Özgür bilim!

Ya her bilim insanı öğle yemeklerini paylaştıkları gibi kolayca verilerini de paylaşsalardı? Michael Nielsen bilim insanlarını keşiflerin Twitter hızında yaşanmasını sağlayacak işbirliği araçlarına kucak açmaya çağırıyor.

Herkese tünaydın.

Bugün geldiğiniz için
hepinize teşekkür ederim.

Konuşmama bir hikayeyle
başlamak istiyorum.

Tim Gowers adında
bir matematikçi ile başlayıp

sona ermeyen bir hikaye.

Gowers, dünyanın en ünlü
matematikçilerinden birisi.

Cambridge Üniversitesinde profesör

ve matematikçilerin
Nobel'i olarak adlandırılan

Çalışma Alanları Madalyasını alan kişi.

Gowers ayrıca bir blog yazarı.

2009 yılı ocak ayında, blogunu
çarpıcı bir soru sormak için kullandı.

Kitlesel işbirlikçi matematik mümkün mü?

Bu gönderide önerdiği şey,

blogunu kullanarak

''çözmeyi severim'' dediği tarzda
bir probleme

tamamen açık bir şekilde,

blogunda fikirlerini ve kısmi ilerlemesini
yayınlayarak saldırmaktı.

Dahası, dünya genelinde katkıda
bulunacak fikirleri olan herkese

blogun yorum bölümünde fikirlerini
yayımlamaları için

açık bir davette bulundu.

Bir çok zihnin fikirlerini
bir arada toplayarak

zor matematik problemini kolay
hale getirmeyi umuyordu.

Bu deneye Polymath Projesi adını verdi.

Polymath projesi en başta yavaş başladı.

İlk yedi saat içerisinde
hiç kimse yorum yazmadı.

Fakat sonra, British Columbia
Üniversitesinden Jozsef Solymosi

adında bir matematikçi

kısa bir yorum yayımladı.

Bu durum arayı ısıtmış gibiydi,
çünkü birkaç dakika sonra,

Jason Dyer isimli lise öğretmeni
bir öneri yayınladı.

Ondan birkaç dakika sonra,

Terence Tao isimli Çalışma Alanları
madalyası sahibi başka matematikçi

bir fikir yayımladı.

Bu noktadan sonra olaylar
hızlanmaya başladı.

Sonraki 37 gün içinde,

27 farklı kişi ardı ardına
170.000 kelime içeren

800 yorum yayınladı.

Ben tam bir katılımcı değildim,
fakat baştan beri

yakından takip ediyordum

ve gerçekten harikaydı.

Bir fikrin önerilme, hızla gelişme

ve diğer insanlar tarafından geliştirilme

ve bazen de çürütülme hızı inanılmazdı.

Gowers bu süreci

''Araba sürmek arabayı itmek demek.''
diye olağan bir araştırma olarak niteledi.

(Kahkahalar)

37 günün sonunda,

Gowers blogunu kullanarak
çekirdek problemi çözdüklerini açıkladı.

Aslında, problemin daha zor bir
genellemesini çözdüler.

Polymath Projesi başarılı olmuştu.

Bana kalırsa, Polymath Projesi bize

interneti en zorlayıcı

entellektüel problemleri çözmek için

aletler üretebileceğimizi gösterdi.

Ya da şöyle de söyleyebiliriz:

Aktif bir şekilde kolektif zekamızı
arttıracak aletler yapabiliriz.

Aynı geçtiğimiz bin yılda fiziksel
gücümüzü arttırmak için

aletler kullandığımız gibi.

Pekala?

Bugün bahsetmek istediğim
ya da keşfetmek istediğim,

bu konunun bilim için önemi.

Tek bir matematik problemi
çözmekten çok daha önemli.

Saldırmayı umut edebileceğimiz
bilimsel problemlerin

alanlarının genişlemesi anlamına geliyor.

Bu da, potansiyel olarak bilimsel
keşiflerin hızındaki artış demek.

Bu da bilgiyi kurma şeklimizi
değiştirmemiz anlamına geliyor.

Fazla heyecanlanmadan önce

bazı zorluklardan, bazı problemlerden

bahsetmek istiyorum.

Özellikle bu yaklaşımın başarısızlığını
betimlemek istiyorum.

2005'te yaşandı veya 2005'te başladı.

Caltech'den mezun John Stockton'ın
çok iyi bir fikri vardı:

''Quantum Wiki''

veya kısaca ''Qwiki''

(Kahkahalar)

Tamam. Harika bir fikir.

Qwiki'nin amacı,

ana fikri insan bilgisinin

deposu olmasıydı.

Aynı Vikipedi gibi.

