Hoe een lettersoort Apollo hielp lanceren

Toen de mensheid in 1969 voor het eerst op de maan landde, was de lettersoort Futura erbij. In deze fascinerende geschiedenis van de typografie deelt ontwerper Douglas Thomas de rol die Futura had bij de lancering van het ruimtevaartuig Apollo 11, en hoe het een van de meest gebruikte lettersoorten ter wereld werd.

In juli 1969 werden drie Amerikanen
de ruimte in geschoten.

Ze gingen naar het maanoppervlakte

en waagden de bekende grote sprong
voor de mensheid.

Buzz Aldrin en Neil Armstrong
zetten voet op de oppervlakte,

ze plantten deze vlag.

Het wordt in Amerika terecht gezien
als een triomfantelijk moment.

We vinden het een geweldige prestatie.

Ze lieten trouwens niet alleen
deze vlag achter,

maar ook een gedenkplaat.

Dit is een prachtig object

en daar wil ik het met jullie over hebben.

Ten eerste zie je twee wereldbollen
die de aarde voorstellen.

Dan staat er deze mooie verklaring:

"We kwamen in vrede
voor de hele mensheid".

Dit lijkt gewoon mooie poëtische taal,

maar het is ook gezet in een lettersoort
die perfect is voor dit moment.

Het lijkt industrieel en geconstrueerd.

Het is ook de best mogelijke naam

die je kunt verzinnen
voor iets op de maan:

Futura.

Ik wil het hebben over lettertypes

en waarom deze soort perfect is
voor dit moment.

Het is niet alleen maar ceremonieel.

Toen jullie hier vandaag aankwamen,

moesten jullie zowaar
nadenken over lettertypes.

Je beseft het wellicht niet,

maar jullie zijn onbewust
allemaal typografie-experts.

Typografie is de leer van hoe lettertypes
op onze wereld voorkomen.

Ze zijn de visuele taal
van de woorden die we gebruiken.

Maar dit is het grappige:

ik weet dat jullie niet zulke
fontnerds zijn als ik,

een paar misschien,
maar zo niet, ook goed,

want ik ben dagelijks uren bezig
met het kiezen van de juiste lettersoort

voor het juiste project,

geef duizenden dollars per jaar uit
aan soorten met de juiste kenmerken.

Maar jullie besteden ook uren per dag
aan het keuren van lettertypes.

Denk er maar eens aan
hoe je hier bent gekomen.

Jullie hebben via verkeersborden,

misschien op je telefoon,

moeten bepalen welke tekens je vertrouwt

en welke je negeert.

Je beoordeelde lettertypes.

Of toen je iets nieuws kocht
en je erover moest nadenken

of iets duur of goedkoop was,

of het makkelijk
of moeilijk te vinden was.

En het grappige is ...

Dit lijkt misschien onbeduidend,

maar zodra je iets geks ziet,

herken je het direct.

(Gelach)

Waar ik zo van hou bij typografie,

waarom ik van lettertypes
en van Futura hou,

is dat wat ik bestudeer overal is.

Iedere straat waar ik loop,

elk boek dat ik oppak,

alles wat ik lees,

staat vol met dat waar ik zo van hou.

Als je eenmaal de geschiedenis begrijpt
en snapt wat er met typografie gebeurt,

heb je eigenlijk de geschiedenis
van alles voor je.

Dit is de lettersoort Futura.

Zoals we al eerder bespraken,
is dit modernisme in het klein.

Dit is de manier waarop modernisme
ons land binnenkwam

en misschien wel het meest gebruikte,
meest promiscue lettersoort

van de twintigste eeuw is geworden.

'Minder is meer', dat is het aforisme
van het modernisme.

In de beeldende kunst gebeurde hetzelfde.

Laten we ons richten op de essentie,
op de basisvormen, op geometrie.

Dat is waar het bij Futura
in de kern om gaat.

Het valt misschien op
dat Futura's basisvormen

cirkels, vierkanten en driehoeken zijn.

Sommige zijn gebaseerd op cirkels,

zoals de O, D en C.

Anderen hebben de puntige uitloper
van een driehoek.

Anderen zien eruit alsof ze zijn gemaakt
met een lineaal of kompas.

Ze voelen geometrisch,
wiskundig, exact aan.

