Vũ khí phi sát thương, một mối họa đạo đức?

Bình xịt hơi cay, súng điện, khí cay, đạn cao su -- các vũ khí "phi sát thương" này ngày càng được cảnh sát lẫn quân đội sử dụng để trấn áp đám đông và các tình huống khác. Dù tên gọi là thế, vũ khí phi sát thương cũng được biết đến đã gây ra các cái chết ... và như Stephen Coleman đề xuất, các mối họa ngấm ngầm khác cũng tồn tại. Ông đào sâu các vấn đề đạo đức phức tạp -- và hậu quả không ngờ -- của việc sử dụng vũ khí phi sát thương để trấn áp đám đông.

Điều tôi muốn nói với các bạn hôm nay

là vài vấn đề mà quân đội
thế giới phương Tây --

Úc, Mỹ, Anh, vân vân --

đang đối mặt khi họ
triển khai tác chiến trên mặt trận

trong thế giới hiện đại ngày nay.

Nếu bạn nghĩ về những nơi

mà quân đội Úc đã được điều đến
trong những năm gần đây,

rõ ràng có các nơi
như Iraq và Afghanistan,

nhưng cũng có các nơi như
Đông Timor và Quần đảo Solomon,

vân vân.

Và có rất nhiều chiến trường

mà hiện nay
ta đưa binh sỹ đến

đều không có chiến tranh đúng nghĩa

Thật ra, nhiều công việc
ta yêu cầu quân đội làm

trong các trường hợp đó

thì ở đất nước của họ --
Úc, Mỹ, vân vân --

lại do cảnh sát thực hiện.

Vì vậy có rất nhiều vấn đề nảy sinh

với binh sỹ trong các trường hợp này,

vì họ làm những việc
mình không được huấn luyện để làm.

Và họ làm những việc
mà những người làm việc đó ở đất nước họ

được huấn luyện rất khác
và được trang bị rất khác với họ.

Giờ đây, có rất nhiều lý do
ta điều binh sỹ,

thay vì cảnh sát, làm những việc này.

Nếu ngày mai nước Úc
phải điều động 1.000 người

ví dụ, đến Tây Papua,

ta không có đủ 1.000 cảnh sát
sẵn sàng để đi vào ngày mai,

nhưng lại có
1.000 binh sỹ có thể đi được.

Nên nếu phải điều động ai đó,
ta sẽ điều quân đội --

họ ở đó, họ thường trực

và trời ạ, họ đã quen lên đường
và làm những việc này

và tự lo liệu

và không cần hỗ trợ gì thêm.

Nên họ có thể hoàn thành nhiệm vụ,
ở góc độ nào đó.

Nhưng họ không được huấn luyện
cùng cách thức như cảnh sát,

và chắc chắn không được trang bị
như cảnh sát,

do đó điều này đã gây ra
nhiều rắc rối cho họ

khi thi hành nhiệm vụ.

Đặc biệt có một chuyện nảy sinh
mà tôi hết sức quan tâm,

là câu hỏi liệu rằng,

khi điều binh sỹ
để thực hiện mấy công việc kiểu này,

ta có phải trang bị cho họ khác đi không?

Và cụ thể là, liệu rằng
ta có nên cho họ tiếp cận

các loại vũ khí phi sát thương
mà cảnh sát có.

Vì họ cũng làm vài việc giống nhau,

có lẽ họ nên có
vài loại vũ khí như vậy.

Và có rất nhiều nơi bạn sẽ nghĩ
những vũ khí đó rất hữu ích.

Chẳng hạn, khi có
các chốt quân sự.

Nếu có ai tiến đến các chốt này

và binh sỹ không chắc
đó có phải kẻ thù không,

cứ cho là người này đến gần
và họ tự hỏi:

“Đó có phải khủng bố không?

Họ có giấu gì dưới quần áo không?

Chuyện gì sẽ xảy ra?”

Họ không biết người này
có phải kẻ thù không.

Nếu người này không nghe lệnh,
họ có thể bắn người đó,

và sau đó phát hiện
hoặc đúng, họ bắn đúng người,

hoặc không, đây chỉ là một người vô tội

không hiểu chuyện gì đã xảy ra.

