Geri bildirim döngüleri: Doğa ritmini nasıl koruyor? -Anje-Margriet Neutel

Tüm dersi görüntüle: http://ed.ted.com/lessons/feedback-loops-how-nature-gets-its-rhythms-anje-margriet-neutel

Geri bildirim döngüleri bir müzik dinletisinde oyunozanlar olsa da, doğada gereklidir. Doğanın geri bildirimi nasıl bir şey ve dünyamızın esnekliğini nasıl sağlıyor? Anje-Margriet Neutel, bir ekosistemin birçok döngüsünün dengeyi sağlamlaştırmak için nasıl bir araya geldiğini inceleyen bazı yaygın pozitif ve negatif geri bildirim döngülerini açıklıyor.

Ders: Anje-Margriet Neutel, Animasyon: Brad Purnell

Deneme, deneme, bir, iki, üç.

Grubunuz çalmaya çalışırken
geri bildirim sıkıcı bir engeldir.

Ama doğanın yüce orkestrasında,
geri bildirim yararlı olmakla kalmayıp

tüm işlerin yürümesini sağlar.

Geri bildirim tam olarak nedir?

Seste, doğada veya sosyal bilimlerde

temel öge X'in Y'i, Y'nin de X'i
etkilediği durumlarda

sürekli bir geri bildirim
döngüsü oluşturan

ortak nedensel etkileşim fenomenidir.

Doğal yaşam, canlı ve cansızlar
arasındaki bağların oluşturduğu;

popülasyonları ve besin zincirlerini

yöneten bir dayanıklılık sağlayan

bu mekanizmalarla doludur.

Bitkiler öldüğünde ölü maddeler
bitkilerin toprağıyla birlikte,

diğer bitkilerin büyümesi için nem
ve besin maddesi içeren ölü toprak,

döngüye katılır.

Bitkiler büyüyüp öldükçe
ölü toprak ortaya çıkıp

başka bitkilerin büyümesine yardım eder
ve bu böylece sürüp gider.

Bu, doğanın oluşum süreçlerinde
temel bir kuvvet olan

"Pozitif Geri Bildirim"e bir örnektir.

Ancak pozitif olarak adlandırılmasının
sebebi yararlı olması değildir.

Aksine koşullara bağlı etkiyi
arttırdığı için pozitif adını alır.

Bu pozitif döngüler zararlı da olabilir.

Bir ormanı yok ettiğinizde
erozyon riskini artırmanız,

erozyonun da topraktaki organik materyali
ve besin maddesini yok ederek

toprağı tutan bitkilerin yetişmesine engel
olup daha çok erozyona yol açması gibi.

Negatif geri bildirim doğadaki değişimleri
engelliyor veya azaltıyor olsa da

dengeyi sürdürmekte daha iyidir.

Avcıları ve avlarını düşünün.

Bir vaşak kar tavşanını yediğinde
türün nüfusunu azaltır.

Ama vaşağın yemek kaynağının
bu şekilde azalması

kısa sürede kendi türünü de
olumsuz etkiler,

vaşak nüfusunu azaltarak
tavşanların sayısının artmasını sağlar.

Devam eden bu döngü
dalgalı bir grafik oluşturarak

uzun vadede dengeyi
ve besin zincirinin sürekliliğini sağlar.

Geri bildirim süreçleri
başta mantıksız görünebilir

çünkü çoğumuz doğrusal
ve daha öngörülebilir

nedensel süreçlere alışkınız.

Örneğin, pestisitlerle
zararlı böcekleri öldürerek

bitkilerin büyümesine yardımcı
olacağımız açıkça görülüyor

ancak beklemediğimiz
reaksiyonlar da ortaya çıkabilir.

Mesela ilaçlama böcek nüfusunu azaltırsa

böcek avcılarının da besini azalır.

Avcıların nüfusu azaldıkça

azalan avlanma pestisitlerimize karşın

böcek nüfusunun
tekrar artmasına fırsat tanır.

Her geri bildirimin döngüdeki bağlantının
ürünleri olduğuna dikkat çekerim.

Bir negatif bağlantı eklendiğinde
geri bildirim kuvveti tam tersine döner.

Zayıf bir bağlantı ise tüm geri bildirim
mekanizmasının etkisini azaltır.

Bir bağlantıyı çıkarın
ve tüm döngü bozulur.

Ancak bunlar basit örneklerdir

çünkü doğal komüniteler
ayrı ayrı besin zincirlerinden değil,

bir etkileşim ağından oluşurlar.

Geri bildirim döngüleri genelde daha uzun
zincirlerden oluşur ve daha dolaylıdır.

Yirmi türü içeren bir besin zinciri

yirmi bağlantılı
binlerce döngü oluşturabilir.

Ancak ekolojik sistemlerde
geri bildirim döngüleri

düzensiz bir kakofoni oluşturmak yerine

farklı enstürmanlar gibi
düzenli melodiler oluşturarak

karmaşık ama uyumlu bir dinleti
oluşturmak için bir araya gelirler.

Geniş kapsamlı negatif geri bildirimler
ritmi belirleyen davullar gibi

pozitif geri bildirimleri
kontrol altında tutarlar.

Belirli bir ekosistemin
kendi habitatı içindeki işleyişini

o ekosistemin sesi olarak görebiliriz.

Okyanus habitatları, yırtıcıların domine
ettiği türler arası etkileşimlerle

birbirlerini nötrleyen güçlü negatif
ve pozitif geri bildirimleriyle

dalgalanan yüksek
ve güçlü bir ses gibidir.

Çöl ekosistemleri,
biyokütle dönüşümünün yavaşlığı

ve ölü materyalin dönüşümünü sağlayan
döngülerin zayıflığıyla düz bir sestir.

Tropikal yağmur ormanları,
geniş tür yelpazesiyle

yüksek nemliliği ve yaşayan ve ölü madde
arasındaki güçlü geri bildirimlerle

gür bir ses ortaya koyar.

Dengeleyici etkilerine rağmen

habitatlatın çoğu
zaman içinde değişip gelişir,

yarattıkları melodiler de öyle.

Ağaçsızlandırma yemyeşil tropik alanları
çorak arazilere dönüştürebilir,

başarılı bir grubun yıldız sanatçı
ayrıldıktan sonra dağılması gibi.

Ama terk edilmiş bir tarım arazisi de
zamanla bir ormana dönüşebilir,

küçük bir grubun büyük
bir orkestraya dönüşmesi gibi.