Hãy chung tay dọn dẹp rác trong không gian quỹ đạo Trái Đất | Natalie Panek | TEDxToronto

Cuộc sống của ta phụ thuộc vào thế giới mà chúng ta không thể nhìn thấy: cơ sở hạ tầng vệ tinh mà chúng ta sử dụng hàng ngày để nhận thông tin, để giải trí, giao tiếp và nhiều hơn nữa. Nhưng quỹ đạo Trái Đất không phải là một nguồn tài nguyên vô hạn, và vấn đề về những mảnh vỡ trong không gian sẽ trở nên tệ hơn nếu không ta không thay đổi hành vi một cách đáng kể. Natalie Panek thách thức chúng ta hãy cân nhắc đến tác động môi trường của các vệ tinh mà ta sử dụng. Cô ấy cho rằng môi trường quỹ đạo của chúng ta tuyệt đẹp và là cánh cổng để ta khám phá. Chúng ta phải giữ gìn nó.
Bài nói này được lấy từ TEDx sử dụng hình thức hội nghị TED nhưng được tổ chức độc lập bởi cộng đồng địa phương. Tìm hiểu thêm tại http://ted.com/tedx

Cuộc sống phụ thuộc

vào thế giới mà ta không thấy được.

Hãy xem lại tuần của bạn cho đến bây giờ,

Bạn đã xem tivi, sử dụng GPS,

theo dõi thời tiết
hay thậm chí ăn một bữa ăn chưa?

Những thứ phục vụ cho
cuộc sống hằng ngày của chúng ta

đều bị những vệ tinh chi phối

một cách trực tiếp hay gián tiếp.

Và trong khi chúng ta thường xem nhẹ

những dịch vụ mà chúng mang đến,

những vệ tinh này cũng
nên được chúng ta quan tâm

vì chúng sẽ để lại những dấu ấn lâu dài

trong không gian mà chúng theo dõi.

Mọi người trên thế giới đều
sử dụng cơ sở vệ tinh hàng ngày

để có được thông tin, giải trí và
để giao tiếp.

Chúng cũng được dùng để
giám sát nông nghiệp và môi trường,

kết nối Internet và điều hướng.

Vệ tinh thậm chí còn được sử dụng

trong việc vận hành tài chính
và thị trường năng lượng.

Nhưng những vệ tinh mà chúng ta sử dụng

ngày qua ngày

có một vòng đời hữu hạn.

Chúng có thể bị hết nhiên liệu đẩy,

có thể gặp trục trặc kĩ thuật,

hoặc là hoàn thành sứ mệnh của chúng.

Đến khi đó, những vệ tinh này
trở thành rác vũ trụ,

làm đảo lộn môi trường quỹ đạo.

Vì vậy chúng ta cần đưa ra
một quy chuẩn để duy trì sự bền vững

trong vũ trụ.

Như là phân hủy những vệ tinh đã chết,

hay dọn dẹp các mảnh vỡ.

Nếu không,

vũ trụ
sẽ tiếp tục trở thành bãi rác vô hình.

Con người luôn nói: " Vũ trụ thật lớn,
nên có nhiều không gian trên đó.

Tại sao chúng ta cần phải hành động?"

Và để trả lời câu hỏi đó,
tôi muốn vẽ một bức tranh cho các bạn

Hãy tưởng tượng bạn đang lái xe
trên đường cao tốc trong một ngày nắng đẹp

đi làm việc vặt linh tinh.

Mở nhạc lên,

hạ cửa sổ xe xuống,

với làn gió tươi mát thổi qua tóc bạn.

Thoải mái, đúng không ạ?

Mọi thứ diễn ra một cách nhẹ nhàng

và rồi bỗng nhiên
xe của bạn giật nảy và khựng lại

ngay giữa đường cao tốc.

Trong giây phút hoảng loạn đó,

bạn quét mắt về phía trước
xem có vấn đề gì xảy ra

Và rồi bạn thấy
bảng nhiên liệu đã cạn kiệt.

Xe của bạn hết xăng.

Vậy bạn nên làm gì?

Lẽ tự nhiên bạn sẽ gọi điện cầu cứu.

Nhưng sau đó
đột nhiên bạn nhớ ra rằng chiếc xe này

không thể sửa được nếu bị hư một phần,

hoặc đổ đầy xăng nếu hết.

Nó chỉ là không được thiết kế như thế.

Vì thế bạn không còn cách nào khác
ngoài việc bỏ lại chiếc xe

trên đường cao tốc.