Fakat genel bilgi üzerine
yoğunlaşmaktansa,

kuantum hesaplama alanında
uzman bilgisine odaklanacaktı.

Alan için süper bilgi kaynakçası
gibi olacaktı.

Son araştırmalarla ilgili bilgiler,

alandaki büyük problemler,

problemlerin çözümü hakkında
insanların tahminleri

ve benzer konular olacaktı.

Aynı Vikipedi gibi amaç,
kullanıcıların yazılar yazmasıydı.

Buradaysa kuantum hesaplama
uzmanlarının yazmasıydı.

2005'de açıklandığı zaman
Caltech'te konferanstaydım.

Konuştuğum bazı insanlar
fazlasıyla şüpheciydi,

fakat bazıları fikir karşısında fazlasıyla
heyecanlanmışlardı.

Projenin uygulanmasından etkilenmişlerdi,

başlangıçta siteye konulan

ham materyal miktarından etkilenmişlerdi

ve en çok da
fikrin doğasından etkilenmişlerdi.

Fakat heyecanlanmaları

zaman ayırıp katkıda bulunmak
istedikleri anlamına gelmiyordu.

Diğer insanlar katkıda bulunurlar
diye umuyorlardı.

Fakat eninde sonunda

kimse katkıda bulunmaya
heveslisi değildi.

Eğer bugüne bakarsanız,
birkaç kısım dışında

Qwiki neredeyse ölü sayılır.

Üzücü de olsa bu oldukça
yaygın bir durum.

Genetikten string teorisine kadar
bir sürü bilim insanı

benzer bilim wikileri
başlatmaya çalıştılar.

Tipik bir şekilde, onlar da aynı
nedenden başarısız oldular.

Sadece bilim wikileri de değil.

Facebook'tan esinlenerek

birçok organizasyon bilim insanları için
sosyal iletişim ağı kurmaya çalıştı.

Bu ağlar bilim insanları ve aynı ilgi
alanlarından insanları birleştirecekti ki

onlarda veri ya da kod gibi fikirleri
ve benzer şeyleri paylaşabileceklerdi.

Tekrardan, iyi bir fikir gibi.

Fakat eğer bu sitelere girerseniz,

boş olduklarını hemen keşfedeceksiniz.

Sanal hayalet kasabalar.

Peki ne oluyor?
Problem nedir?

Neden bu ümit vadeden
siteler başarısızlar?

Hayal edin hırslı genç bir
bilim insanısınız.

Aslında bazılarınız gerçekten hırslı genç
bilim insanlarısınız.

Hırslı genç bir bilim insanı
olduğunuzu hayal edin.

Sevdiğiniz işi --kalıcı, iyi bir işte--
yaparak çalışmak istiyorsunuz.

Fakat böyle bir iş bulmak çok rekabetli.

Çoğu zaman boş pozisyonlar için
yüzlerce kalifiye aday olur.

Böylece kendinizi haftada 60, 70, 80 saat
çalışırken bulursunuz.

Böyle bir iş bulmanızı sağlayacak
tek bir şey var,

o da bilimsel yazılar yazmak.

Temelde Qwiki muhteşem bir fikir diye
düşünebilirsiniz

fakat yine de biliyorsunuz ki
yazacağınız ortalama tek bir yazı

kariyeriniz ve iş olanaklarınız için
böyle bir siteye

yazacağınız bir sürü kaliteli yazıdan
daha faydalı olacak.

Yani fikri sevseniz bile

ve böyle bilimin daha hızlı ilerleyeceğini
düşünseniz bile

kendinizi bunun işinizin bir parçası
olduğuna ikna edemezsiniz.

Çünkü değil.

Böyle bir çevrede başarılı olacak tek şey

Polymath Projesi gibi projeler.

Sonuca götüren yöntem alışılmadık olsa da

kendilerine has bir tutuculukları var.

Polymath Projesinin son ürünü de
bilimsel bir makaleydi.

Aslında, birkaç makaleydi.
Değil mi?

Yani alışılmadık yöntemler fakat alışıldık
sonuçlar.

Yani bir tür tutuculuğu var.

Beni yanlış anlamayın --
Polymatch Projesi müthiş,

fakat bilim insanlarının sadece özünde
bu tür bir tutuculuğu

olan araçları kullanabilmesi üzücü.

Size bir örnek olarak
bir hikaye anlatayım.

Bu tarz bir tutuculuktan uzaklaştığımız
bir durum hakkında bu hikaye.

Bu tarz tutuculuktan uzaklaşabildiğimiz
nadir hikayelerden biri.

