Risk alma bir ergenin beynini nasıl değiştirir?
-
0:01 - 0:05Bir ergeni anlamaya hiç çalıştınız mı?
-
0:05 - 0:07Çok yorucu, değil mi?
-
0:07 - 0:12Bazı ergenlerin bir yandan
okulda gayet başarılı, -
0:12 - 0:16kulüp ve takımlarda liderlik yapıyor
ve toplum gönüllüleri olarak çalışıyorken -
0:16 - 0:20öte yandan sanal bir kapışmada
deterjan kapsülü yemeleri, -
0:20 - 0:22araba sürerken mesaj yazıp hızlanmaları,
-
0:22 - 0:25çok içmeleri ve uyuşturucu
denemeleri sizi şaşırtıyor olmalı. -
0:26 - 0:32Nasıl olur da bunca ergen bu kadar
zeki, becerikli ve sorumluluk sahibiyken -
0:32 - 0:35aynı zamanda böylesi dikkatsiz
bir şekilde risk alabilirler? -
0:35 - 0:37Ben 16 yaşındayken
-
0:37 - 0:41akranlarımı hem doğrudan
hem sosyal medyadan sıklıkla izlerken -
0:41 - 0:46neden bu kadar çok ergenin böylesi delice
risk aldığını merak etmeye başladım. -
0:47 - 0:50Görünüşe bakılırsa 5. sınıfta
DARE kursundan alınan bir sertifika -
0:50 - 0:52onları durduramıyor.
-
0:52 - 0:53(Gülme)
-
0:53 - 0:54Daha kaygı verici olan şey ise
-
0:54 - 0:58bu zararlı risklere kendilerini
ne kadar maruz bırakırlarsa -
0:58 - 1:03risk almaya devam etmeleri
bir o kadar kolaylaşıyor olmasıydı. -
1:03 - 1:05Bu beni şaşırtıyordu
-
1:05 - 1:07ama son derece meraklandırıyordu da.
-
1:08 - 1:10Böylece adı kelimenin tam anlamıyla
-
1:10 - 1:13"bilgiyi araştırma"
anlamına gelen biri olarak -
1:13 - 1:15bilimsel bir açıklama aramaya başladım.
-
1:16 - 1:2013 ila 18 yaş arasındaki ergenlerin
çocuk ve yetişkinlere göre -
1:20 - 1:23daha çok risk alma eğilimde
oldukları artık bir sır değil -
1:23 - 1:26ama onları bu kadar cesur kılan nedir?
-
1:26 - 1:28Birden pervasız mı oluveriyorlar
-
1:28 - 1:32yoksa bu geçtikleri doğal bir süreç mi?
-
1:32 - 1:34İşin aslı nörobilimciler
çoktan ergen beyninin -
1:34 - 1:37olgunlaşma sürecinde
olduğuna dair kanıt buldular-- -
1:37 - 1:41ki bu onları karar vermede
oldukça beceriksiz kılıyor -
1:41 - 1:43ve riskli davranışların kurbanı
olmalarına neden oluyor. -
1:44 - 1:48Ancak bu durumda eğer kabahat
olgunlaşmakta olan beyin de ise -
1:48 - 1:51o zaman neden ergenler
daha gelişmiş bir beyne -
1:51 - 1:54sahip olmalarına rağmen
çocuklardan daha savunmasız? -
1:54 - 1:57Üstelik dünyadaki tüm ergenler
aynı düzeyde risk almazlar. -
1:57 - 2:03Onları risk almaya iten başka altta yatan
ya da kasıtsız nedenler mi mevcut? -
2:03 - 2:07İşte bu tam da benim
araştırmaya karar verdiğim şey. -
2:08 - 2:13Böylece araştırmamı
"habitasyon" olarak tanımlanan -
2:13 - 2:17ya da basitçe "alışma" dediğimiz
psikolojik süreç üzerine kurdum. -
2:17 - 2:21Alışma beynimizin yalan gibi
bazı davranışlara sürekli maruz kalmaya -
2:21 - 2:24nasıl uyum sağladığını açıklar.