Nếu bạn may mắn

có thể đẩy được chiếc xe vào nơi đỗ xe

thì nó sẽ không cản trở giao thông.

Một vài tiếng trước,

xe của bạn là một cỗ máy hữu dụng
mà bạn sử dụng hàng ngày.

Giờ, nó chỉ là một đống kim loại vô dụng

đang chiếm chỗ trên đường giao thông.

Thử tưởng tượng những con đường quốc tế
bị bao vây bởi những chiếc xe hư

mà đang
cản trở các phương tiện giao thông khác.

Và thử tưởng tượng
những mảnh vỡ rải rác khắp nơi

khi một vụ va chạm xảy ra.

hàng ngàn mảnh vụn nhỏ hơn

trở thành những vật cản mới.

Đây là mô hình của ngành công nghệ vệ tinh.

Những vệ tinh mà không sử dụng được nữa

thường bị bỏ rơi trên quỹ đạo nhiều năm,

hoặc bị di dời như một biện pháp tạm thời.

Và không có luật quốc tế nào về không gian

buộc chúng ta phải tự mình dọn dẹp.

Nếu không phân hủy những vệ tinh đã chết,

hoặc dọn dẹp những mảnh vỡ,

thì chính chúng ta
là người gây ô nhiễm cho vũ trụ.

Và điều này phần lớn là do chúng ta,
tất cả chúng ta ở đây,

đã sử dụng dịch vụ mà vệ tinh mang lại,

mà không hiểu rõ được những tác hại
của sự sử dụng đó.

Nếu chúng ta muốn tiếp tục sử dụng
điện thoại, xem thời tiết,

và nhiều tiện ích công nghệ khác

từ vệ tinh,

chúng ta phải có kế hoạch dọn dẹp
trong không gian.

Vệ tinh đầu tiên trên thế giới, Sputnik I,

được phóng vào năm 1957,

và trong năm đó,
chỉ có tất cả 3 đợt phóng thử.

Nhiều thập kỷ sau, nhiều quốc gia
trên thế giới

đã phóng hàng ngàn vệ tinh vào quỹ đạo,

và tần số lần phóng
sẽ tăng lên trong tương lai,

đặc biệt nếu bạn xem xét khả năng

sẽ có hơn 900 vệ tinh đang được phóng đi.

Giờ, ta đưa vệ tinh
vào nhiều quỹ đạo

phụ thuộc vào chức năng của nó.

Một trong những nơi phổ biến
để phóng vệ tinh

là quỹ đạo thấp của Trái Đất,

có lẽ để chụp ảnh bề mặt Trái Đất

ở độ cao khoảng 2000 km.

Những vệ tinh bị tác động tự nhiên
từ bầu khí quyển của Trái Đất,

nên quỹ đạo của chúng thường phân rã,

và cuối cùng chúng bị đốt cháy,

có lẽ trong vòng một vài thập kỷ tới.

Một nơi phổ biến khác để phóng vệ tinh

là quỹ đạo địa tĩnh

ở độ cao 35.000km.

Những vệ tinh cùng nằm ở vị trí cao hơn
Trái Đất khi Trái Đất quay,

khiến cho những thứ như thông tin liên lạc
hoặc phát sóng truyền hình hoạt động.

Những vệ tinh ở quỹ đạo cao như thế
có thể duy trì trong hàng thế kỷ.

Và rồi có một quỹ đạo
có tên là "Nghĩa trang",

là những quỹ đạo phế thải hay bãi rác

chuyên chứa những vệ tinh bị vứt đi

vào cuối chu kì của chúng

để không cản trở các
quỹ đạo hoạt động bình thường.

Trong gần 7000 vệ tinh được phóng
từ cuối những năm 1950,

chỉ có khoảng 1/7 trong số đó
là đang hoạt động,

và ngoài các vệ tinh không còn hoạt động,

cũng có hàng trăm ngàn mảnh vỡ
có kích thước như đá cẩm thạch

và triệu mảnh vỡ sơn
có kích thước như con chip

đang quay xung quanh Trái Đất.

Những mảnh vỡ không những
là mối họa lớn đối với vũ trụ,

mà còn đe dọa đến những vệ tinh
chúng ta phụ thuộc hàng ngày.

Giờ đây, vì những mảnh vỡ không gian
và rác đang trở thành mối lo ngại,

Các quốc gia và cộng đồng quốc tế
đang chung tay nỗ lực

để phát triển
chuẩn mực kỹ thuật

giúp chúng ta hạn chế sự gia tăng
số lượng những mảnh vỡ.

