτό είναι όλο -- επιδίωξη, συνέπεια;

Λοιπόν, υπάρχουν κάποιες τεχνολογίες

που προφανώς συνδυάζουν και τα δύο.

Καλές μακροπρόθεσμες
και βραχυπρόθεσμες συνέπειες

και μια θετική επιδίωξη όπως
η Ελευθερία του Φρεντ Στούτζμαν,

όπου ο στόχος αυτής της εφαρμογής

είναι πως συνήθως
βομβαρδιζόμαστε τόσο πολύ

με αιτήματα και παρακλήσεις από τους άλλους,

με αυτή τη συσκευή μπορείτε
να κλείσετε την σύνδεση στο Διαδίκτυο

στον υπολογιστή σας για ένα χρονικό διάστημα

ώστε να κάνετε πραγματικά λίγη δουλειά.

Νομίζω πως οι περισσότεροι θα συμφωνήσουμε,

ότι αυτό είναι κάτι καλοπροαίρετο

και επίσης έχει καλές συνέπειες.

Όπως είπε ο Μισέλ Φουκώ,

«Είναι μια τεχνολογία του εαυτού».

Είναι μια τεχνολογία που δίνει
τη δυνατότητα στο άτομο

να καθορίσει την πορεία
της δικής του ζωής,

να αυτοκαθοριστεί.

Αλλά το πρόβλημα είναι,

όπως υπογραμμίζει ο Φουκώ,

ότι κάθε τεχνολογία του εαυτού

έχει μια τεχνολογία κυριαρχίας
στην άλλη πλευρά της.

Όπως βλέπετε στις σύγχρονες
φιλελεύθερες δημοκρατίες,

η κοινωνία, το κράτος,

όχι μόνο μας επιτρέπει να
αυτοπροσδιοριζόμαστε, να αυτοκαθοριζόμαστε,

το απαιτεί επίσης από εμάς.

Απαιτεί να αποδίδουμε τα μέγιστα,

να ασκούμε αυτοέλεγχο,

να διαχειριζόμαστε τον εαυτό μας συνεχώς

επειδή αυτός είναι ο μόνος τρόπος

με τον οποίο δουλεύει
μια τέτοια φιλελεύθερη κοινωνία.

Αυτές οι τεχνολογίες θέλουν
να παραμείνουμε στο παιχνίδι

που η κοινωνία επινόησε για μας.

Θέλουν από εμάς να προσαρμοζόμαστε
όλο και καλύτερα.

Θέλουν από εμάς να βελτιωνόμαστε
για να προσαρμοζόμαστε στο περιβάλλον.

Δε λέω ότι αυτό είναι απαραιτήτως κακό.

Απλώς νομίζω ότι αυτό το παράδειγμα

υποδεικνύει μια γενικότερη διαπίστωση,

σύμφωνα με την οποία ασχέτα από
την τεχνολογία ή το σχεδιασμό που κοιτάζεις,

ακόμα και κάτι που θεωρούμε καλοπροαίρετο
και καλό ως προς το αποτέλεσμά του -

όπως η Ελευθερία του Στούτζμαν -

συνοδεύεται από συγκεκριμένες αξίες.

Μπορούμε ν' αμφισβητήσουμε αυτές τις αξίες.

Μπορούμε να ρωτήσουμε: Είναι καλό

που όλοι μας διαρκώς αυτοβελτιωνόμαστε

για να ταιριάζουμε καλύτερα σε αυτή την κοινωνία;

Ή για να σας δώσω ένα άλλο παράδειγμα,

τι λέτε για την τεχνολογία της πειθούς

που πείθει τις Μουσουλμάνες
να φοράνε μαντήλα;

Αυτή είναι καλή ή κακή τεχνολογία

στις επιδιώξεις της ή στα αποτελέσματά της;

Λοιπόν αυτό βασικά εξαρτάται

από το είδος των αξιών που φέρει κανείς

ώστε να κάνει τέτοιου είδους κρίσεις.