-
2:24 - 2:26Ve bu kavram beni
-
2:26 - 2:29aynı ilkenin ergenlerde sürekli artan
risk davranışını açıklayabilir mi -
2:29 - 2:34sorusunu araştırmaya yönelik
bir proje tasarlamaya motive etti. -
2:34 - 2:37Böylece, risk almaya alışmanın
korku ve suçluluk gibi -
2:37 - 2:41riskle ilişkilendirilen olumsuz
duyguları körelterek ve hatta yok ederek -
2:41 - 2:46zaten kırılgan olan ergen beynini
değiştirme potensiyeline sahip -
2:46 - 2:48olduğunu düşündüm.
-
2:48 - 2:52Aynı zamanda daha az korku
ve suçluluk hissedeceklerinden -
2:52 - 2:55bu duyarsızlaşmanın daha da fazla
risk almayı teşvik edeceğini düşündüm. -
2:56 - 3:01Kısaca, büyük bir soruya cevap bulmak için
araştırmalarımı oluşturdum: -
3:01 - 3:04Ergenler neden kendi sağlığına
ve iyiliğine zarar verecek -
3:04 - 3:06kötü akıl almaz seçimler yaparlar?
-
3:07 - 3:10Ancak önümde büyük bir engel vardı.
-
3:10 - 3:14Bu problemi inceleyebilmem için
deney yapacak ergenlere, -
3:14 - 3:18beyin etkinliklerini ölçmek için
araç ve labarotuvarlara -
3:18 - 3:21ve süreç boyunca bana
yol gösterecek ve supervize edecek -
3:21 - 3:23öğretmen ve profesörlere ihtiyacım vardı.
-
3:23 - 3:25Kaynağa ihtiyacım vardı.
-
3:25 - 3:28Ama, mesele şu ki, South Dakota'da
-
3:28 - 3:32bilimsel kaynakları
sınırlı bir lisede okumuştum. -
3:32 - 3:38Okulumun atletleri, bandı, korosu,
münazara ve diğer kulüpleri vardı -
3:38 - 3:41ama STEM programları
ya da araştırma danışmanları yoktu. -
3:41 - 3:46Liselilerin bilim fuarına katılıp
araştırma yapma fikri -
3:46 - 3:48kesinlikle alışılmışın dışındaydı.
-
3:49 - 3:54Kısacası, şeflere layık bir yemek için
gerekli malzemem yoktu. -
3:55 - 4:00Bu engeller ürkütücüydü
ama ben aynı zamanda inatçı bir ergendim. -
4:00 - 4:03Bangladeş göçmeni birinin kızı
ve Güney Dakota'daki lisemde -
4:03 - 4:07bir elin beş parmağını geçmeyen
müslüman öğrencilerden biri olarak -
4:07 - 4:09sık sık uyum sağlamakta zorlanırdım.
-
4:09 - 4:15Oldukça homojen yapıdaki memleketimde
sadece eşarplı esmer kız olarak değil -
4:15 - 4:19topluma katkısı olan
biri olmak istedim. -
4:20 - 4:23Bu araştırmayı yaparak
bunu ve bilimsel açıklamanın -
4:23 - 4:27benim gibi yerini tam
olarak bulamayan çocuklar için -
4:27 - 4:30ne denli önemli olduğunu gösterebilirdim.
-
4:31 - 4:35Böylece sınırlı araştırma
olanakları ile yaratıcılığım -
4:35 - 4:39imkansız görünen engelleri aşmamı sağladı.
-
4:39 - 4:45Farklı materyal, katılımcı ve yöntemler
kullanarak daha yaratıcı oldum. -
4:45 - 4:50Mütevazi okul kütüphanemi
laboratuvara dönüştürdüm -
4:50 - 4:53ve akranlarımı lab farelerine çevirdim.
