Οι προσβολές στον Σαίξπηρ - Έιπριλ Γκούντενραθ

«Είσαι ένας ψαρέμπορας!» Αν παρατηρήσουμε με περισσότερη προσοχή τις λέξεις που χρησιμοποιεί ο Σαίξπηρ -και συγκεκριμένα τις προσβολές του- καταλαβαίνουμε για ποιο λόγο θεωρείται κορυφαίος θεατρικός συγγραφέας, του οποίου τα έργα έχουν διαχρονική αξία και μεγάλη απήχηση στο κοινό σε όλον τον κόσμο.

Μάθημα από την Έιπριλ Γκούντενραθ, αφήγηση: Τζούλιετ Μπλέικ, ψηφιακή απεικόνιση: TED-Ed.

Δείτε ολόκληρο το μάθημα: http://ed.ted.com/lessons/insults-by-shakespeare

Γιατί μας πιάνει ανατριχίλα
στο άκουσμα του ονόματος «Σαίξπηρ»;

Πιθανότατα φταίνε
οι λέξεις που χρησιμοποιεί.

Όλα τα εξεζητημένα «ιδικός σου» και «συ»
και «δια τούτο» και «γιατί να 'σαι»

μπορεί να ακούγονται αρκετά ενοχλητικά.

Γιατί άραγε είναι τόσο δημοφιλής;

Γιατί τα έργα του παίζονται ξανά και ξανά
περισσότερο από κάθε άλλου;

Η αιτία είναι οι λέξεις του.

Στα τέλη του 16ου και
στις αρχές του 17ου αιώνα,

οι λέξεις ήταν το καλύτερο όπλο
που είχε κανείς,

και είχαν πολλά να πουν.

Όμως τα περισσότερα ήταν καταθλιπτικά.

Με τη γνωστή Μαύρη Πανώλη και τα σχετικά.

Ο Σαίξπηρ όντως χρησιμοποιεί
πάρα πολλές λέξεις.

Αυτό που μας εντυπωσιάζει πιο πολύ
είναι οι προσβολές που χρησιμοποιεί.

Οι προσβολές έδιναν στο κοινό
μια αίσθηση ενότητας.

Όπου και να καθόσασταν,
θα γελούσατε με όσα γίνονταν στη σκηνή.

Σε μια θεατρική σκηνή, οι λέξεις
και συγκεκριμένα ο διάλογος,

χρησιμοποιούνται για πολλούς λόγους:

για να μας βάλουν στο κλίμα της σκηνής,

να δημιουργήσουν την κατάλληλη ατμόσφαιρα

και να υφάνουν τις σχέσεις
μεταξύ των χαρακτήρων.

Αυτό ακριβώς πετυχαίνουν οι προσβολές
με συντομία και ακρίβεια.

Ας δούμε πρώτα τον «Άμλετ».

Ακριβώς πριν από αυτόν τον διάλογο,

ο Πολώνιος είναι ο πατέρας της Οφηλίας
που έχει ερωτευθεί τον Πρίγκηπα Άμλετ.

Ο Βασιλιάς Κλαύδιος προσπαθεί
να καταλάβει γιατί τρελάθηκε ο Άμλετ

από τότε που ο βασιλιάς
παντρεύτηκε την μητέρα του Άμλετ.

Ο Πολώνιος προσφέρεται να αποσπάσει
πληροφορίες μέσω της κόρης του.

Ακολουθεί η Πράξη ΙΙ Σκηνή 2.

Πολώνιος: «Με γνωρίζεις, αφέντη μου;»

Άμλετ: «Πάρα πολύ καλά. Είσαι ψαρέμπορας».

Πολώνιος: «Εγώ όχι, αφέντη μου».

Άμλετ: «Τότε θα 'θελα να 'σουν
ένας τέτοιος τίμιος άνθρωπος».

Ακόμα κι αν δεν γνωρίζατε
τι σημαίνει «ψαρέμπορας»,

υπάρχουν κάποιες ενδείξεις
που μπορούν να σας βοηθήσουν.

Πρώτον: ο Πολώνιος θίχτηκε,
άρα ήταν κάτι προσβλητικό.

Δεύτερον: Τα ψάρια μυρίζουν άσχημα,
άρα ήταν κάτι προσβλητικό.

Και τρίτον: το «έμπορας»
ακούγεται σαν βρισιά.

Έτσι, ακόμα και αν δεν
καταλαβαίνετε το νόημα

αρχίζετε να μπαίνετε στο κλίμα

της σχέσης μεταξύ του Άμλετ
και του Πολώνιου,

η οποία δεν ήταν καλή.

Όμως αν το σκεφτείτε περισσότερο,
«ψαρέμπορας» σημαίνει έμπορος,

και στην περίπτωσή μας
παραπέμπει στον προαγωγό,

δηλαδή σαν να ανταλλάσσει
ο Πολώνιος την κόρη του με χρήματα,

για να αποκτήσει την εύνοια του βασιλιά.

Έτσι καταλαβαίνετε ότι τελικά ο Άμλετ
δεν τρελάθηκε όπως ισχυρίζεται,

και η εχθρότητα μεταξύ των δυο χαρακτήρων
αποκτά μεγαλύτερη ένταση.

Θέλετε κι άλλο παράδειγμα;

Το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα» περιέχει
μερικές από τις καλύτερες προσβολές.