Do đó có những đề xuất ví dụ

cho phi thuyền quỹ đạo thấp của Trái Đất

bị loại ra khỏi quỹ đạo
trong vòng dưới 25 năm,

nhưng đó là một khoảng thời gian dài,

đặc biệt nếu vệ tinh
không hoạt động hàng năm trời.

Những chỉ thị cũng yêu cầu
những tàu vũ trụ địa tĩnh đã "chết"

phải di chuyển
vào quỹ đạo nghĩa trang.

Nhưng do những hướng dẫn này không
được ban hành theo luật quốc tể,

nên hiển nhiên những điều này chỉ
được thực hiện theo cơ chế quốc gia.

Những hướng dẫn này
cũng không phải là dài hạn,

chúng cũng không chủ động,

hay cũng không giải quyết những mảnh vỡ
có sẵn ở trên đấy.

Chúng chỉ hạn chế
sự tạo ra những mảnh vỡ trong tương lai.

Rác vũ trụ không là trách nhiệm của ai cả.

Nên, tôi lớn lên với sự trân trọng lớn lao
cho thiên nhiên

và ý thức sâu sắc về dấu chân của chúng ta
trên môi trường mà ta tương tác.

Một trong những luật
về quản lý môi trường

là "Không để lại dấu vết"

khi chúng ta quan tâm và tôn trọng

thế giới hoang dã
trên Trái Đất

và có trách nhiệm bảo vệ nguồn tài nguyên.

Trên Trái Đất này,
ta dễ hình dung hơn về chất thải

trong môi trường tự nhiên.

Chúng ta có thể thấy rác
trên những con đường,

trong khu xóm và thậm chí
trong lòng đại dương.

Môi trường quỹ đạo cũng như vậy

nó cần sự quan tâm, chú trọng
của chúng ta

và cũng cần sự quản lý của chúng ta.

Vì không gian đơn giản chỉ là
một dạng khác của thế giới hoang dã

mà chúng ta cần phải bảo vệ.

Chúng ta cần nhân rộng

chính sách "Không để lại dấu vết"
đến môi trường quỹ đạo và xa hơn nữa.

Và nâng cao
ý thức trách nhiệm của tập thể

có thể giúp chúng ta giảm thiểu tác hại.

Hiện nay, Núi Everest thật sự
là một sự so sánh thú vị

về cách tiếp cận mới chúng ta sử dụng
để giao tiếp với môi trường,

vì nó thường được ví von

là bãi rác thải cao nhất thế giới.

Nhiều thập kỷ sau cuộc chinh phục đầu tiên
đỉnh cao nhất thế giới

hàng tấn rác bị bỏ lại bởi người leo núi

đã bắt đầu gây ra sự lo lắng,

và bạn có thể đã đọc trên bản tin
rằng họ dự đoán

Nepal sẽ trừng trị những người leo núi

bằng việc thực hiện chặt chẽ hơn
các hình phạt và nghĩa vụ pháp lý.

Mục tiêu, tất nhiên
là để bắt những người leo núi

phải dọn dẹp những gì còn sót lại,

nên chính quyền địa phương sẽ trả tiền
cho người leo núi làm giảm lượng rác,

hoặc những đội thám hiểm
có thể tổ chức các cuộc dọn dẹp tự nguyện

Nhưng vẫn còn nhiều nhà leo núi cảm thấy

rằng những nhóm độc lập
nên tự có ý thức.

Không có câu trả lời đơn giản hay dễ dàng,

hay thậm chí các nỗ lực bảo tồn có ý tốt

đôi khi lại gặp rắc rối

Nhưng điều đó không có nghĩa là
chúng ta không nên cố gắng hết sức

để bảo vệ môi trường
mà chúng ta phụ thuộc vào,

và giống như Everest, một khu vực xa xôi
và không có đủ cơ sở hạ tầng

của môi trường quỹ đạo

làm cho việc phân hủy rác
trở thành một thách thức

Nhưng chúng ta đơn giản là
không thể vươn tới đỉnh cao mới

và thậm chí tạo ra bãi rác còn cao hơn,

điều mà không có ở thế giới này.

Bản chất của không gian

là nếu một thành phần của vệ tinh bị hư,

có rất ít cơ hội để sửa chữa,

và chỉ có thể sữa với chi phí lớn.

Nhưng sẽ ra sao nếu ta thiết kế
những vệ tinh một cách thông minh hơn?

Sẽ ra sao nếu mọi vệ tinh,

bất kể của quốc gia nào,

phải được tiêu chuẩn hóa d

để tái chế, phục vụ

hoặc hoạt động ra khỏi quỹ đạo?

