Showing Revision 2 created 10/16/2020 by Gözde Alpçetin.

1. Title:
   Tarihin ilk imparatorluğunun yükselişi ve düşüşü - Soraya Field Fiorio
2. Description:

   Tam dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/the-rise-and-fall-of-history-s-first-empire-soraya-field-fiorio

   Tarihin ilk imparatorluğu, ekinleri beslemek için yağışsız, inşa edecek taşı veya ağacı olmayan, sıcak ve kuru bir araziden yükseldi. Tüm bunlara rağmen, sakinleri dünyanın ilk şehirlerini, anıtsal mimarisi ve büyük nüfusuyla inşa ettiler ve onları tamamen çamurdan inşa ettiler. Soraya Field Fiorio, Sümer imparatorluğunun yükselişini ve düşüşünü ayrıntılarıyla anlatıyor.

   Ders Soraya Field Fiorio, animasyon Tomás Pichardo-Espaillat tarafından yapılmıştır.

3. Speaker:
   Soraya Field Fiorio
4. 7689 0:08 - 0:13
   Tarihin ilk imparatorluğu,
   ekinleri beslemek için yağışsız,
5. 13007 0:13 - 0:19
   inşa için taşı veya ağacı olmayan,
   sıcak ve kuru bir araziden yükseldi.
6. 18787 0:19 - 0:24
   Tüm bunlara rağmen,
   sakinleri dünyanın ilk şehirlerini,
7. 24140 0:24 - 0:28
   anıtsal mimarisi
   ve büyük nüfusuyla inşa ettiler
8. 28226 0:28 - 0:33
   ve onları tamamen çamurdan inşa ettiler.
9. 32542 0:33 - 0:36
   Sümer, Mezopotamya denilen bölgede

   ¶

10. 36052 0:36 - 0:39
    modern Irak'ın güney bölümündeydi.
11. 38752 0:39 - 0:42
    Mezopotamya “iki nehir arasında”
    anlamına gelir —
12. 41932 0:42 - 0:44
    Dicle ve Fırat.
13. 44892 0:45 - 0:52
    MÖ 5000 civarında, ilk Sümerliler
    nehir suyunu yeniden yönlendirerek
14. 52033 0:52 - 0:58
    kupkuru arazi için sulama kanallarını,
    barajları ve rezervuarları kullandılar.
15. 58460 0:58 - 1:03
    Bunun gibi tarım toplulukları yavaş yavaş
    dünya çapında ortaya çıkıyordu.
16. 62976 1:03 - 1:07
    Ancak bir sonraki adımı ilk atanlar
    Sümerlilerdi.
17. 66766 1:07 - 1:09
    Nehir çamurundan yapılmış
    kil tuğlaları kullanarak
18. 69336 1:09 - 1:13
    çok katlı evler ve tapınaklar
    inşa etmeye başladılar.
19. 73336 1:13 - 1:15
    Çamuru ev eşyalarına
20. 74966 1:15 - 1:19
    ve aletlere dönüştürmek için bir çömlekçi
    çarkı olan çarkı icat ettiler.
21. 79609 1:20 - 1:24
    Bu kil tuğlalar,
    muhtemelen MÖ 4500 civarında

    ¶

22. 83903 1:24 - 1:28
    dünyanın ilk şehirlerinin
    doğmasını sağladı.
23. 87693 1:28 - 1:35
    Şehrin sosyal merdiveninin tepesinde asil
    olarak kabul edilen rahipler ve rahibeler,
24. 94509 1:35 - 1:40
    sonra tüccarlar, zanaatkarlar, çiftçiler
    ve köleleştirilmiş insanlar vardı.
25. 100056 1:40 - 1:44
    Sümer imparatorluğu,
    küçük uluslar gibi işleyen
26. 103896 1:44 - 1:47
    farklı şehir devletlerinden oluşuyordu.
27. 106506 1:47 - 1:50
    Dil ve manevi inançla
    gevşek bir şekilde bağlantılıydılar
28. 109886 1:50 - 1:52
    ancak merkezi kontrollerden yoksundu.
29. 112526 1:53 - 1:57
    İlk şehirler Uruk, Ur ve Eridu idi
30. 116881 1:57 - 2:00
    ve sonunda bir düzine şehir ortaya çıktı.
31. 119721 2:00 - 2:05
    Her birinin, bir rahip ile hükümdar gibi
    görev yapan bir kralı vardı.
32. 124636 2:05 - 2:09
    Bazen yeni bölgeleri fethetmek için
    birbirlerine karşı savaştılar.
33. 129033 2:09 - 2:15
    Her şehir, şehrin kurucusu olarak kabul
    edilen bir koruyucu tanrıya adanmıştı.
34. 134736 2:15 - 2:20
    Şehrin en büyük ve en önemli binası
    bu koruyucu tanrının eviydi:
35. 139898 2:20 - 2:24
    Basamaklı bir piramit olarak tasarlanmış
    bir tapınak olan ziggurat.
36. 144485 2:24 - 2:30
    MÖ 3200 civarında Sümerliler
    erişim alanlarını genişletmeye başladı.

