Phông chữ đã giúp phóng tàu Apollo như thế nào

Khi loài người lần đầu đặt chân lên mặt trăng vào năm 1969, phông chữ Futura đã ở bên cạnh họ. Trong bài nói đầy thú vị về lịch sử của nghệ thuật chữ (typography), nhà thiết kế Douglas Thomas chia sẻ vai trò của Futura trong việc phóng tàu Apollo 11 - và làm thế nào nó trở thành một trong những phông chữ phổ biến nhất trên thế giới.

Vào tháng 7 năm 1969,

ba người Mỹ được đưa vào không gian.

Khi đặt chân đến bề mặt của mặt trăng,

họ đã tạo nên bước nhảy vọt
cho loài người.

Buzz Aldrin, Neil Armstrong,
họ đã bước đi trên mặt trăng,

cắm một lá cờ trên đó.

Ở Mỹ, chúng ta hân hoan ăn mừng
thành công vĩ đại này.

Chúng ta nghĩ
đó là một thành tựu tuyệt vời.

Họ không chỉ để lại lá cờ đó.

Họ cũng để lại một tấm biển.

Một tấm biển tuyệt vời,

là thứ mà tôi muốn nói với bạn.

Đầu tiên, bạn có thể thấy
2 hình chiếu của quả địa cầu

đại diện cho cả trái đất.

Và sau đó là tuyên bố tuyệt đẹp này:

"Hòa bình cho toàn nhân loại"

Lúc đầu, đây chỉ là một cách nói hoa mỹ,

nhưng nó cũng dùng một kiểu phông chữ
hoàn hảo cho thời khắc này.

Nó có vẻ công nghiệp, như được lập trình.

Nó cũng là cái tên hay nhất

mà bạn có thể nghĩ đến
cho mặt trăng: Futura.

Và bây giờ tôi muốn nói đến phông chữ,

và vì sao phông chữ này hoàn hảo
cho thời điểm đó.

Nó mang ý nghĩa nhiều hơn
cả tính nghi lễ.

Khi các bạn đến đây ngày hôm nay,

bạn thực sự phải nghĩ về phông chữ này.

Bạn có thể không nhận ra,

nhưng các bạn đều vô thức
là những chuyên gia phông chữ.

Nghệ thuật chữ (typography) là nghiên cứu
về các phông chữ tồn tại trên thế giới,

chúng thể hiện ngôn ngữ bằng hình ảnh.

Có một điều hay ho về nó như sau.

Tôi biết có thể bạn không đam mê
phông chữ như tôi.

Có thể một số bạn có đam mê này.
Nếu không cũng không sao.

bởi vì tôi có thể dành nhiều giờ mỗi ngày

chọn ra phông chữ phù hợp nhất
cho một dự án hoàn hảo nhất,

hoặc tôi có thể tiêu
hàng ngàn đô-la mỗi năm,

để mua được một kiểu chữ
có đặc tính phù hợp

Nhưng các bạn đều dành nhiều giờ
trong ngày, để đánh giá phông chữ.

Nếu các bạn không tin,
hãy nghĩ xem làm sao bạn ở đây.

Mỗi người phải đánh giá các tín hiệu

và ngay cả trên điện thoại,

tín hiệu nào đáng tin
và tín hiệu nào không.

Bạn đánh giá phông chữ.

Hoặc khi bạn mua một mặt hàng mới,

bạn phải nghĩ xem nó đắt hay rẻ,

khó kiếm hay dễ tìm.

Và điều thú vị là,

điều này có vẻ chả có gì bất thường,

nhưng ngay khi bạn thấy gì đó khác lạ,

bạn nhận ra nó ngay lập tức.

(Cười)

Điều tôi thích về nghệ thuật chữ,

và lí do tôi yêu các phông chữ và Futura,

đó là, đối với tôi,
những thứ tôi học ở khắp mọi nơi.

Mọi con đường tôi đi qua,
những cuốn sách mà tôi cầm lên,

mọi thứ mà tôi đọc
đều được phủ kín điều mà tôi yêu.