-
4:53 - 4:54(Gülme)
-
4:54 - 5:00Aynı zamanda okulumun futbol koçu olan
hevesli coğrafya öğretmenim -
5:00 - 5:05gerekli belgeleri imzalayan akıl hocam
olarak benim amigoma dönüştü. -
5:05 - 5:08Duygusal tepkileri ölçme
amacıyla kullanılan -
5:08 - 5:12elektroenkephalografiyi ya da EEG'yi
laboratuvarda kullanmak -
5:12 - 5:16lojistik olarak imkansız hale geldiğinde
-
5:16 - 5:19benim yaşımda pek çok çocuğun
satın alabilmek için -
5:19 - 5:21para biriktirdiği İPhone X yerine
-
5:21 - 5:23kendi paramla taşınabilir
EEG kulaklık seti aldım. -
5:24 - 5:30Böylece yaşları 13-18 arasında
86 lise öğrenciyle araştırmama başladım. -
5:30 - 5:33Okul kütüphanesindeki
bilgisayar kabinlerini kullanarak -
5:33 - 5:37öğrencilere günlük yaşamdaki
içki içme, madde kullanımı -
5:37 - 5:41ve kumar gibi risk alma
davranışlarına ölçüt oluşturabilecek -
5:41 - 5:45bilgisayarlı bir karar verme
görevi sundum. -
5:45 - 5:47EEG kulaklık setini takarak
-
5:47 - 5:51tekrarlayan riske maruz kalmayı
mimiklemesi amacıyla -
5:51 - 5:54öğrenciler testi 3 gün boyunca
12 kere aldılar. -
5:54 - 5:56EEG kulaklık setindeki bir kontrol paneli
-
5:56 - 5:59onların çeşitli
duygusal tepkilerini ölçtü; -
5:59 - 6:02dikkat, ilgi, heyecan, engellenme hissi,
-
6:02 - 6:05suçluluk, stres seviyeleri
ve gevşeme gibi. -
6:05 - 6:08Öğrenciler aynı zamanda geçerliliği
oldukça kanıtlanmış -
6:08 - 6:10duygu-ölçer ölçeklerle
duygularını değerlendirdiler. -
6:10 - 6:15Bunun anlamı alışma ve alışmanın
karar vermeye etkilerini ölçmüş olduğumdu. -
6:16 - 6:19Bu çalışmanın tamamlanması 29 gün aldı.
-
6:19 - 6:23Araştırma taslaklarını aylarca
çılgın bir şekilde düzenleyerek -
6:23 - 6:25ve gece 2'de kafein sersemi,
-
6:25 - 6:29titizlikle veriyi değerlendirerek
sonuçları tamamlamayı başardım. -
6:30 - 6:33Sonuçlar risk almaya alışmanın
gerçekten de ergenin duygusal -
6:33 - 6:36düzeyini değiştirerek
beynini değiştirebildiğini -
6:36 - 6:38ve daha fazla risk almaya
neden olduğunu gösterdi. -
6:39 - 6:43Öğrencilerin normalde
riskle ilişkilendirilen -
6:43 - 6:48korku, stres, suç ve tedirginlik gibi
duyguları, aynı zamanda dikkatleri, -
6:48 - 6:51risk simulasyonuyla ilk
karşılaşmalarında yüksek düzeydeydi. -
6:52 - 6:56Bu onların arzularını frenledi
ve öz-kontrola zorladı -
6:56 - 6:58ki bu da daha çok
risk almalarına engel oldu. -
6:59 - 7:03Ancak simülatör aracılığıyla
daha çok riske tabi tutulduklarında -
7:03 - 7:06korku, suç ve stres seviyeleri
düşmeye başladı. -
7:07 - 7:11Bu beynin doğal korku
ve tetikte olma içgüdülerini -
7:11 - 7:14artık hissedemedikleri bir durum yarattı.