    ¶

37. 150029 2:30 - 2:34
    Çömlekçi çarkı, savaş arabaları
    ve vagonlarda yeni bir yuva buldu.
38. 154295 2:34 - 2:38
    Sazlıklardan ve hurma yapraklarından,
    onları nehir ve deniz yoluyla
39. 157785 2:38 - 2:43
    uzak mesafelere taşıyan keten yelkenlerle
    tekneler inşa ettiler.
40. 162984 2:43 - 2:47
    Kıt kaynakları desteklemek için Mısır,
    Anadolu ve Etiyopya'daki
41. 166542 2:47 - 2:51
    yükselen krallıklarla
    bir ticaret ağı kurdular
42. 171180 2:51 - 2:57
    ve altın, gümüş, gök cevher
    ve sedir ağacı ithal ettiler.
43. 177785 2:58 - 3:01
    Ticaret, dünyanın ilk yazı sisteminin

    ¶

44. 181275 3:01 - 3:04
    icadı için beklenmedik bir itici güçtü.
45. 183985 3:04 - 3:07
    Yurt dışında tüccarlarla iş yapan
    Sümer tüccarları için
46. 187185 3:07 - 3:10
    bir muhasebe sistemi olarak başladı.
47. 189885 3:10 - 3:14
    Birkaç yüz yıl sonra, çivi yazısı adlı
48. 193765 3:14 - 3:17
    erken piktogram sistemi
    bir alfabeye dönüştü.
49. 197085 3:17 - 3:20
    Sümerler ilk yazılı yasaları hazırladı
50. 200025 3:20 - 3:25
    ve yazma zanaatını öğretmek için
    tasarlanan ilk okul sistemini yarattı
51. 204814 3:25 - 3:31
    ve bürokrasi ve vergiler gibi daha az
    heyecan verici yeniliklere öncülük etti.
52. 211317 3:31 - 3:34
    Okullarda, çocukluktan yetişkinliğe kadar

    ¶

53. 214017 3:34 - 3:38
    gün doğumundan
    gün batımına kadar çalışan yazarlar.
54. 217627 3:38 - 3:42
    Muhasebe, matematik
    ve kopyalanmış edebiyat eserlerini—
55. 222004 3:42 - 3:47
    ilahiler, mitler, atasözleri,
    fablları, büyüleri
56. 227415 3:47 - 3:51
    ve kil tabletlerdeki
    ilk destanları öğrendiler.
57. 230845 3:51 - 3:54
    Bu tabletlerden bazıları,
    efsanevi masallara da konu olan
58. 234145 3:54 - 3:59
    Uruk şehrinin kralı Gılgamış'ın
    hikayesini anlatıyordu.
59. 239770 4:00 - 4:04
    Ancak MÖ 3. bin yılda Sümer etraftaki,

    ¶

60. 243757 4:04 - 4:08
    hatta Mezopotamya'daki
    tek imparatorluk değildi.
61. 248117 4:08 - 4:14
    Bölgeye kuzeyden ve doğudan
    göçebe aşiret dalgaları aktı.
62. 253661 4:14 - 4:18
    Bazı yeni gelenler,
    yaşam tarzlarını benimseyen
63. 257733 4:18 - 4:20
    ve kendi dillerini ifade etmek için
64. 259501 4:20 - 4:22
    çivi yazısını kullanan
    Sümerlere saygı duydu.
65. 261661 4:22 - 4:29
    2300'de Akad kralı Sargon Sümer
    şehir devletlerini fethetti.
66. 269026 4:29 - 4:32
    Ancak Sargon Sümer kültürüne
    saygı duyuyordu
67. 271696 4:32 - 4:37
    ve Akadlar ve Sümerler
    yüzyıllar boyunca yan yana yaşadı.
68. 277262 4:37 - 4:41
    Diğer işgalci gruplar yalnızca yağma
    ve yıkıma odaklandı.
69. 281382 4:41 - 4:44
    Sümer kültürü yayılırken bile
70. 283842 4:44 - 4:52
    MÖ 1750'de Sümer halkını
    sürekli bir istila saldırısı öldürdü.
71. 291738 4:52 - 4:56
    Daha sonra Sümerler, 19. yüzyıla doğru

    ¶

72. 295944 4:56 - 5:00
    yeniden keşfedilmemesi için
    çöl toprağında kayboldu.
73. 300037 5:00 - 5:04
    Ancak Sümer kültürü önce Akadlar,
    sonra Asurlular,
74. 304037 5:04 - 5:09
    sonra Babilliler aracılığıyla
    binlerce yıl yaşadı.
75. 309155 5:09 - 5:13
    Babilliler Sümer icatlarını
    ve geleneklerini İbrani,
76. 313045 5:13 - 5:17
    Yunan ve Roma kültürlerinden geçirdiler.
77. 316798 5:17 - 5:19
    Bazıları günümüzde devam ediyor.