Sẽ ra sao nếu thật sự có luật quốc tế

để bắt buộc sự phân hủy cuối đời
của vệ tinh

thay vì di dời chúng

như là một giải pháp tạm thời?

Hoặc có thể nhà sản xuất vệ tinh
cần phải trả phí

khi phóng vệ tinh vào quỹ đạo,

và số tiền đó chỉ có thể được hoàn lại

nếu vệ tinh bị phân hủy đúng cách

hoặc nếu họ dọn dẹp
một lượng mảnh vỡ nhất định.

Hoặc có thể một vệ tinh
cần có công nghệ trên tàu

để giúp đẩy nhanh ra khỏi quỹ đạo.

Có một vài dấu hiệu đáng khích lệ.

Ví dụ, TechDemoSat-1 của Vương Quốc Anh,
được phóng vào năm 2014,

được thiết kế để phân hủy khi chết đi

thông qua một cái buồm nhỏ

Điều này có hiệu quả đối với
vệ tinh nhỏ,

Những những vệ tinh cao hơn
hoặc ở quỹ đạo lớn hơn

hay lớn hơn hoàn toàn,
như kích thước của xe buýt trường học,

sẽ yêu cầu những biện pháp phân hủy khác.

Nên nếu bạn thích những thứ
như laser công suất lớn

hay kéo bằng lưới hay dây,

nghe thật điên rồ trong ngắn hạn.

Và rồi một điều rất hay

là ý tưởng xe tải kéo quỹ đạo
hoặc cơ khí không gian

Tưởng tượng nếu một cánh tay robot

của một xe tải kéo không gian

có thể sửa những mảnh vỡ của vệ tinh,

làm cho nó có thể tái sử dụng

Hoặc sẽ ra sao nếu cánh tay robot đấy

có thể nạp lại nhiên liệu đẩy
cho tàu vũ trụ

mà phụ thuộc vào động cơ đẩy hóa học

tương tự như khi bạn hay tôi có thể
nạp nhiên liệu cho xe của chúng ta?

Sửa chữa và bảo dưỡng bằng robot

có thể kéo dài vòng đời của hàng trăm
vệ tinh quay xung quanh Trái Đất.

Bất cứ phương pháp phân hủy
hay dọn dẹp nào ta đưa ra,

không chỉ đơn giản là vấn đề kỹ thuật.

Cũng có những luật không gian
và chính trị phức tạp mà ta phải tách ra.

Tóm lại, chúng ta chưa tìm được cách
khai thác không gian một cách hiệu quả.

Khám phá, cải tiến để thay đổi
cách chúng ta sống và làm việc

là những thứ mà con người làm,

và trong khám phá không gian,

chúng ta thật ra đang
di chuyển ra khỏi biên giới Trái Đất.

Nhưng khi ta đẩy ngưỡng cửa
trên danh nghĩa học tập và cải tiến,

chúng ta phải nhớ rằng trách nhiệm
đối với môi trường không bao giờ biến mất

Chắc chắn sẽ có tắc nghẽn
ở quỹ đạo Trái Đất và địa lĩnh thấp,

và ta không thể tiếp tục
phóng thêm vệ tinh mới

để thay thế những cái đã bị hỏng

mà trước hết không xử lý gì cả,

giống như khi chúng ta
không thể bỏ chiếc xe hư lại

giữa đường cao tốc.

Quỹ đạo Trái Đất
không phải tài nguyên vô tận

và vấn đề sẽ chỉ trở nên tệ hơn

nếu ta không thay đổi hành vi của mình.

Chúng ta cần một cam kết
toàn cầu và tập thể

để san sẻ trách nhiệm đối với
hành tinh của chúng ta.

Nên, hôm nay
tôi sẽ giao cho các bạn một thử thách.

Và đó là trở thành
người quản lý không gian.

Lần sau khi sử dụng điện thoại,

kiểm tra thời tiết hay sử dụng GPS,

hãy nghĩ đến công nghệ vệ tinh
đã khiến cho những thứ đó hoạt động.

Nhưng cũng nghĩ đến những tác động

mà vệ tinh mang lại
cho môi trường bao quanh Trái Đất,

và giúp tuyên truyền thông điệp rằng ta
phải chung tay giảm thiểu tác động của ta.

Quỹ đạo Trái Đất mang một vẻ đẹp hùng vĩ

và là cánh cổng để ta khai phá.

Điều đó tùy thuộc hành động của bạn.

Cảm ơn.

(Vỗ tay)