Nên nếu có vũ khí phi sát thương,
các binh sỹ sẽ nói:

“Nó sẽ hữu dụng trong trường hợp như vậy.

Nếu bắn nhầm người không phải kẻ thù,

ít ra ta cũng không giết họ.”

Trường hợp khác: bức ảnh này
là từ một trong các nhiệm vụ

ở Balkan cuối những năm 1990.

Trường hợp hơi khác một chút,

khi họ biết đó có thể là kẻ thù.

Có người nổ súng vào họ

hay làm điều gì khác
mà rõ ràng có ý gây hấn,

ném đá, bất kỳ thứ gì.

Nhưng nếu họ bắn trả,

có nhiều người vô tội khác ở xung quanh

cũng có thể bị thương.

Thiệt hại ngoài ý muốn

điều mà quân đội
thường không muốn nhắc đến.

Họ sẽ lại nói: “Khi được tiếp cận
vũ khí phi sát thương,

nếu biết chắc ai là kẻ thù,

ta có thể đối phó họ,

và dù tấn công nhầm ai khác,

ít ra ta cũng không giết họ.”

Một đề xuất khác.

Ta đang đưa rất nhiều
rô-bốt ra chiến trường,

ta có thể thấy đến lúc

họ thật sự đưa
rô-bốt hoạt động độc lập

ra chiến trường.

Chúng sẽ tự quyết định
bắn ai và không bắn ai,

không có con người can dự.

Nên tôi đề xuất là,

nếu đưa rô-bốt đi
và cho chúng làm điều này,

có lẽ sẽ là ý hay
nếu trang bị chúng vũ khí phi sát thương,

để nếu rô-bốt quyết định sai
và bắn nhầm người,

một lần nữa, chúng không giết họ.

Giờ thì, có nhiều loại
vũ khí phi sát thương,

vài loại đã xuất hiện,

vài loại đang được phát triển.

Có các loại truyền thống
như bình xịt hơi cay,

hay bình xịt OC trên kia,

hay súng điện bên kia.

Loại trên cùng bên phải
thật ra là tia laze gây chói,

chỉ để tạm thời
làm ai đó mù

và mất phương hướng.

Bạn có súng shotgun phi sát thương

với đạn bằng cao su
thay vì kim loại như truyền thống.

Và thứ ở giữa,
chiếc xe tải lớn,

được gọi là Hệ thống khống chế Hành động,

hiện được quân đội Mỹ chế tạo.

Về bản chất nó là
bộ phát vi sóng cỡ đại.

Kiểu như là ý tưởng cổ điển
về tia nhiệt của bạn.

Nó có thể phát ra khoảng cách rất xa,

so với bất kỳ loại nào khác.

Bất kỳ ai bị chiếu trúng
sẽ đột ngột thấy rất nóng,

và chỉ muốn ra khỏi đó.

Nó phức tạp hơn nhiều
so với lò vi sóng,

nhưng về bản chất nó làm sôi
các phân tử nước

ngay trên bề mặt da bạn.

Do đó bạn thấy nóng kinh khủng,

và nghĩ: "Mình phải ra khỏi đó thôi.”

Và họ nghĩ loại này sẽ rất hữu dụng

ở những nơi cần
giải tán đám đông,

khi bọn họ chống đối.

Nếu muốn ai tránh xa
nơi nào đó,

ta có thể làm được nhờ mấy vũ khí này.

Do đó có rất nhiều loại
vũ khí phi sát thương

ta có thể cung cấp cho binh sỹ,

và có nhiều tình huống

họ sẽ nhìn chúng và nói:

“Mấy vũ khí này sẽ rất hữu ích đây.”

Nhưng như đã nói,

quân đội và cảnh sát
rất khác nhau.

(Cười)

Vâng, bạn không cần
nhìn quá kỹ mới nhận ra

họ có thể rất khác nhau.

Cụ thể là,

thái độ với việc dùng vũ lực

và cách họ được huấn luyện dùng vũ lực

thật sự khác biệt.

