Peter Eigen: Jak obnażać nieuczciwe praktyki

Źródeł największych na świecie problemów społecznych należy upatrywać w systematycznej korupcji, obecnej w instytucjach rządowych, idącej w parze z polityką międzynarodowych koncernów. Peter Eigen opisuje wojnę, którą jego organizacja Transparency International prowadzi przeciwko temu niepokojącemu zjawisku.

Będę mówił o korupcji,

ale chciałbym porównać

dwie różne rzeczy.

Jedną z nich jest ogromna, zglobalizowana

gospodarka,

a drugą bardzo ograniczona

zdolność naszych tradycyjnych rządów

oraz ich międzynarodowych instytucji,

by odpowiednio tą gospodarkę kształtować.

Asymetria ta

sprawia, że

instytucje rządowe zawodzą.

Zawodzą w różnych dziedzinach,

w dziedzinie przeciwdziałania korupcji i ochrony środowiska,

w przeciwdziałaniu przemocy i wykorzystywaniu dzieci i kobiet,

w dziedzinie zmian klimatu.

We wszystkich tych dziedzinach, w których potrzebujemy

władzy, by przywrócić

wiodącą rolę polityki

dla gospodarki,

która działa na światowej arenie.

Sądzę, że korupcja

i walka z nią

oraz same jej skutki

są najciekawszymi przykładami

dla zilustrowania

porażki rządowych instytucji.

Pozwólcie, że opowiem o swoim doświadczeniu.

Kiedyś byłem dyrektorem biura

Banku Światowego w Nairobi

dla Afryki Wschodniej.

Wtedy miałem okazję zauważyć,

że korupcja, ta ogromna,

systematyczna korupcja,

niweczyła wszystko, co usiłowaliśmy zrobić.

Zacząłem więc

starać się bronić nie tylko

pracę Banku Światowego,

nasze projekty i programy

przed korupcją,

ale w ogóle, sądziłem, że niezbędny jest system

chroniący ludzi

w tej części świata

przed niszczącym działaniem korupcji.

Jak tylko rozpocząłem tę pracę,

otrzymałem memorandum z Banku Światowego,

najpierw z wydziału prawnego,

następującej treści:

"Mieszasz się w wewnętrzne sprawy naszych państw partnerskich.

To jest zakazane przez statut Banku Światowego.

Chcemy abyś przestał."

W tamtych czasach przewodniczyłem

spotkaniom ofiarodawców,

na których wielu z nich...

Wielu z nich podobało się w Nairobi...

Co prawda, to jedno z najniebezpieczniejszych

miast na świecie,

ale chcieli tam być, bo inne miasta

są nawet mniej przyjemne.

Na tych spotkaniach, zauważyłem,

że wiele z najgorszych projektów,

które były akceptowane

przez naszych klientów, przez rządy,

propagatorów;

wielu z nich reprezentowało

dostawców z północy.

Najgorsze z projektów

były realizowane jako pierwsze.

Oto przykład:

wielki projekt energetyczny za

300 milionów dolarów

do zrealizowania w samym środku

najpiękniejszego i najbardziej narażonego na zniszczenie

rejonu zachodniej Kenii.

I wszyscy od razu zauważyliśmy,

że ten projekt nie mógł przynieść żadnych korzyści ekonomicznych.

Nikt nie kupowałby tam elektryczności.

Nikogo natomiast nie interesowały projekty nawadniania.

Wiedzieliśmy, że ten projekt

zniszczy środowisko,

zniszczy lasy nadbrzeżne,

które były podstawą

przetrwania nomadów

Samburu i Tokana w tym rejonie.

Zatem wszyscy wiedzieli, że ten projekt był nie tyle bezużyteczny,

co wręcz szkodliwy;

nie wspominając o zadłużeniu kraju

na setki milionów dolarów

i wyprowadzeniu

ogromnych środków z gospodarki,

które można przeznaczyć na ważniejsze działania,

jak szkoły, szpitale itd.