En dit hele stelsel laat zien

dat deze lettersoort is ontworpen
om er niet uit te zien zoals anderen,

om iets nieuws te zijn.

Hier zijn de magere, normale
en vetgedrukte varianten.

De hele familie heeft
prijzenswaardige eigenschappen.

Dit was een bewuste breuk met vroeger.

Iets wat er machinaal uitzag
en niet als met de hand gemaakt.

En dit bedoel ik
met niet met de hand gemaakt:

hier denken we misschien aan

als we iets met een kalligrafiekwast
of met een pen maken.

Er zijn dikke en dunne lijnen.

Zelfs meer traditionele lettersoorten,

zoals Garamond,

vertonen tekenen van dat oude systeem,

waarbij je ziet dat de A
bovenin wat dunner is

en onderin wat dikker,

zodat het lijkt alsof het
met de hand gemaakt is.

Futura is daarentegen ontworpen

om eruit te zien alsof het
door een machine gemaakt is

voor een machinaal
of industrieel tijdperk.

Het bevat eigenlijk een trucje,

ingezet door Paul Renner,
die dit in 1927 ontwierp.

Als je kijkt naar hoe de cirkelvorm
met de verticale steel samenkomt,

zul je zien dat het licht taps toeloopt.

Dit is een van de vele manieren

waarop het werd ontworpen
om er geometrisch perfect uit te zien,

ook al is het dat wiskundig gezien niet.

Dit doen lettersoortontwerpers constant,
zodat lettersoorten iedere dag werken,

Tegelijk waren er in Europa en Amerika
andere ontwerpers mee bezig.

Dit zijn een aantal geweldige
voorbeelden uit Europa,

waar werd getracht iets nieuws te maken
voor het nieuwe tijdperk.

Nog een aantal uit Duitsland,

die ergens nogal op Futura lijken,

misschien met meer of minder versmalling
of andere verhoudingen.

Maar waarom veroverde Futura de wereld?

In dit geval --

als je de titels kunt lezen --

rollen enkele van deze namen
niet zo lekker van de tong:

Erbar, Kabel Light,
Berthold-Grotesk, Elegant-Grotesk.

Dit zijn niet echt alledaagse namen, toch?

Wanneer je ze vergelijkt met Futura,

weet je dat dit een heel goede keuze
van het marketingteam was.

Wat zo geweldig is aan deze naam ...

Wat deze naam in zich draagt,

is dat het een naam is die hoop oproept
en een idee over de toekomst.

En dit is niet eens
het Duitse woord voor toekomst,

het was geen Duitse naam,
maar ze kozen iets

wat een breder en groter,
universeel publiek zou aanspreken.

Kijk je naar wat er in Amerika gebeurde,

dit zijn lettersoorten
uit dezelfde periode in de VS,

de jaren twintig;

gewaagd, brutaal, opschepperig.

Het doet bijna denken
aan de effectenbeurs van die tijd,

de grote gekte van de jaren twintig.

Dat doet beseffen dat Futura
iets revolutionairs deed.

Ik wil even terug

en het hebben over een voorbeeld
van deze lettersoort in gebruik.

Dit tijdschrift kennen we tegenwoordig
allemaal wel, Vanity Fair.

Zo zag het eruit in de zomer van 1929.

Op veel manieren is er niets mis
met dit ontwerp.

Dit is echt typisch jaren twintig.

Met een foto van een belangrijk iemand,

hier Franklin Roosevelt,
destijds gouverneur van New York.

Alles lijkt gecentreerd en symmetrisch.

Er is nog wel wat versiering,

misschien nog wat overblijfselen
van de 'painted lady',

niet geheel modernistisch.

Maar het ziet er gedegen uit.

Er zijn sierinitialen
om je aandacht te trekken.

Maar dit veranderde rap.

In oktober 1929 kwam er
een Berlijnse ontwerper

om Vanity Fair te restylen.

En zo ziet het eruit met Futura.

In plaats van de gouverneur

hebben we nu een foto
van een abstracte, prachtige setting,

in dit geval de oceaan.

In plaats van sierletters
is er helemaal niets.

En de gecentreerde layout
is nu vervangen door asymmetrie.

En hoe verder je in het blad komt,
hoe radicaler het wordt.

In dit geval nog dramatischere asymmetrie.

Hier illustraties van Pablo Picasso,
die over de pagina bewegen

en over de rugmarge vallen.