Cảnh sát --

và tôi biết vì thực tế tôi từng
hỗ trợ huấn luyện cảnh sát --

cảnh sát, đặc biệt
là ở các nước phương Tây,

được huấn luyện để tiết giảm vũ lực,

cố gắng tránh dùng vũ lực ở bất kỳ đâu,

và chỉ dùng vũ lực gây thương vong
khi đó là lựa chọn cuối cùng.

Binh sỹ được huấn luyện để chiến đấu.

Do đó họ được hướng dẫn rằng,
ngay khi có chuyển biến xấu,

phản ứng đầu tiên là vũ lực gây thương vong.

Khi đó thì chuyện
chợt trở nên nghiêm trọng rồi --

(Cười)

Họ sẽ nổ súng ngay từ đầu.

Do đó thái độ của họ

khi dùng vũ lực gây thương vong
rất khác biệt,

và tôi nghĩ khá rõ ràng là

thái độ của họ
với vũ khí phi sát thương

cũng sẽ rất khác so với cảnh sát.

Và vì đã có đủ chuyện rắc rối

khi cảnh sát dùng vũ khí phi sát thương,

tôi nghĩ ta nên nhìn nhận mấy vấn đề đó

và thử liên hệ với bối cảnh quân sự.

Tôi rất ngạc nhiên khi bắt đầu
tìm hiểu và thấy được, thật ra

ngay cả người ủng hộ quân đội
dùng vũ khí phi sát thương

cũng chưa thật sự làm điều đó.

Có vẻ họ thường nghĩ:

“Vì sao lại quan tâm
chuyện gì xảy ra với cảnh sát?

Ta đang nhìn vào sự việc khác mà.”

Và có vẻ họ không nhận ra

mình đang nhìn nhận
những sự việc giống nhau.

Do đó tôi bắt đầu đào sâu
mấy vấn đề này,

và tìm hiểu cách mà
cảnh sát dùng vũ khí phi sát thương

khi chúng được giới thiệu,

và vài vấn đề có thể
nảy sinh từ đó

khi chúng giới thiệu trên thực tế.

Và dĩ nhiên, là người Úc,

tôi bắt đầu nhìn nhận vấn đề đó ở Úc,
dựa vào kinh nghiệm của tôi

trong các dịp vũ khí phi sát thương
được giới thiệu ở Úc.

Một trong những điều tôi đặc biệt
tìm hiểu là việc sử dụng bình xịt OC --

bình xịt hơi cay --

của cảnh sát Úc,

và xem điều gì đã xảy ra
khi nó được giới thiệu,

và các vấn đề liên quan.

Và một nghiên cứu hết sức thú vị
tôi tìm được

là ở Queensland,

vì họ có cho thời gian dùng thử
bình xịt hơi cay

trước khi thật sự
giới thiệu chúng rộng rãi hơn.

Và tôi đã tìm hiểu
vài số liệu ở đây.

Lúc ấy, khi giới thiệu
bình xịt hơi cay ở Queensland,

họ rất dứt khoát.

Bộ trưởng cảnh sát
và rất nhiều phát ngôn được đưa ra.

Họ nói: “Điều này rõ ràng là để
cho cảnh sát quyền lựa chọn

giữa la hét và nổ súng.

Đây là thứ họ có thể dùng
thay súng ống

trong các tình huống mà trước kia
họ đã phải nổ súng.”

Do đó tôi xem xét
mọi số liệu về vụ nổ súng của cảnh sát.

Và thật ra bạn không thể
tìm chúng dễ dàng

cho từng bang ở Úc.

Tôi chỉ tìm được số liệu này.

Nó nằm trong một báo cáo
của Viện Tội phạm học Úc .

Bạn có thể thấy, ở phần chữ nhỏ trên cùng:

“Số vụ tử vong do súng công vụ”
nghĩa là không chỉ bị cảnh sát bắn,

mà có người còn tự bắn mình
trước sự hiện diện của cảnh sát.

Nhưng đây là các số liệu
trên khắp cả nước,

và mũi tên đỏ đại diện cho
điều mà Queensland nói:

“Vâng, đây là năm ta sẽ

cho mọi cảnh sát trên toàn bang

tiếp cận bình xịt hơi cay.”