Οπότε έχουμε μια τρίτη ερώτηση:

Ποιες αξίες χρησιμοποιείτε για να κρίνετε;

Και μιλώντας γι' αξίες,

παρατήρησα ότι στην συζήτηση
για την ηθική πειθώ διαδικτυακά,

και όταν μιλώ με ανθρώπους,

πολύ συχνά υπάρχει μια περίεργη προκατάληψη.

Και αυτή η προκατάληψη είναι πως ρωτάμε,

είναι αυτό ή εκείνο «ακόμα» ηθικό;

Είναι «ακόμα» επιτρεπτό;

Ρωτάμε πράγματα όπως,

είναι αυτό το έντυπο δωρεάς της Όξφαμ -

όπου η τακτική μηνιαία δωρεά
είναι η προκαθορισμένη επιλογή

και οι άνθρωποι, ίσως όχι σκόπιμα,

μ' αυτό τον τρόπο ενθαρρύνονται
ή παροτρύνονται

να προσφέρουν μια τακτική δωρεά
παρά μια εφάπαξ δωρεά --

αυτό είναι ακόμα επιτρεπτό;

Είναι ακόμα ηθικό;

Ψαρεύουμε στα ρηχά.

Όμως στην πραγματικότητα αυτή η ερώτηση

«Είναι ακόμα ηθικό;»

είναι απλώς ένας τρόπος να δει κανείς την ηθική.

Επειδή αν δούμε τις απαρχές της ηθικής

στη Δυτική κουλτούρα,

βλέπεις μια πολύ διαφορετική ιδέα

του τι θα μπορούσε να είναι ακόμα η ηθική.

Για τον Αριστοτέλη, η ηθική
δεν περιοριζόταν στην ερώτηση,

είναι αυτό ακόμα καλό, ή είναι κακό;

Η ηθική είχε να κάνει με το ερώτημα
του πώς να ζεις καλά τη ζωή σου.

Και το έθεσε με τη λέξη «αρετή»,

την οποία εμείς μεταφράζουμε,
από τ' αρχαία Ελληνικά, με τη λέξη «virtue».

'Ομως στην πραγματικότητα
σημαίνει αριστεία.

Σημαίνει να ζεις χρησιμοποιώντας
όλες σου τις δυνατότητες

ως άνθρωπος.

Αυτή είναι μια ιδέα

που, νομίζω, πως ο Πολ Ρίτσαρντ Μπιουκάναν
έθεσε πολύ ωραία σε ένα πρόσφατο δοκίμιο

όπου είπε «Τα προϊόντα είναι ζωντανά επιχειρήματα

για το πώς θα έπρεπε να ζούμε τη ζωή μας».

Τα σχέδιά μας δεν είναι
ούτε ηθικά ούτε ανήθικα

ως προς το ότι χρησιμοποιούν ηθικούς
ή ανήθικους τρόπους για να μας πείσουν.

Έχουν ένα ηθικό συστατικό

στο είδος του οράματος
και του ιδανικού της καλής ζωής

που μας παρουσιάζουν.

Και αν κοιτάξετε
το σχεδιασμένο περιβάλλον γύρω μας

με έναν τέτοιο φακό,

ρωτώντας «Ποιο είναι
το όραμα της καλής ζωής

που μας παρουσιάζουν τα προϊόντα μας,
ο σχεδιασμός μας;»

τότε συχνά νιώθετε ένα ρίγος,

από το πόσο λίγα προσδοκούμε
ο ένας από τον άλλον,

πόσο λίγα φαίνεται να προσδοκούμε

από την ζωή μας και
το πώς μοιάζει η καλή ζωή.