1990'larda yaşandı.
Bildiğiniz gibi

Human Genome Projesinde toplama amacıyla
biyologların ilk kez yüksek miktarlarda

genetik veri topladıkları zaman.

Biyologların verileri yükleyebilecekleri

çevrim içi siteler vardı.

Böylece dünya genelinde insanlarlarla
paylaşılabilecekti

ve analiz edilebilecekti.

Muhtemelen bu tarz
en çok bilinen site GenBank,

bazılarınız duymuş
veya kullanmış olabilir.

GenBank gibi siteler

Qwiki ile ortak problemlere sahipti,
paylaşım yapan bilim insanlarına

ödeme yapılmıyordu ve ödüllendirilmiyordu.

Sadece makaleleri yayınlanıyordu.

Bu yüzden veri yükleme konusunda
büyük bir isteksizlik vardı.

Fakat, herkes bunun saçma olduğunu
görebiliyordu.

Yapılması doğru olan şeyin
bu olduğunu biliyorlardı.

Fakat doğruluğunun bariz olması

insanların doğru olanı yapması
demek değildi.

1996'da Bermuda'da dünyanın önde gelen
moleküler biyologlarının

bulunduğu bir toplantı düzenlendi.

Bu problemi günlerce tartıştılar

ve Bermuda İlkelerini orataya sürdüler.

Bermuda ilkelerine göre:

Öncelikle, insan genetik verisi
laboratuvara getirildiği an

GenBank gibi bir siteye

yüklenmeliydi.

İkincil olarak, veri genel kullanıma açık
bir yere yüklenmeli.

Bu ilkeler ciddiye alındı,

çünkü büyük bilimsel acenteler
tarafından alınmışlardı

-- ABD Ululsal Sağlık Enstitüsü,
Birleşik Krallık Wellcome Trust --

ve gerçekten bir kural haline geldi.

Yani demek oluyor ki eğer insan genomu
üzerinde çalışan bir bilim insanıysanız,

bu ilkeleri kabul etmek zorundaydınız.

Bugün, sonuç olarak söylemekten
çok memnunum ki

--buradaki herhangi biri-- insan genomunu
çevrimiçi indirebilir.

Bu mükemmel bir hikaye.

Fakat insan genomu tüm bilimsel
bilgiler arasında

çok çok ufak bir parça.

Hatta genetiğin diğer
alanları arasında bile.

Hala çok fazla öğrenmemiş
olduğumuz bilgi mevcut.

Bir biyoinformatisyonla konuştum

ve dedi ki: "Bütün bir türün
genomuyla ilgili bilgiye

1 yıldan fazladır sahipmiş."

Bir türün tamamının!

Bilimin başka alanlarında,
bilim insanlarının

elde ettikleri veriyi bir yerde
toplamaları adettendir.

Yazdıkları bilgisayar kodlarını
bir yere toplarlar ki

bunlar başkaları için kullanılsın.

En iyi fikirlerini biriktirirler,

hatta genellikle onlara en ilginç
gelen sorunların

açıklamalarını da biriktiriyorlar.

Dolayısıyla, Özgür Bilim akımında
bulunan insanlar olarak

bunu değiştirmek istiyoruz.

Biz bilimin kültürünü
değiştirmek istiyoruz.

Böylece bilim insanları
bir sürü farklı türdeki veriyi

paylaşmak için daha güçlü
motivasyon bulabilsin.

Biz bilim insanlarının değerlerini
değiştirmek istiyoruz ki

verilerini paylaşmayı,
kodlarını paylaşmayı

en iyi fikirlerini ve
problemlerini paylaşmayı

işlerinin bir parçası olarak görsünler.

Eğer bunu yapabilirsek,

bu derece değerlerimizi değiştirirsek,

işte o zaman teker teker bilim adamlarının
ödüllendirildiğini göreceğiz

Bunları yapmak için teşvik edici
şeyler olacak.

Yapması tabii ki kolay değil.

Bahsettiğimiz şey bilimin kültürünün
büyük bir kısmını değiştirmek

ama tarihte bu olay
daha önce bir kez yaşandı,

bilimin doğduğu yerde yaşandı.

İnsanlık tarihinde ilk defa Galileo,
1609 yılında

teleskobunu Satürn'e çevirdi

ve şu an bizim Satürn'ün halkaları olarak
bildiğimiz şeyleri gördü.

Dünyadaki herkese söyledi mi?

Hayır, söylemedi.

Gizlice betimlemesini yazıp
gördüğü şeyi

Anagram oluşturacak
şekilde kelimeleri karıştırıp

gök bilimci rakiplerine gönderdi.