A mimo to, że wszyscy ten projekt odrzucili,

ponieważ nikt z ofiarodawców

nie chciał, by łączono z nim jego nazwisko,

był to jeden z pierwszych wdrożonych projektów.

Dobre projekty, które jako środowisko ofiarodawców

chcielibyśmy wziąć pod nasze skrzydła,

związane z nimi procedury ciągnęły się latami,

potrzebowano wielu badań

i bardzo często nie dochodziły do skutku.

Ale złe projekty,

które były szkodliwe dla gospodarki,

dla wielu przyszłych pokoleń, dla środowiska,

dla tysięcy rodzin, które musiały zostać przesiedlone.

Nagle były opracowywane

przez bankowe konsorcja,

przedstawicieli dostawców,

agencje ubezpieczeniowe,

jak Hermes w Niemczech itd.

I realizowano je bardzo szybko

dzięki niecnemu sojuszowi

potężnych elit

tamtych państw

i dostawców z północy.

Ci dostawcy

to nasze wielkie firmy.

Były głównymi aktorami na tym globalnym rynku,

o którym wspomniałem na początku.

Były Siemensami tego świata,

pochodzące z Francji, Wielkiej Brytanii, Japonii,

Kanady, Niemiec,

systematycznie napędzane przez

korupcję na wielką skalę.

Nie mówimy o

50 tysiącach dolarów

czy stu tysiącach, czy nawet milionie.

Nie. Mówimy o 10, 20 milionach dolarów

na kontach w Szwajcarii

czy Liechtensteinie.

Należących do ministrów,

wysokich rangą urzędników w sektorach rządzonych przez państwo.

To rzeczywistość, którą widziałem.

I nie był to pojedynczy projekt.

Widziałem, powiedziałbym

przez lata pracy w Afryce

setki takich projektów.

I przekonałem się,

że ta systematyczna korupcja,

która źle w pływa na politykę gospodarczą uprawianą w tych krajach,

jest głównym powodem

biedy i ubóstwa,

konfliktów i przemocy,

desperacji i beznadziei

w wielu spośród tych państw.

Więcej niż miliard ludzi

żyje dziś w warunkach

kompletnej nędzy

bez dostępu do wody pitnej,

dwa razy tyle -

ponad dwa miliardy

nie ma zapewnionych odpowiednich warunków sanitarnych,

konsekwencją są choroby

matek i dzieci.

Śmiertelność wynosi

rocznie ponad 10 milionów,

wśród dzieci poniżej piątego roku życia.

Powodem tego jest w znacznym stopniu

wielka korupcja.

Dlaczego Bank Światowy

nie pozwolił mi tego zrobić?

Później mogłem tego dokonać,

gdy odszedłem po wielkiej walce z Banku Światowego.

Powodem mojego odejścia było przekonanie członków Banku, że

dawanie łapówek w innym kraju jest w porządku,

łącznie z Niemcami.

W Niemczech dawanie łapówek za granicą było dozwolone.

Było nawet odliczane od podatku.

Nie ma się co dziwić, że większość

międzynarodowych firm w Niemczech,

ale również we Francji i Wielkiej Brytanii,

i Skandynawii - wszędzie, systematycznie wręczało łapówki.

Nie wszyscy, ale większość z nich.

I to jest zjawisko,

które nazywam "niewydolnością rządzenia",

ponieważ, gdy udałem się do Niemiec

i rozpocząłem działalność w małej organizacji pozarządowej

tutaj w Berlinie, w Willi Borsig,

powiedziano nam: nie możecie powstrzymać

naszych eksporterów od dawania łapówek,

ponieważ stracimy nasze kontrakty.

Przejmą je Francuzi,

przegramy z konkurencją ze Szwecji czy Japonii.

Powstał wtedy "dylemat więźnia",

który skomplikował sprawę.

Dla pojedynczej firmy

w jednym z krajów eksportujących

nie zamierzamy

kontynuować tego śmiertelnego i katastrofalnego w skutkach

zwyczaju wielkich firm do wręczania łapówek.