-
7:14 - 7:19Ayrıca daha ergen oldukları
ve beyinleri gelişmeye devam ettiğinden -
7:19 - 7:23heyecan arayan davranışlara daha çok ilgi
göstermeye ve uyarılmaya başladılar. -
7:24 - 7:26Bu durumun sonuçları neydi?
-
7:26 - 7:29Mantıklı karar vermek için
gerekli öz denetimden mahrumdular, -
7:29 - 7:31daha çok risk aldılar
-
7:31 - 7:33ve daha zararlı seçimler yaptılar.
-
7:34 - 7:37Bu yüzden tek sorumlu
gelişmekte olan beyin değil. -
7:37 - 7:42Alışma süreci de risk alma
ve riskin artışında önemli bir role sahip. -
7:43 - 7:46Her ne kadar bir ergenin
risk arama ihtiyacı -
7:46 - 7:50gelişen beyinlerindeki yapısal ve
işlevsel değişimlerin sonucu olsa da -
7:51 - 7:54benim çalışmamın
vurguladığı tehlikeli kısım -
7:54 - 7:59riske alışmanın ergenin beynini
fiziksel olarak değiştirebileceği -
7:59 - 8:01ve daha fazla risk almaya
neden olabileceğidir. -
8:01 - 8:05Bu yüzden olgunlaşmamış
beyin ile alışmanın ortak etkisi -
8:05 - 8:10daha fazla yıkıcı etki yaratan
mükemmel bir fırtına gibi. -
8:11 - 8:12Bu araştırma aile ve toplumun
-
8:12 - 8:15ergenlerin sadece bilerek
uyarıları göz ardı etmediğini -
8:15 - 8:19ya da basitçe gittikçe artan şidette
tehlikeli davranışlarla -
8:19 - 8:23ailelerine başkaldırmadıklarını
anlamalarına yardımcı olabilir. -
8:23 - 8:27Önlerindeki en büyük engel
risklere alışmalarıdır: -
8:27 - 8:31tüm görünen bu risk alma davranışlarını
güdüleyen, kontrol eden -
8:31 - 8:36ve etkileyen fiziksel, tespit edilebilir
ve duygusal işlevsel değişimler. -
8:37 - 8:43Bu yüzden daha güvenli çevre oluşturacak
ve yüksek risk durumlarını azaltacak -
8:43 - 8:46ancak aynı zamanda bu içgörüyü yansıtacak
politikalara da ihtiyacımız var. -
8:47 - 8:50Bu sonuçlar ergenler için de
bir uyarı niteliğinde. -
8:50 - 8:54Onları güvensiz ortamlardan
koruyan doğal ve gerekli -
8:54 - 8:57korku ve suçun tekrar
tekrar riskli davranış seçtiklerinde -
8:57 - 9:01duyarsız hale geldiğini gösteriyor.
-
9:02 - 9:07Böylece bulgularımı sevgili ergen ve
bilim adamlarıyla paylaşma umuduyla -
9:07 - 9:13araştırmamı Intel Uluslararası Mühendislik
fuarına, ISEF'e, götürdüm, -
9:13 - 9:1975 ülke, yöre ve bölgeden gelen
1800'den fazla öğrencinin -
9:19 - 9:22en son araştırma ve buluşlarını
sundukları bir fuar. -
9:22 - 9:25Bilim fuarının olimpiyatları gibiydi.
-
9:25 - 9:26(Gülme)
-
9:26 - 9:31Burada araştırmamı noröbilim
ve psikoloji uzmanlarına sunabildim -
9:31 - 9:34ve değerli geri bildirimler elde ettim.
-
9:34 - 9:37Ancak haftanın muhtemelen
hatırlamaya en değer anı -
9:37 - 9:40ödül töreni sırasında
gürleyen hopörlerden birden -
9:40 - 9:42benim adımın okunduğu andı.