Khi bạn hiểu về lịch sử
và những gì đã xảy ra với các kiểu chữ,

bạn thực sự đang có
toàn bộ lịch sử ngay trước mắt.

Đây là kiểu chữ Futura.

Như chúng ta đã thảo luận,
đây là chủ nghĩa hiện đại ở tầng vi mô.

Đây là một cách mà chủ nghĩa hiện đại
xâm nhập đất nước này

và trở thành kiểu chữ hỗn tạp
có lẽ là nổi tiếng nhất

của thế kỷ hai mươi.

"Ít là nhiều", đúng, đây là
câu cách ngôn của chủ nghĩa hiện đại.

Trong nghệ thuật thị giác,
điều tương tự xảy ra.

Hãy tập trung vào yếu tố cần thiết,
các hình dạng cơ bản,

vào hình dáng hình học.

Đây thực ra chính là cốt lõi của Futura.

Bạn sẽ nhận thấy các hình dạng gốc
có ở Futura

có hình tròn, hình vuông, tam giác.

Có những chữ chỉ dựa trên hình tròn,

như chữ O, D và C,

hoặc những chữ khác có đỉnh nhọn
của hình tam giác.

Các hình khác lại giống như
chúng được tạo nên

với thước kẻ và compa.

Chúng cho cảm giác hình học,
toán học, sự chính xác.

Trên thực tế, toàn bộ hệ thống này
đã thành công

với thiết kể kiểu chữ như này.

Để không nhìn giống những kiểu chữ khác,
để tạo ra một thứ gì đó mới.

Đây là kiểu chữ viết mảnh,
viết đậm vừa, viết đậm.

Toàn bộ hệ thống kiểu chữ
có những đặc tính khác nhau.

Đây là thay đổi có chủ ý
so với quá khứ.

một thứ nhìn như được viết bằng máy,
không phải bằng tay.

Khi tôi nói không bằng tay,
đây là ý của tôi.

Đây có lẽ là thứ ta nghĩ đến

khi bạn viết với cọ thư pháp hay bút mực.

Có nét thanh, nét đậm.

Kể cả những kiểu chữ truyền thống hơn,
như Garamond chẳng hạn,

vẫn còn các đặc tính của hệ thống cũ.

Chữ A thanh mảnh hơn ở đầu

và đậm hơn ở bên dưới.

Nó cố nhìn như người viết.

Ngược lại, Futura được thiết kế

để trông như chưa có ai đụng vào nó.

Nó nhìn như được tạo bởi máy móc

cho thời đại máy móc công nghiệp.

Có một sự khéo léo ở đây

đã được vận dụng bởi Paul Renner,
người thiết kế ra nó năm 1927.

Nếu bạn nhìn vào

cách hình tròn nối với đường thẳng đứng

bạn sẽ thấy nó được vuốt thon đi một chút.

Đây là một trong hàng trăm cách

phông chữ được thiết kế
để nhìn cân đối hoàn hảo

dù không cân xứng về mặt toán học.

Những người thiết kế phông chữ
làm như vậy mỗi ngày

để tạo ra các phông chữ.

Có những người thiết kế làm điều tương tự
ở Châu Âu và Mỹ.

Đây là một số ví dụ tiêu biểu ở Châu Âu

nhằm tạo ra những thứ mới
cho thời đại mới trong lịch sử.

Đây là một vài kiểu khác ở Đức

nhìn khá giống Futura
ở một số góc độ

có thể phần eo cao hoặc thấp hơn.
hay tỉ lệ có khác biệt.

Vậy, vì sao Futura chiếm lĩnh thế giới?

Ở đây, nếu bạn có thể đọc
những danh xưng này,

một vài cái tên khá khó đọc.

Erbar, Kabel Light,
Berthold-Grotesk, Elegant-Grotesk.

Chúng không phải những tên quen thuộc.

Khi bạn so sánh nó với Futura,

bạn nhận ra đó là lựa chọn đúng đắn
của đội marketing.

Điều kì diệu về cái tên này là

khi bạn nghĩ về nó,

nó thực chất khơi dậy hi vọng
và ý tưởng về tương lại.

Trong tiếng Đức,
từ này không mang nghĩa tương lai

cũng không phải tên riêng.