Tego, co rozumiem przez

"niewydolność struktur rządzących",

ponieważ nawet silne instytucje rządowe,

jakie mamy w Niemczech nie były

w stanie kategorycznie powiedzieć:

"Nie pozwolimy naszym firmom wręczać łapówek za granicą".

Potrzebowały pomocy.

Nawet duże firmy

miały ten problem.

Wiele z nich nie chciało wręczać łapówek.

Wiele spośród niemieckich firm, na przykład

wierzyło, że produkują

towary wysokiej jakości

w dobrej cenie, a zatem są konkurencyjne.

Nie są tak dobre w przekupywaniu

jak wielu spośród ich międzynarodowych rywali,

ale nie mogły

pokazać swoich silnych stron,

ponieważ świat zalała

wielka fala korupcji.

I właśnie dlatego mówię, że

społeczeństwo obywatelskie skorzystało z okazji.

Założyliśmy małą organizację pozarządową,

Transparency International.

Zaczęliśmy myśleć o

ucieczce od "dylematu więźnia".

Rozwinęliśmy pojęcia

"wspólnego działania",

usiłując zgromadzić różnych graczy

wokół jednego stołu

i wyjaśnić wszystkim

jak bardzo mogliby skorzystać,

gdyby jednocześnie przestali wręczać łapówki.

Krótko mówiąc,

w końcu nam się udało.

Nakłoniliśmy Niemcy do podpisania

wspólnie z innymi państwami OECD

i kilkoma eksporterami

w 1997 roku, konwencji

pod auspicjami OECD.

Obligowała wszystkich sygnatariuszy

do zmiany prawa

i uznanie wręczania łapówek za granicą za niezgodne z prawem.

(Brawa)

Dziękuję. Myślę, że to

było interesujące

współpracować z firmami.

Mieliśmy tutaj w Berlinie w Aspen Institute w Wannsee

sesję z 20 osobami

ze świata biznesu

i dyskutowaliśmy o

tym, co zrobić z międzynarodową korupcją.

Podczas pierwszej sesji, mieliśmy trzy spotkania

w ciągu dwóch lat.

A prezydent von Weizsäcker

przewodniczył pierwszej sesji

by odegnać obawy

od przedsiębiorców,

którzy nie byli przyzwyczajeni do współpracy

z organizacjami pozarządowymi.

I po pierwszej sesji powiedzieli:

"To co robimy, to nie korupcja. To jest tam tradycja.

To czego te kultury od nas żądają.

Nawet temu przyklaskują."

Właściwie...

mówią tak do dziś.

Nadal jest wielu ludzi,

którzy nie są przekonani co do tego, kto powinien przestać wręczać łapówki.

Ale podczas drugiej sesji

powiedzieli, że już nigdy nie zrobią

tego co robią w tamtych krajach,

tutaj w Niemczech czy w Wielkiej Brytanii itd.

Rada Ministrów to potwierdziła.

I podczas ostatniego spotkania w Aspen Institute

wszyscy podpisali list otwarty

do rządu Kohla

prosząc

o udział w kongresie państw OECD.

I to moim zdaniem

jest przykład inteligentnej władzy,

ponieważ byliśmy w stanie ich przekonać,

że muszą pójść z nami.

Mieliśmy przed sobą długą perspektywę czasową.

Mieliśmy znacznie szerszy

w sensie geograficznym

krąg ludzi, których usiłowaliśmy chronić.

I właśnie dlatego prawo zostało zmienione.

To dlatego Siemens ma kłopoty.

MIN również je ma.

W innych krajach konwencja OECD

nie została odpowiednio wyegzekwowana.

I znów polega na społeczeństwie obywatelskim,

które wywiera presję na rząd.

Na przykład w Londynie,

dokąd uciekł BAE

przed procesem o korupcję,

który miał mu wytoczyć Urząd Ścigania Przestępstw Gospodarczych.