-
9:42 - 9:45O kadar inanılmazdı ki
kendimi sorguladım: -
9:45 - 9:49Bu Oscar'daki "La La Land" gafı
gibi başka bir hata mıydı? -
9:49 - 9:51(Gülme)
-
9:51 - 9:53Şansıma değildi.
-
9:53 - 9:55Davranış ve sosyal bilimler kategorisinde
-
9:55 - 9:58gerçekten de birincilik ödülü kazanmıştım.
-
9:58 - 10:02(Alkış)
-
10:04 - 10:05Söylemeye gerek yok
-
10:05 - 10:08ama bu ödül karşısında
heyecanlanmakla kalmamıştım, -
10:08 - 10:13aynı zamanda benim çabalarımı
ödüllendiren bilim fuarı -
10:13 - 10:15merakımı canlı tutuyor
-
10:15 - 10:20ve yaratıcılığımı, sebatımı ve
hayal gücümü güçlendiriyor. -
10:21 - 10:27Okul kütüphanemde deney yaparkenki
sakin resmim sıradan gibi görünebilir, -
10:27 - 10:30ancak benim için bir nevi ilham kaynağı.
-
10:30 - 10:34Bu sürecin bana risk almayı
öğrettiğini hatırlatıyor. -
10:34 - 10:37Bunun son derece ironik
olduğunun farkındayım. -
10:38 - 10:39Ancak riski öngörülemez fırsatların
-
10:39 - 10:44genellikle risk alarak elde
edildiklerini fark ederek aldım--- -
10:44 - 10:47üzerinde çalıştığım
zararlı risklerden değil, -
10:47 - 10:48ama iyi olanlardan,
-
10:48 - 10:50pozitif risklerden.
-
10:50 - 10:52Daha fazla risk aldıkça
-
10:52 - 10:57alışılagelmemiş durumum
karşısında kendimi daha yeterli hissettim, -
10:57 - 10:59bu da projemi bitirmem için
-
10:59 - 11:02daha fazla tolerans, dayanıklılık
ve sabıra yol açtı. -
11:02 - 11:05Bu deneyimler yeni fikirler
oluşturmama neden oldu. -
11:05 - 11:08Mesela: Olumsuz risk almanın
tezatı da geçerli mi? -
11:08 - 11:12Pozitif risk alma
tekrarladığında artar mı? -
11:12 - 11:17Pozitif eylemler pozitif
beyin işlevi yaratır mı? -
11:17 - 11:20Bir sonraki araştırma konumu
bulmuş olabilirim. -
11:20 - 11:26(Alkış)
- Title:
- Risk alma bir ergenin beynini nasıl değiştirir?
- Speaker:
- Kashfia Rahman
- Description:
-
Ergenler neden bazen, akıl almaz, riskli seçimler yaparlar? Birden umursamaz mı oluyorlar, yoksa doğal bir süreçten mi geçiyorlar? Cevap bulmak amacıyla, Kasfia Rahman--İntel Uluslararası Bilim ve Mühendislik Fuarı birincisi (ve Harvard birinci sınıf öğrencisi)--lise öğrencilerinin risk karşısında nasıl davrandıkları, riske nasıl alıştıkları ve bunun gelişen beyinlerini nasıl etkilediğini belirlemek amacıyla bir deney tasarladı ve uyguladı. Risk ve karar verme konusunda keşfettikleri ergenlerin neden bu şekilde davrandıkları hakkındaki düşüncelerimizi değiştirebilir.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 11:39
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain | ||
Cihan Ekmekçi edited Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain | ||
Gözde Alpçetin accepted Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain | ||
Gözde Alpçetin edited Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain | ||
sevgi özgüngör edited Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain | ||
sevgi özgüngör edited Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain | ||
sevgi özgüngör edited Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain | ||
sevgi özgüngör edited Turkish subtitles for How risk-taking changes a teenager's brain |