Họ đã chọn một thứ

có thể liên kết toàn bộ khán giả
trên phạm vi rộng.

Và khi bạn so sánh nó với những cái ở Mỹ

đây là các phông chữ cùng thời kì đó

ở Mỹ những năm 1920,

táo bạo, khoe khoang.

Bạn sẽ nghĩ nó nhìn y hệt
thị trường chứng khoán

như phát điên vào những năm 1920.

Và bạn nhận ra Futura
đang làm một việc có tính cách mạng.

Tôi muốn chuyển sang nói về
ví dụ một phông chữ đang được dùng.

Đây là một tạp chí chắc hẳn
chúng ta đều biết, "Vanity Fair."

Nó nhìn như thế này vào mùa hè năm 1929.

Nhìn chung, thiết kế này không có gì sai.

Nó là điển hình của những năm 1920.

Có một bức ảnh của một người quan trọng,

đây là Franklin Roosevelt,
nguyên thống đốc New York

Mọi thứ được đặt ở trung tâm
và trông cân đối.

Vẫn có một vài thứ để trang trí.

Có lẽ vẫn còn đó
những đặc trưng cũ của tranh trang trí,

và chưa thực sự hiện đại.

Nhưng mọi thứ trong có vẻ ổn.

Còn cả chữ cái lớn đầu dòng
để báo hiệu đầu văn bản.

Nhưng mọi thứ thay đổi nhanh chóng
vào tháng 10, năm 1929,

khi một nhà thiết kế ở Berlin đến,
thiết kế lại "Vanity Fair."

Nó nhìn như thế này với phông Futura.

Thay vì ảnh của thống đốc

giờ ta có bức ảnh
của một khung hình trừu tượng tuyệt đẹp.

Trong đây là ảnh của đại dương.

Giờ không còn chữ cái lớn đầu dòng nữa.

Bố cục trung tâm bị thay thế bởi
sự mất cân xứng.

Càng đọc, bạn sẽ càng thấy rõ rệt
sự thay đổi.

Ở đây có sự mất cân xứng rõ rệt hơn.

Còn đây là những tranh của Pablo Picasso
di chuyển trên trang giấy

và phá vỡ ranh giới giữa hai trang.

Còn có một thay đổi rõ rệt hơn.

Nếu bạn nhìn vào Futura,
bạn có thể nhận thấy điều gì đó.

Có lẽ bạn không nhận ra nó ngay,

nhưng không có chữ in hoa ở đầu đề
hay các tiêu đề trên trang này.

Có lẽ bạn không nghĩ nó cực đoan đến vậy

nhưng hãy xem bất kì tạp chí, sách,
hay trang web nào,

và tôi đảm bảo
bạn sẽ không dễ dàng tìm được nó.

Đây là một ý tưởng cực đoan.

Vì sao nó lại cực đoan?

Khi ta nghĩ đến chữ in hoa,

chúng hàm ý cái gì đó quan trọng,

có thể là tên hay chức tước của chúng ta.

có thể là tên của các tổ chức,

hoặc thương hiệu của chúng ta.

Thành thực mà nói, Mỹ là cái nôi
của việc dùng chữ in hoa.

Chúng ta dùng chữ in hoa
cho mọi thứ.

(Cười)

Nhưng hãy nghĩ xem
sẽ cực đoan mức nào

nếu ta có một tạp chí
không có chữ in hoa.

Nó có lẽ cũng có
tầm ảnh hưởng chính trị

như việc ta tranh luận
về đại từ nhân xưng trong xã hội ngày nay.

Vào những năm 1920,

Liên bang Xô Viết vừa mới trải qua
cuộc cách mạng cộng sản.

Với họ, điều này thể hiện
sự xâm nhập của chủ nghĩa xã hội vào Mỹ.

Tất cả chữ viết thường
mang hàm ý của chủ nghĩa bình quân,

hạ thấp tất cả xuống cùng một mức độ
bình đẳng như nhau.

Đây vẫn là một ý tưởng khá cực đoan.

Nghĩ xem bạn thường xuyên viết hoa như nào

để nó thêm phần quyền lực và uy thế.