Είναι η ιστορία δύο συμμοριών,

και των μοιραίων εραστών
που έδωσαν τέλος στη ζωή τους.

Όλοι ξέρουμε ότι κάθε άγριος καυγάς

συνοδεύεται από άγρια λογομαχία.

Και αυτό ακριβώς συμβαίνει εδώ.

Στην Πράξη Ι, Σκηνή 1 διαπιστώνουμε αμέσως

το μέγεθος της καχυποψίας και του μίσους

στη συνάντηση των οικογενειών
των Καπουλέτων και των Μοντέγων.

Γκρέγκορυ: «Θα τους αγριοκοιτάξω καθώς
θα περνάω κι ας το πάρουν όπως θέλουν».

Σαμψών: «Όπως τους παίρνει,
εγώ θα δαγκώσω το δάχτυλο,

που θα είναι ντροπή να το καταπιούνε».

Μπαίνουν ο Αβραάμ και ο Βαλτάσαρ.

Αβραάμ: «Γιατί μας δαγκώνεις
το δάχτυλό σου, κύριε;»

Σαμψών: «Δαγκώνω δάχτυλο, κύριος».

Αβραάμ: «Σ' εμάς το δαγκώνεις, κύριος;»

Λοιπόν, πώς αυτή η εξέλιξη
μας δείχνει το κλίμα ή τους χαρακτήρες;

Ας ρίξουμε μια ματιά στην προσβολή.

Το δάγκωμα του δάχτυλου
δεν έχει μεγάλη σημασία σήμερα,

αλλά ο Σαμψών λέει ότι ήταν
προσβλητικό απέναντί τους.

Αφού το βλέπουν έτσι, μάλλον
ήταν όντως προσβλητικό.

Αυτό μας αποκαλύπτει
το μέγεθος της εχθρότητας

που υπάρχει ακόμα και μεταξύ
των υπηρετών των δύο Οίκων.

Και σε κανονικές συνθήκες
δεν προκαλείς κάποιον

εκτός αν θέλεις
να τον παρασύρεις σε καυγά,

όπως ακριβώς πρόκειται
να συμβεί στη συνέχεια.

Επιπλέον, κατά την εποχή που γράφτηκε
το έργο, το δάγκωμα του δάχτυλου

αντιστοιχούσε στη σημερινή
χειρονομία με το δάχτυλο.

Αυτό προκαλεί αρκετή αναταραχή,

και αρχίζουμε να νιώθουμε
την ένταση που επικρατεί στη σκηνή.

Αργότερα στην ίδια σκηνή, ο Τυβάλδος
από τον Οίκο των Καπουλέτων,

εκτοξεύει μια γερή προσβολή στον
Μπενβόλιο από τον Οίκο των Μοντέγων.

Τυβάλδος: «Σοβαρά; Τραβάς σπαθί
σ' αυτούς τους κακομοίρηδες;

Γύρνα προς τα δω, Μπενβόλιο.
Θα πεθάνεις!»

Μπενβόλιο: «Εγώ κοιτάω να τους ηρεμήσω.
Βάλε στη θήκη το σπαθί σου,

ή βοήθα με κι εσύ να τους χωρίσουμε».

Τυβάλδος: «Τι; Με το σπαθί στο χέρι
και θέλεις, λες, να τους ηρεμήσεις!

Μισώ αυτή τη λέξη ηρεμία, όπως μισώ
την κόλαση, όλους τους Μοντέγους κι εσένα.

Φυλάξου, δειλέ!»

«Κακομοίρηδες», λοιπόν.

Για ακόμα μια φορά καταλαβαίνουμε
ότι είναι κάτι προσβλητικό.

Οι δυο οικογένειες μισούν η μία την άλλη
κι αυτό ρίχνει λάδι στη φωτιά.

Άραγε πόσο βαρύ είναι αυτό το χτύπημα;

Ο κακομοίρης είναι ένας δειλός

και όταν τον αποκαλείς έτσι μπροστά στους
άντρες του και στην αντίπαλη οικογένεια,

σίγουρα θα ξεσπάσει καυγάς.

Στην ουσία ο Τυβάλδος
προκαλεί τον Μπενβόλιο

και ο Μπενβόλιο πρέπει να ανταποδώσει
για να μη ντροπιαστεί.

Με τον διάλογο αυτόν
παίρνουμε μια καλή γεύση

των δύο χαρακτήρων και
της μεταξύ τους σχέσης.

Ο Τυβάλδος θεωρεί
τους Μοντέγους δειλά σκυλιά

και δεν έχει κανέναν σεβασμό γι' αυτούς.

Για άλλη μια φορά η σκηνή
αποκτά δραματική ένταση.

Και τώρα προσοχή, έρχονται αποκαλύψεις.

Η αποκοτιά του Τυβάλδου
και το μίσος του για τους Μοντέγους

είναι αυτό που οι μελετητές της
λογοτεχνίας αποκαλούν «αμάρτημα»,

ή αυτό που θα προκαλέσει την πτώση του.

Ω ναι.

Θα χάσει τη ζωή του
από το χέρι του Ρωμαίου.

Όταν λοιπόν διαβάζετε Σαίξπηρ,
κάντε μια παύση και προσέξτε τις λέξεις,

επειδή έχουν στ' αλήθεια κάτι να σας πουν.