Cho nên bạn có thể thấy có sáu cái chết
trước thời gian đó,

mỗi năm đều thế, trong nhiều năm.

Có sự gia tăng đáng kể vài năm trước,

nhưng không phải ở Queensland.

Có ai biết là ở đâu không?

Không phải Cảng Port.

Victoria? Vâng, đúng rồi.

Đỉnh cao nhất là ở Victoria.

(Cười)

Như vậy không chỉ Queensland
mới có rắc rối cụ thể

với các cái chết do cảnh sát gây ra
khi nổ súng, vân vân.

Vậy là sáu vụ nổ súng
trên khắp cả nước,

diễn ra khá đều vào các năm trước đó.

Hai năm kế tiếp là các năm
họ tiến hành nghiên cứu -- 2001, 2002.

Có ai muốn đoán số lần,

căn cứ vào cách họ giới thiệu thứ này,

số lần cảnh sát Queensland
dùng bình xịt hơi cay trong giai đoạn đó?

Mấy trăm? Một? Ba?

Hơn cả một nghìn cơ.

Được giới thiệu dứt khoát là giải pháp
cho việc dùng vũ lực gây thương vong --

một sự lựa chọn
giữa la hét và nổ súng.

Tôi sẽ đưa ra quan điểm trái chiều

khi cho rằng nếu cảnh sát Queensland
không có bình xịt hơi cay,

họ đã không bắn 2.226 người

trong hai năm đó.

(Cười)

Thật ra, nếu nhìn vào
các nghiên cứu mà họ thực hiện,

tài liệu mà họ
đang thu thập và xem xét,

bạn có thể thấy nghi phạm chỉ có vũ trang
trong khoảng 15% trường hợp

khi bình xịt hơi cay được dùng.

Nó thường được
sử dụng trong giai đoạn này,

và, dĩ nhiên, vẫn thường được sử dụng

vì dù gì cũng không có ai than phiền,

trong bối cảnh
của nghiên cứu này.

Nó thường được sử dụng
để đối phó với những ai quá khích,

có khuynh hướng bạo lực,

và cũng thường được sử dụng

để để đối phó với những ai
chỉ đơn thuần bất tuân thụ động.

Kiểu người này không làm gì quá khích,

nhưng họ chỉ không làm điều ta yêu cầu.

Họ không nghe theo lệnh của ta,

nên ta tấn công bằng bình xịt hơi cay
nó khiến họ rời đi nhanh hơn.

Mọi chuyện sẽ ổn hơn nếu làm thế.

Đây là thứ được giới thiệu
một cách dứt khoát

là sự thay thế cho súng ống,

nhưng thường được sử dụng

để giải quyết nhiều loại vấn đề khác nữa.

Bây giờ một trong các
vấn đề cụ thể nảy sinh

khi quân đội dùng vũ khí phi sát thương --

và thực tế cũng có người nói:
"Có thể có vấn đề đấy.” --

Có vài vấn đề
cần ta tập trung vào.

Một trong các vấn đề là: vũ khí phi
sát thương có thể bị dùng bừa bãi.

Một trong các nguyên tắc cơ bản
của việc dùng vũ lực trong quân đội

là bạn phải có sự suy xét:

phải cân nhắc về người bạn sẽ nhắm vào.

Do đó một trong các vấn đề
do vũ khí phi sát thương gây ra

là chúng có thể bị sử dụng bừa bãi --

khi bạn dùng chúng chống lại nhiều người,

vì bạn không cần phải
lo lắng quá nhiều nữa.

Và trên thực tế, một ví dụ cụ thể
mà tôi nghĩ minh họa được điều đó

là vụ bao vây Nhà hát Dubrovka năm 2002,

mà có lẽ nhiều người trong các bạn,
đủ già để nhớ được.

khác với sinh viên của tôi ở ADFA,

Chuyện là người Chechen đã xông vào
và chiếm nhà hát.

Họ nắm giữ khoảng 700 con tin.