Đây là cách Futura đang dùng ý tưởng đó.

Những nhà thiết kế khác
đang làm những thứ khác với Futura.

Họ đem theo những ý tưởng khác
về sự hiện đại,

dù đó là phong cách minh họa mới thú vị,

hay những loại hình minh họa mới
dùng tranh cắt dán đặc sắc.

Hay những bìa sách mới,

đến từ Châu Âu.

Nhưng có một điều thú vị.

Những năm 1920, nếu bạn muốn dùng
kiểu chữ mới,

bạn không thể tải nó xuống máy tính.

Bạn phải có các mảnh chữ bằng chì.

Với những người Mỹ muốn dùng nó

và biến nó thành một phần trong hệ thống,

thành thứ phông chữ
họ có thể dùng mỗi ngày

trong quảng cáo hay cái gì khác,

họ phải có kiểu chữ bằng kim loại.

Vậy những nhà tư sản Mỹ giỏi giang
đã làm gì?

Ta tạo ra vô số bản sao chép

không liên quan gì đến cái tên Futura

nhưng lại nhìn giống y hệt nó

như là Spartan hay Tempo.

Thật ra, khi Thế Chiến II bắt đầu,

các công ty Mỹ cố gắng
tẩy chay hàng hóa của Phát Xít.

Nhưng họ nói,
"Cứ dùng bản sao chép của chúng tôi."

Hãy dùng 20th Century, Spartan,
Vogue, Tempo.

Chúng y hệt Futura.

Thật ra hầu hết mọi người
không biết đế những cái tên mới,

họ gọi chung là Futura.

Vậy là Mỹ tiếp nhận kiểu chữ này,

chiếm đoạt nó và biến nó thành của mình.

Đến khi Thế Chiến II kết thúc,

người Mỹ đang dùng nó trên mọi thứ,

ấn phẩm quảng cáo, bản đồ,

sách bách khoa, biểu đồ, đồ thị,

lịch, tài liệu chính trị,

thậm chí cho logo một đội bóng
mới mở rộng quy mô.

Sự thật nó được dùng
cho những quảng cáo quan trọng nhất

thế kỉ XX.

Chính trong bối cảnh này

khi chính phủ My đang lựa chọn kiểu chữ

để dùng cho các bản đồ và dự án mới
hậu Thế Chiến II,

họ đã chọn Futura.

Đó không phải một lựa chọn đáng ngạc nhiên
hay cực đoan,

nó không liên quan gì
đến chủ nghĩa cộng sản.

Nhưng ở đây, nó được dùng
cho những bản đồ quan trọng nhất,

Đây là bản đồ của Không quân năm 1962,

Bản đồ Việt Nam năm 1966.

Nên không hề bất ngờ

khi các phi hành gia bắt đầu
chương trình Mercury,

như khi John Glenn bay quanh Trái Đất,

các biểu đồ, bản đồ ông sử dụng
có phông chữ Futura.

Đến khi Mercury sát nhập vào Apollo,

nó được dùng ngày càng nhiều,
cho nhiều thứ khác nhau.

Ở đây là một kế hoạch an toàn,

Nó còn được dùng cho bảng tín hiệu,

hay phương tiện dẫn đường.

và cả sơ đồ về cách hoạt động
của toàn hệ thống.

Nhưng điều kì diệu là,

nó không chỉ được dùng trên giấy
phát ra cho mọi người,

nó bắt đầu được dùng cho giao diện,

cho toàn bộ hệ thống để giúp phi hành gia

biết cách sử dụng máy móc.

NASA không chỉ là một tập đoàn lớn
tạo ra mọi thứ.

Có hàng trăm nhà thầu --

Boeing, IBM, McDonnell Douglas --

tạo ra các máy móc khác nhau.

Hãy tưởng tượng phi hành gia phải dùng
kiểu chữ khác nhau cho các hệ thống

với từng bộ phận trong tàu con thoi.

Họ không thể nào điều hướng được

và nhận thức sẽ bị quá tải

mỗi khi họ mở một hệ thống mới.

Vì vậy, việc Futura được dùng
trên giao diện

khiến mọi thứ rõ ràng và bớt phức tạp.