(Kahkahalar)

Bunun sağladığı şey,
eğer daha sonra aynı keşfi yaparlarsa,

anagramı açığa çıkarabilir
ve övgüyü alabilir,

ancak bu arada, hiçbir
bilgisinden vazgeçmez.

Bunu söylediğim için üzgünüm
o zamanlar nadir değildi:

Newton, Huygens, Hooke, Leonardo -
hepsi benzer cihazlar kullandı.

Değil mi?

Matbaa bu zamana kadar
150 yıldır ortalıktaydı.

Yine de 17. ve 18. yüzyıllarda
bilim kültürünü değiştirmek için

büyük bir savaş vardı.

Öyle ki bir bilim insanının
bir keşif yaptığında

onu bir dergide ifşa etmesi bekleniyordu.

Bu değişikliğin olması harika.

Ancak bugün, yeni teknolojilere sahibiz,

bilgimizi yeni yollarla
paylaşmak için yeni fırsatlarımız

ve sorunları tamamen
yeni yollarla çözmemizi

sağlayan araçlar yaratma yeteneğimiz var.

Bu yüzden ikinci bir özgür bilim
devrimine ihtiyacımız var.

Kamu tarafından finanse edilen

herhangi bir bilimin özgür bilim
olması gerektiğine inanıyorum.

Bu değişikliği nasıl başarabiliriz?

Eğer bir bilim insanıysanız çoğunuzun
bilim insanı olmadığınızı biliyorum,

ancak bir bilim insanıysanız,

yapabileceğiniz şeyler var.

Zamanınızın küçük bir kısmı için bile olsa

bir özgür bilim projesine
dahil olabilirsiniz.

Bilginizi yeni yollarla paylaşabileceğiniz

çevrim içi forumlar bulabilirsiniz,

diğer insanların bu bilgi üzerine
inşa etmesine izin veren yollar.

Ayrıca, daha hırslıysanız,

kendi özgür bilim projenizi
başlatabilirsiniz.

Gerçekten cesursanız,

Polymath Project'in yaptığı gibi,

tamamen yeni işbirliği
yollarını denemek isteyebilirsiniz.

Ama her şeyden önce yapmanız gereken şey,

açık bir şekilde bilim pratiği yapan
meslektaşlarınıza itibar etmek

ve çalışmalarını ilerletmek için
cömert olmak.

Bu faaliyetlere bakan sadece
muhafazakâr bilimsel değerler

- verilerin paylaşılması, blog yazılması

veya wiki kullanımı vb.

Bu muhafazakar değerleri reddedebilir

ve bilimsel meslektaşlarınızı, bu yeni
çalışma yöntemlerinin değerini tanıtmak,

özellikle genç bilim insanları tarafından

bunları yapmanın cesaret
gerektirdiğini vurgulamak için

konuşmalara dahil edebilirsiniz.

Böyle bir konuşma yoluyla
bilim kültürü değiştirilebilir.

Yani bilim insanı değilseniz,

yapabileceğiniz şeyler de var.

Özgür bilime ivme kazandırmak için
yapabileceğimiz en önemli şeyin,

özgür bilim meselesi ve
onun kritik önemi hakkında

halk arasında genel bir farkındalık
yaratma olduğuna inanıyorum.

Bu genel farkındalık varsa,

o zaman bilim topluluğu
kaçınılmaz olarak şunu bulacak:

Nüfus tarafından doğru
yönde sürüklenecek.

Yapabileceğiniz basit şeyler var.

Bilim adamı olan arkadaşlarınız
ve tanıdıklarınızla konuşabilir

ve onlara daha açık çalışmak için
ne yaptıklarını sorabilirsiniz.

Ya da hayal gücünüzü ve
kişisel gücünüzü başka şekillerde

farkındalık yaratmak için
kullanabilirsiniz.

Sadece bilim insanlarının
yaptıklarını değil,

aynı zamanda hibe kurumlarının,

üniversite ve hükümetlerin ne yaptığını
değiştirmekten bahsediyoruz.

Tüm bunları etkileyebilirsiniz.

Toplumumuz temel bir soruyla
karşı karşıya:

Bilim adamlarımızın paylaşması için

ne tür bilgiler bekleyeceğiz
ve teşvik edeceğiz?

Geçmişte yaptığımız gibi
devam edecek miyiz?

Ya da problemleri çözmek için
yeni yöntemlere

ve bilim sürecinde hızlanmaya yol açan

yeni paylaşım türlerini tamamen
yönetim kurulu genelinde

benimseyecek miyiz?

Umudum, özgür bilimi benimseyip

keşfin kendisini yeniden
icat etmemiz gereken bu fırsatı

gerçekten yakalayacağımız.

Teşekkür ederim.