Họ đã thả nhiều người,

nhưng vẫn còn giữ khoảng 700 con tin.

Và biệt đội quân cảnh Nga, “Spetsnaz,”

đã đến và xông vào nhà hát.

Cách họ làm là
bơm khí mê vào toàn bộ nhà hát.

Và rốt cuộc rất nhiều con tin đã chết

vì hít phải khí đó.

Nó bị sử dụng bừa bãi.

Họ đã bơm khí vào toàn bộ nhà hát.

Và chẳng ngạc nhiên khi nhiều người chết,

vì bạn không biết lượng khí
mỗi người sẽ hít vào,

vị trí họ sẽ ngã khi bất tỉnh, vân vân.

Thật ra, chỉ có vài người bị bắn

trong sự kiện này.

Nên về sau khi họ xem xét lại,

rõ ràng chỉ có vài người bị bắn chết,

bởi bọn bắt giữ con tin
hay lực lượng cảnh sát

khi cố giải quyết tình hình.

Hầu như những ai thiệt mạng

đều là do hít phải khí mê.

Số con tin tử vong cuối cùng
không rõ là bao nhiêu,

nhưng chắc chắn nhiều hơn thế,

vì có người cũng tử vong
trong vài ngày sau.

Do đó đây là vấn đề thứ nhất họ nhắc đến,

rằng nó có thể bị sử dụng bừa bãi.

Vấn đề thứ hai
đôi khi mọi người nhắc đến

về việc quân đội dùng vũ khí phi sát thương --

và đó thật sự là lý do
trong Hiệp định Vũ khí Hóa học,

quy định rõ là không được dùng
tác nhân chống bạo loạn

làm vũ khí trong chiến tranh --

vì người ta nhận thấy đôi khi
vũ khí phi sát thương có thể được dùng

không chỉ để thay thế vũ lực sát thương,

mà để tăng cường vũ lực gây thương vong:

tức là dùng vũ khí phi sát thương trước,

để vũ khí gây sát thương
thật sự hiệu quả hơn.

Những người bạn nhắm vào
sẽ không thoát được.

Họ không ý thức được chuyện đang xảy ra,
nên bạn dễ giết họ hơn.

Và đó chính xác là điều đã xảy ra ở đây.

Bọn bắt giữ con tin bất tỉnh vì khí mê

đã không bị bắt giữ.

Đơn giản là họ bị bắn vào đầu.

Do đó vũ khí phi sát thương
được dùng trong trường hợp này

để tăng cường vũ lực gây thương vong,

trong tình huống cụ thể này
là để việc bắn hạ hiệu quả hơn.

Một vấn đề nữa tôi muốn đề cập nhanh

là có rất nhiều vấn đề

với cách mọi người thật sự
được hướng dẫn dùng vũ khí phi sát thương,

huấn luyện và kiểm tra, vân vân.

Vì họ được kiểm tra
trong môi trường dễ chịu, an toàn,

và được dạy sử dụng
trong môi trường dễ chịu, an toàn --

như thế này, mà bạn có thể thấy rõ
chuyện gì đang xảy ra.

Người đang phun bình xịt hơi cay
đang mang găng tay cao su

để đảm bảo mình
không bị nhiễm độc, vân vân.

Nhưng chúng không hề được dùng như thế.

Chúng được dùng trong thế giới thực,

như ở Texas, thế này đây:

[”Cảnh sát chích điện bà cụ
sau khi dừng phương tiện"]

Thú thật, riêng trường hợp này
đã khơi gợi sự tò mò của tôi.

Nó xảy ra khi tôi đang là
nghiên cứu viên

tại Học viện Hải quân Hoa Kỳ.

Các bản tin bắt đầu
nhắc đến sự việc này,

khi người phụ nữ này tranh cãi
với viên cảnh sát.

Bà ấy không quá khích.

Trên thực tế, có lẽ ông ấy
cao hơn tôi sáu inch,

và bà ấy cao tầm này.

Và cuối cùng bà cụ nói:

“Tôi sẽ quay vào xe.”

Và ông ấy nói: “Nếu quay vào xe,
tôi sẽ chích điện bà.”