Αυτή είναι λοιπόν η τέταρτη
ερώτηση με την οποία θα σας αφήσω:

Ποιο όραμα της καλής ζωής

μεταδίδει ο σχεδιασμός σας;

Και μιλώντας για σχεδιασμο,

θα παρατηρήσετε ότι έχω ήδη
διευρύνει τη συζήτηση.

Επειδή εδώ δεν μιλάμε μόνο
για την παρακινητική τεχνολογία,

είναι οποιοδήποτε κομμάτι σχεδιασμού
που βγάζουμε έξω στον κόσμο.

Και δεν ξέρω αν γνωρίζετε

τον σπουδαίο ερευνητή επικοινωνιών,
τον Πωλ Ουάτζλαβικ,

ο οποίος, την δεκαετία του '60,
προέβαλλε το επιχείρημα

ότι δεν μπορούμε
να μην επικοινωνήσουμε.

Ακόμη κι αν αποφασίσουμε
να είμαστε σιωπηλοί,

είναι απόφασή μας. Επικοινωνούμε κάτι
επιλέγοντας να είμαστε σιωπηλοί.

Και με τον ίδιο τρόπο που
δεν μπορούμε να μην επικοινωνήσουμε,

δεν μπορούμε να μην πείσουμε.

Οτιδήποτε κάνουμε
ή απέχουμε από το να κάνουμε

οτιδήποτε βγάλουμε εκεί έξω
ως ένα κομμάτι σχεδιασμού

στον κόσμο,

έχει ένα πειστικό στοιχείο.

Προσπαθεί να επηρεάσει τον κόσμο.

Βάζει ένα συγκεκριμένο όραμα
της καλής ζωής

εκεί έξω, μπροστά μας.

Κάτι το οποίο είπε ο Πήτερ-Πωλ Βερμπέκ,

ο Ολλανδός φιλόσοφος της τεχνολογίας.

Ασχέτως αν εμείς ως σχεδιαστές
το έχουμε ως σκοπό ή όχι,

υλοποιούμε την ηθική.

Κάνουμε ορισμένα πράγματα
δυσκολότερα και ευκολότερα.

Οργανώνουμε την ύπαρξη των ανθρώπων.

Βάζουμε ένα συγκεκριμένο όραμα
του τι είναι καλό ή κακό

ή κανονικό ή συνηθισμένο
μπροστά στους ανθρώπους

από οτιδήποτε βγάζουμε έξω στον κόσμο.

Ακόμη και κάτι τόσο αβλαβές
όσο ένα σετ σχολικών καρεκλών

είναι μία παρακινητική τεχνολογία.

Επειδή παρουσιάζει και αντιπροσωπεύει

ένα συγκεκριμένο όραμα
της καλής ζωής --

την καλή ζωή στην οποία η διδασκαλία
και η μάθηση και η ακρόαση

έχουν να κάνουν με το ένα άτομο να διδάσκει,
τα άλλα να ακούν,

το οποίο έχει να κάνει,
με την μάθηση που γίνεται ενώ καθόμαστε

όπου μαθαίνουμε μόνοι μας,

όπου δεν πρέπει να αλλάζουμε
αυτούς τους κανόνες

επειδή οι καρέκλες
είναι σταθερές στο έδαφος.

Και ακόμη και κάτι τόσο αβλαβές
όσο ο σχεδιασμός μίας καρέκλας

όπως αυτή από τον Άρνε Γιάκομπσεν --

είναι μία παρακινητική τεχνολογία.

Επειδή, πάλι, επικοινωνεί
μια ιδέα καλής ζωής.

Μια καλή ζωή --

μια ζωή που λέτε ότι εσείς,
σαν σχεδιαστής συμφωνείτε

λέγοντας «Στην καλή ζωή,

τα καλά παράγονται βιώσιμα ή μη βιώσιμα
όπως αυτή η καρέκλα.

Συμπεριφέρονται στους εργάτες
τόσο καλά ή άσχημα

όσο και στους εργάτες
που κατασκεύασαν αυτή την καρέκλα».