Er is zelfs nog iets radicalers.

Als je goed naar Futura kijkt,
valt je wellicht iets op.

Je ziet het wellicht niet direct,

maar er zitten geen hoofdletters
in de titel en de bijschriften.

Misschien vind je het niet heel radicaal,

maar neem een tijdschrift, een boek
of ga naar een website

en ik verzeker je
dat je zoiets niet snel vindt.

Dit is nog steeds een radicaal idee.

En waarom is het radicaal?

Bedenk eens waar hoofdletters op duiden.

Ze duiden op iets belangrijks,

of het nou onze naam of titel is,

of misschien de naam van ons bedrijf,

of misschien onze merken.

Amerika loopt in bepaald opzicht
voorop wat betreft hoofdlettergebruik.

We maken graag overal hoofdletters van.

(Gelach)

Maar hoe radicaal zou het zijn

om een tijdschrift
zonder hoofdletters te introduceren?

Het had wellicht dezelfde politieke impact

als onze maatschappelijke discussie
over persoonlijke voornaamwoorden.

In de jaren twintig ...

Dit was net nadat in de Sovjet Unie
de communistische revolutie plaatsvond.

Voor hen representeerde dit
de socialistische infiltratie van Amerika.

Alles in kleine letters

was een egalitaire, volledige verlaging
van alles tot een gelijkwaardig speelveld.

Nog steeds tamelijk radicaal.

Bedenk hoe vaak je hoofdletters gebruikt
om iets meer kracht of status te geven.

Voor hen was Futura een middel
om dit idee over te brengen.

Andere ontwerpers deden weer
andere dingen met Futura

en voegden andere ideeën
uit het modernisme toe,

of dat nu nieuwe illustratiestijlen waren,

of collage-achtige illustraties,

of alleen nieuwe boekomslagen uit Europa.

Maar dit is het grappige:

in de jaren twintig kon je niet gewoon
even een nieuwe lettersoort downloaden.

Je moest echt stukjes lood hebben.

Dus Amerikanen die dit wilden gebruiken

en het in hun eigen systeem
wilden opnemen --

iets wat in de alledaagse typografie
gebruikt kon worden,

in advertenties of wat dan ook --

hadden echt de metalen drukletters nodig.

Dus wat deden we als goede
Amerikaanse kapitalisten?

We maakten allerlei kopieën

die niets te maken hadden
met de naam Futura,

maar die er precies op leken.

Of het nou Spartan of Tempo was.

Rond het begin van de Tweede Wereldoorlog

probeerden Amerikaanse bedrijven
Nazi-goederen eigenlijk te boycotten.

Maar ze zeiden: 'Toe maar,
gebruik onze kopieën.

Gebruik 20th Century,
Spartan, Vogue en Tempo.

Ze zijn precies gelijk aan Futura.'

De meeste mensen leerden
niet eens de nieuwe namen,

ze bleven het gewoon Futura noemen.

Dus Amerika haalde
deze lettersoort binnen,

veroverde haar en eigende zich haar toe.

Tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog
gebruikten Amerikanen het overal voor.

Of het nou catalogi of atlassen waren,

encyclopedieën, tabellen en grafieken,

of kalenders,

zelfs politiek materiaal.

Zowaar in het logo van een nieuw
American-footballteam

en zelfs in de invloedrijkste advertenties
van de twintigste eeuw.

Dus toen de Amerikaanse overheid
een nieuwe lettersoort zocht

om na de Tweede Wereldoorlog
voor kaarten en projecten te gebruiken,

kwam ze zo bij Futura uit.

Het was geen verbazingwekkende
of radicale keuze ...

en had niets met communisme te maken.

Het werd gebruikt op belangrijke kaarten,

zoals deze luchtmachtkaart uit 1962,

en op de kaarten die in 1966
in Vietnam werden gebruikt.

Het was ook geen verrassing

dat toen astronauten begonnen
met het Mercury-programma,

zoals John Glenns baan om de aarde,

de gebruikte tabellen en kaarten
Futura bevatten.

Tegen de tijd dat Mercury
overging in Apollo

werd het voor steeds meer dingen gebruikt.

In dit geval voor een veiligheidsplan

en het werd ook gebruikt
op instrumentpanelen

en navigatiehulpmiddelen.