Và bà ấy nói: “Ồ, cứ việc.
Cứ chích tôi đi.” Và ông ấy làm thật.

Và cảnh đó được ghi lại trong máy quay

lắp trước xe cảnh sát.

Bà ấy 72 tuổi.

Và cách đó được xem là
phù hợp nhất khi ứng xử với bà cụ.

Và có các ví dụ khác
về các sự việc tương tự,

mà bạn sẽ nghĩ:

“Có phải đây là cách phù hợp
để sử dụng vũ khí phi sát thương?”

“Cảnh sát trưởng bắn súng điện
vào đầu cô bé 14 tuổi.”

“Cô bé đang bỏ chạy.
Tôi phải làm gì khác đây?”

(Cười)

Hay ở Florida:

"Cảnh sát bắn súng điện
bé trai 6 tuổi ở trường tiểu học.”

Và hẳn họ học được nhiều từ điều đó,
vì ở cùng quận:

“Cảnh sát xem xét chính sách
sau vụ trẻ em bị sốc điện:

Đứa trẻ thứ 2 bị sốc điện bằng súng
chỉ trong vài tuần.”

Cảnh sát cùng quận đó.

Một trẻ khác vài tuần sau khi
cậu bé sáu tuổi bị bắn súng điện.

Trong trường hợp bạn nghĩ điều này
chỉ xảy ra ở Mỹ,

nó cũng xảy ra ở Canada nữa đấy:

[”CS chích điện bé 11 tuổi”]

Và đồng nghiệp gửi cho tôi
cái này từ London:

[”Cụ ông 82 tuổi bị bắt và bị bắn súng điện”]

Nhưng phải thú thật,
sự việc mà tôi thích hơn cả là ở Mỹ:

"Cảnh sát bắn súng điện vào
phụ nữ khuyết tật 86 tuổi trên giường.”

(Cười)

Tôi đã kiểm tra báo cáo về vụ việc này.

Tôi nhìn vào nó. Tôi vô cùng ngạc nhiên.

Rõ ràng là bà ấy
có tư thế đe dọa hơn trên giường.

(Cười)

Không đùa đâu,
chính xác nó viết thế này:

“Bà ấy có có tư thế
đe doạ hơn trên giường.”

Được rồi.

Nhưng tôi phải nhắc bạn --

nói về quân đội
vũ khí phi sát thương,

sao vụ này có liên quan?

Vì thật ra cảnh sát
kiềm chế hơn khi dùng vũ lực

so với quân đội.

Họ được huấn luyện
để kiềm chế hơn khi dùng vũ lực

so với quân đội.

Họ được huấn luyện để suy xét hơn,
cố gắng tiết chế.

Nên nếu những vấn đề xảy ra
với cảnh sát

khi dùng vũ khí phi sát thương,

điều gì khiến bạn nghĩ

tình hình sẽ khá hơn
với các binh sỹ?

Điều cuối cùng tôi muốn nói:

Khi nói chuyện với cảnh sát

về việc vũ khí phi sát thương hoàn hảo
trông thế nào,

chắc chắn đa số bọn họ đều nói như nhau.

Họ nói: “Đó phải là thứ gì đủ ghê gớm

để mọi người
không muốn bị nó tấn công.

Cho nên khi bạn dọa dùng nó,

mọi người sẽ nghe theo.

Nhưng nó cũng phải là thứ gì đó

không để lại ảnh hưởng lâu dài.”

Nói cách khác,

vũ khí phi sát thương hoàn hảo
là thứ lạm dụng được một cách hoàn hảo.

Những người này đã có thể làm gì
nếu tiếp cận được với súng điện,

hay phiên bản điều khiển được, di động
của Hệ thống khống chế Hành động --

một tia nhiệt nhỏ
bạn có thể chiếu vào người khác

mà không phải lo gì.

Nên tôi nghĩ là vâng,

vũ khí phi sát thương có thể
rất hữu ích trong các tình huống này,

nhưng cũng có rất nhiều vấn đề

cần được xem xét.

Xin chân thành cảm ơn.

(Vỗ tay)