Η καλή ζωή είναι μία ζωή όπου
ο σχεδιασμός είναι σημαντικός

επειδή προφανώς κάποιος πήρε
το χρόνο και ξόδεψε χρήμα

για μια τέτοια καλοσχεδιασμένη καρέκλα,

όπου η παράδοση είναι σημαντική

επειδή αυτή είναι μία παραδοσιακή κλασική

και κάποιος νοιάστηκε γι'αυτή,

και όπου υπάρχει κάτι
σαν επιδεικτική κατανάλωση

όπου είναι εντάξει και κανονικό

να ξοδεύετε ένα τεράστιο χρηματικό ποσό
σε μία τέτοια καρέκλα

για να δώσετε σήμα στους άλλους
για το ποια είναι η κοινωνική σας κατάσταση.

Έστι αυτά είναι είδη στρώσεων,
αυτά τα είδη των ερωτήσεων,

στα οποία ήθελα να σας οδηγήσω σήμερα --

στο ερώτημα, ποιος είναι ο σκοπός

που έχετε όταν σχεδιάζετε κάτι;

Ποιες είναι οι επιδράσεις,
σκόπιμες ή όχι, που έχετε;

Τι αξίες χρησιμοποιείτε

για να τις κρίνετε;

Ποιες είναι οι αρετές, τα ιδανικά

που εκφράζετε σε αυτά;

Και πως ισχύει αυτό,

όχι μόνο στην παρακινητική τεχνολογία,

αλλά σε οτιδήποτε σχεδιάζετε;

Σταματάμε εκεί;

Δεν το νομίζω.

Πιστεύω ότι όλα αυτά
τα πράγματα τελικά διαμορφώνονται

από την ουσία όλων αυτών --

και δεν είναι τίποτα άλλο
από την ίδια την ζωή.

Γιατί, όταν η ερώτηση
του τι είναι η καλή ζωή

διαμορφώνει όλα όσα σχεδιάζουμε,

θα πρέπει να σταματήσουμε στον σχεδιασμό
και να μην αναρωτηθούμε

πώς εφαρμόζεται στην δική μας ζωή;

«Γιατί θα πρέπει η λάμπα ή το σπίτι
να είναι ένα αντικείμενο τέχνης,

αλλά όχι η ζωή μας;»

όπως είπε ο Μισέλ Φουκό.

Να σας δώσω ένα πρακτικό παράδειγμα
του Μπάστερ Μπένσον.

Αυτός είναι ο Μπάστερ και στήνει
ένα μηχάνημα γυμναστικής

στο γραφείο της νέας επιχείρησής του,
την Χάμπιτ Λαμπς,

όπου προσπαθούν να φτιαξουν άλλες εφαρμογές

όπως τον Μήνα Υγείας για τους ανθρώπους.

Και γιατί χτίζει κάτι τέτοιο;

Λοιπόν, εδώ είναι ένα σύνολο αξιωμάτων

που έθεσε η επιχείρηση του Μπάστερ,
η Χάμπιτ Λαμπς,

για το πώς θέλουν
να δουλεύουν μαζί σαν ομάδα

όταν φτιάχνουν αυτές τις εφαρμογές --

ένα σύνολο από ηθικές αρχές
που θέτουν οι ίδιοι

για τη συνεργασία τους --

και μία από αυτή είναι,

«Φροντίζουμε την υγεία μας
και διαχειριζόμαστε την εξουθένωσή μας».

Επειδή τελικά πώς μπορείτε να αναρωτηθείτε

και πώς μπορείτε να βρείτε μία απάντηση

για ποιο όραμα της καλής ζωής

θέλετε να μεταδώσετε και
να δημιουργήσετε με τα σχέδιά σας

χωρίς να κάνετε την ερώτηση,

ποιο όραμα της καλής ζωής

θέλετε οι ίδιοι να ζήσετε;

Και με αυτό, σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)