Nó không chỉ được dùng cho các nút,
mà còn cho cả nhãn hiệu,

trên khẩu phần ăn,

và trên hộp đồ nghề của họ.

Nó được dùng trên tay cầm, đòn bẩy,
để cho họ biết việc cần làm.

Có lẽ cả ở những nơi

họ cần những thứ phức tạp
trở nên đơn giản hơn,

toàn bộ chỉ dẫn dùng kiểu chữ Futura,

để họ biết phải làm gì vào thời điểm đó.

Họ không phải nhớ gì trong đầu,

họ có thể nhìn thấy nó ngoài đời
và dùng nó để tham khảo.

Ở đây, Futura đã giúp tạo nên hệ thống đó,

một thệ thống vốn rất khó khăn và phức tạp

trở nên bớt phức tạp hơn.

Sự thật là, thứ đầu tiên và cuối cùng
phi hành gia có lẽ thấy

khi họ tiến vào hay ra khỏi tàu vũ trụ

sẽ là Futura.

Một trong những ví dụ tôi thích nhất
về cách hoạt động của Futura

chính là cái máy ảnh này.

Đây là máy Hasselblad
được làm bởi một công ty Thụy Điển.

Một máy ảnh hoàn hảo,
một số bạn có lẽ đã dùng nó,

nó được các nhiếp ảnh gia tôn vinh
là một máy ảnh tuyệt vời.

Và bạn có thể nhận ra,
nếu bạn biết chút gì về máy ảnh,

nó đã có một chút sửa đổi.

Ở đây có rất nhiều miếng dán
trên hộp đựng phim

hoặc trên các bộ phận khác của máy ảnh.

Điều này cho phép NASA

tạo ra một thứ tuyệt vời
từ các phi hành gia.

Họ không phải nhiếp ảnh gia
hay chuyên gia nghệ thuật.

Nhưng họ chắc chắn
biết cách dùng máy ảnh này

nhờ những nhãn dán dùng phông Futura.

Ở trường hợp này,

Futura đảm bảo họ hiểu rõ

thứ họ đang sử dụng.

Như là không được lấy film ra trước
nếu không nó sẽ nổ.

Chúng ta sẽ không thể nào có được

những bức ảnh đẹp tuyệt diệu
nếu thiếu nhãn dán này.

Khi ta thấy thứ gì đó để trang trí
như mác dán dùng cho buổi lễ,

hay tấm biến trên mặt trăng,

ta nhận ra Futura còn hơn cả
một thứ gì đó dùng cho các lễ nghi,

hơn cả những nhứ được chọn
vì thiết kế của nó.

Futura có uy quyền,

tính chuẩn xác và sức mạnh
nhờ vào sự lựa chọn này.

Có một điều nữa tôi muốn nói ở đoạn kết,

đó là Futura kể một câu chuyện.

Đó là điều tôi thích về kiểu chữ.
Tất cả chúng đều kể những câu chuyện.

Ở đây, kiểu chữ này
kể một câu chuyện có sức mạnh to lớn

về sự du nhập vào nước Mỹ

và trở thành một phần nền văn hóa nơi đây.

Nó nằm trong số những thứ tốt nhất
và tệ nhất nước Mỹ làm.

Chúng ta du nhập những thứ
vào nền văn hóa của mình, vứt bỏ nó

rồi nhận nó là của mình.

Futura phản ánh chính xác những gì
xảy ra với công nghệ

đặt nền móng cho toàn hệ thống.

Futura là kiểu chữ của Đức,
du nhập và trở thành hàng hóa Mỹ.

Các công nghệ cũng vậy:

tên lửa, các nhà khoa học
đều đến từ Đức.

Có thể nói kiểu chữ Đức
trên tấm biển Mỹ này

là phản chiếu hoàn hảo
điều xảy ra với công nghệ.

Ở đây,

khi bạn nghĩ về câu chuyện này,
bạn nhận ra kiểu chữ trên mặt trăng

đại diện cho tính hợp pháp và uy quyền,

và nó đã cho các phi hành gia uy lực
để lên mặt trăng.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)