Zelfs op diagrammen die lieten zien
hoe het hele systeem werkte.

Maar het bijzondere is:

het werd niet alleen gebruikt
op papieren die werden uitgedeeld,

het werd ook gebruikt voor een interface

voor een heel systeem dat de astronauten
leerde omgaan met de machine.

NASA was niet één groot bedrijf
dat alles maakte.

Er waren honderden onderaannemers --

Boeing, IBM, Mc Donnell Douglas --

die allerlei machines maakten.

Stel dat astronauten gebruik moesten maken
van diverse lettersoorten en systemen

voor elk onderdeel van de spaceshuttle.

Navigeren zou ondoenlijk zijn

en het opstarten van een nieuw systeem
zou tot cognitieve overbelasting leiden.

Het feit dat Futura werd gebruikt
voor de interface

was een hulpmiddel
om alles duidelijker te maken.

Het werd niet alleen op knoppen gebruikt,

maar ook op labels, voedselrantsoenen
en gereedschapskits.

Het werd gebruikt op knoppen en hendels
om hun te vertellen wat te doen.

Misschien zelfs op enkele plekken

waar ingewikkelde dingen
makkelijker moesten worden gemaakt,

werden instructies volledig
in Futura gedrukt,

zodat ze op dat ene moment
juist konden handelen.

Ze hoefden niet alles te onthouden;

ze hadden dit om er zo nodig
gebruik van te maken.

In dit geval hielp Futura om het systeem,

dat toch al erg lastig en complex was,

iets minder lastig te maken.

Het allereerste of allerlaatste
wat astronauten zagen

wanneer ze het ruimteschip
in- of uitgingen,

was in Futura.

Een van mijn favoriete voorbeelden
van Futura's functionaliteit

is dit fototoestel.

Dit is een Hasselblad,

gemaakt door een Zweeds bedrijf.

Prima toestel, misschien hebben jullie
het wel eens gebruikt,

het wordt door fotografen geprezen
als een heel goed toestel.

Als je er wat verstand van hebt
dan valt je misschien op

dat er wat aanpassingen aan zijn gedaan.

In dit geval zitten er stickers
op de filmkokers

en op andere delen van de camera.

Dit stelde NASA in staat

om via de astronauten
iets geweldigs te bewerkstelligen.

Ze zijn geen fotografen of kunstexperts,

maar men kon zorgen
dat ze de camera konden bedienen,

vanwege de labels met Futura erop.

In dit geval verkreeg Futura bestaansrecht
via de dingen die gebruikt werden.

Bijvoorbeeld dat men de fotocassette
niet te vroeg zou belichten.

We zouden een aantal geweldige foto's
zonder dit label nooit gehad hebben.

Wanneer we iets decoratiefs
zoals deze ceremoniële insigne zien,

of iets als deze gedenkplaat op de maan,

realiseren we ons dat Futura meer was
dan iets ceremonieels.

Meer dan alleen maar iets
dat was gekozen vanwege het ontwerp.

Futura had in feite autoriteit,
bestaansrecht en kracht

vanwege deze keuze.

Tot slot wil ik het nog
over een ding hebben.

En dat is dat Futura een verhaal vertelt.

Ik hou ervan dat lettersoorten
allemaal een verhaal vertellen.

In dit geval vertelt het
een krachtig verhaal over assimilatie,

over iets wat meegenomen is naar Amerika
en onderdeel werd van de cultuur.

Dat is een van Amerika's
beste en slechtste eigenschappen:

we nemen iets op in onze cultuur

en spuwen het weer uit
met de claim dat het van ons is.

In dit geval weerspiegelt Futura precies
wat er met de technologie gebeurde

die het hele systeem ondersteunde.

Futura was een Duitse lettersoort
die tot Amerikaans product gemaakt werd.

Net als de technologieën:

de raketten en wetenschappers,
kwamen ook uit Duitsland.

Dus deze Duitse lettersoort
op een Amerikaanse gedenkplaat

weerspiegelt exact
wat deze technologie overkwam.

In dit geval ...

Wanneer je aan dit verhaal denkt,
zul je beseffen dat typografie op de maan

voor bestaansrecht staat,

voor autoriteit staat,

en dat dit hun, de astronauten,
de kracht gaf om naar de maan te gaan.

Dank jullie wel.

(Applaus)