Wręczano 100 milionów funtów brytyjskich

rocznie przez dziesięć lat

pewnemu urzędnikowi pewnego zaprzyjaźnionego państwa,

które kupiło

sprzęt wojskowy za 44 miliardy funtów.

Ten przypadek nie jest ścigany w Wielkiej Brytanii przez sąd.

Dlaczego? Ponieważ uważają,

że jest to sprzeczne z interesem bezpieczeństwa

ludności Wielkiej Brytanii.

Społeczeństwo obywatelskie wywiera presję

i stara się znaleźć rozwiązanie tego problemu

zarówno w Wielkiej Brytanii,

jak i w Japonii, która ma problemy

z wprowadzeniem tych zasad.

W Niemczech staramy się przeforsować

ratyfikację Konwencji Narodów Zjednoczonych,

to już kolejna umowa.

Niemcy nie biorą w tym udziału.

Dlaczego? Ponieważ niezbędne byłoby

uznanie korupcji polityków

za niezgodną z prawem.

W Niemczech mamy system, który

zakazuje przekupywania urzędników,

ale zezwala na korumpowanie polityków.

To w świetle prawa niemieckiego jest dozwolone.

A członkowie parlamentu nie chcą tego zmieniać

i dlatego nie mogą podpisać

Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji za granicą

jako jeden z bardzo niewielu krajów,

który naucza uczciwości i dobrych rządów wszędzie na świecie,

ale nie jest w stanie podpisać tej konwencji,

którą opracowaliśmy

z 160 krajami na całym świecie.

Widzę, że mój czas się kończy.

Pozwólcie, że spróbuję

wyciągnąć wnioski z tego, co się wydarzyło.

Uważam, że to co udało nam się osiągnąć

w walce z korupcją

każdy może osiągnąć

w innych obszarach, gdzie formalna władza zawodzi.

Dotąd ONZ

jest całkowicie po naszej stronie.

Bank Światowy za Wolfensohna przeistoczył się z Szawła w Pawła

i stał się najmocniejszym

działaczem w walce z korupcją na świecie.

Większość wielkich firm

jest teraz przekonana,

że muszą opracować

silne zasady

przeciwko korupcji i problemom z nią związanymi.

I jest to możliwe dzięki współpracy społeczeństwa obywatelskiego

wraz z koncernami

oraz z rządem

nad analizą problemu

i opracowaniem rozwiązań,

wdrożeniem reform

i później ich monitorowaniem.

Oczywiście organizacje społeczne

chcą odgrywać tę rolę

muszą dorosnąć do tej odpowiedzialności.

Nie wszystkie organizacje są dobre.

Ku Klux Klan jest przykładem organizacji pozarządowej.

Musimy być świadomi,

że społeczeństwa obywatelskie

muszą się ukształtować.

Muszą mieć znacznie więcej

przejrzystej władzy nad finansami.

Potrzebują więcej władzy bezpośredniej

w wielu organizacjach.

Liderzy organizacji potrzebują wielu kompetencji.

Dlatego założyliśmy szkołę zarządzania

Center for Civil Society tutaj w Berlinie.

Ponieważ wierzymy, że większość naszych instytucji

badawczych i oświatowych w Niemczech

i Europie kontynentalnej

nie skupia się wystarczająco

na wzmacnianiu społeczeństwa obywatelskiego

i szkoleniu tego typu przywództwa.

Ale z mojego doświadczenia

wynika,że jeśli społeczeństwo podejmie właściwe kroki

i połączy siły z innymi uczestnikami gospodarki

szczególnie z rządami

i ich instytucjami międzynarodowymi,

ale również z wielkimi międzynarodowymi graczami,

którzy zobowiązali się

do przestrzegania zasad społecznej odpowiedzialności.

Wtedy w tym magicznym trójkącie

pomiędzy społeczeństwem obywatelskim,

rządem a sektorem prywatnym,

istnieje ogromna szansa

dla każdego z nas na stworzenie lepszego świata.

Dziękuję.

(Brawa)