-
Title:
Wzlot i upadek pierwszego imperium w historii - Soraya Field Fiorio
-
Description:
Cała lekcja: https://ed.ted.com/lessons/the-rise-and-fall-of-history-s-first-empire-soraya-field-fiorio
Pierwsze imperium w historii powstało w gorącym, suchym krajobrazie bez opadów nawadniających uprawy, bez drzew i kamieni do budowy. Mimo to jego mieszkańcy zbudowali pierwsze miasta świata z monumentalną architekturą i dużą populacją. Zrobili je całkowicie z błota. Soraya Field Fiorio przedstawia wzlot i upadek imperium Sumerów.
Lekcja: Soraya Field Fiorio, reżyseria: Tomás Pichardo-Espaillat.
-
Speaker:
Soraya Field Fiorio
-
Pierwsze imperium w historii powstało
w gorącym, suchym krajobrazie
-
bez opadów nawadniających uprawy,
bez drzew i kamieni do budowy.
-
Mimo to jego mieszkańcy
zbudowali pierwsze miasta świata,
-
z monumentalną architekturą
i dużą populacją.
-
Zrobili je całkowicie z błota.
-
Sumer zajmował południową
część współczesnego Iraku
¶
-
w regionie zwanym Mezopotamia.
-
Słowo Mezopotamia oznacza
"między dwiema rzekami",
-
Tygrysem i Eufratem.
-
Około 5000 roku p.n.e. pierwsi Sumerowie
używali kanałów irygacyjnych, tam
-
i zbiorników wodnych
do przekierowania wód rzecznych
-
i upraw na uprzednio suchych obszarach.
-
Takie społeczności rolnicze powoli
pojawiały się na całym świecie,
-
ale to Sumerowie
jako pierwsi poszli dalej.
-
Używając glinianych cegieł
z mułu rzecznego,
-
zaczęli budować wielopiętrowe
domy i świątynie.
-
Wynaleźli koło garncarskie
-
do zamiany błota w narzędzia
i artykuły gospodarstwa domowego.
-
Gliniane cegły dały początek
pierwszym miastom świata,
¶
-
prawdopodobnie około 4500 roku p.n.e.
-
Na szczycie drabiny społecznej miasta
stali kapłani i kapłanki,
-
uważani za szlachtę,
-
następnie kupcy, rzemieślnicy,
rolnicy i niewolnicy.
-
Imperium sumeryjskie składało się
z odrębnych miast-państw
-
funkcjonujących jak małe narody.
-
Łączyły ich luźno język i wiara,
-
ale brakowało scentralizowanej władzy.
-
Najwcześniejszymi miastami
były Uruk, Ur i Eridu,
-
a ostatecznie powstało kilkanaście miast.
-
Każde miało króla pełniącego rolę
między kapłanem a władcą.
-
Miasta walczyły czasami
ze sobą o nowe terytoria.
-
Każde miasto poświęcono bóstwu-patronowi
uważanemu za założyciela miasta.
-
Największym i najważniejszym budynkiem
w mieście był dom boga-patrona,
-
ziggurat, świątynia zaprojektowana
jako piramida schodkowa.
-
Około 3200 roku p.n.e.
Sumerowie zaczęli zwiększać zasięg.
¶
-
Koło garncarskie pojawiło się
w rydwanach i wozach.
-
Powstawały łodzie z trzciny
i liści palmy daktylowej,
-
z płóciennymi żaglami, które przenosiły
Sumerów na duże odległości drogą morską.
-
Żeby uzupełnić ograniczone zasoby,
stworzyli sieć handlową
-
z powstającymi królestwami
Egiptu, Anatolii i Etiopii,
-
importując złoto, srebro,
lapis lazuli i drewno cedrowe.
-
Handel był niespodziewanym bodźcem
¶
-
do wynalezienia pierwszego
na świecie pisma.
-
Zaczęło się od systemu księgowania
-
dla sumeryjskich kupców
handlujących z zagranicą.
-
Po kilkuset latach
wczesny system piktogramów
-
zwany pismem klinowym zmienił się w pismo.
-
Sumerowie stworzyli pierwsze spisane prawa
-
i pierwszy system szkolny,
mający na celu naukę pisania,
-
oraz wprowadzili mniej ekscytujące
innowacje, jak biurokracja i podatki.
-
W szkołach skrybowie uczyli się
od świtu do zmierzchu,
¶
-
od dzieciństwa do dorosłości.
-
Uczyli się rachunkowości, matematyki
i kopiowali dzieła literackie:
-
hymny, mity, przysłowia, bajki
o zwierzętach, zaklęcia magiczne
-
i pierwsze eposy
na glinianych tabliczkach.
-
Niektóre z tych tabliczek
opowiadały historię Gilgamesza,
-
króla miasta Uruk i bohatera mitów.
-
Ale w trzecim tysiącleciu p.n.e. Sumer
nie był już jedynym imperium na świecie
¶
-
czy nawet w Mezopotamii.
-
Fale plemion koczowniczych napływały
do regionu z północy i wschodu.
-
Niektórzy nowoprzybyli podziwiali Sumerów,
-
przyjmowali ich styl życia
-
i używali pism klinowych
do wyrażania własnych języków.
-
W 2300 roku p.n.e. król akadyjski Sargon
podbił sumeryjskie państwa-miasta.
-
Ale Sargon szanował sumeryjską kulturę,
-
a Akadyjczycy i Sumerowie
żyli obok siebie przez wieki.
-
Inni najeźdźcy skupiali się
tylko na grabieży i niszczeniu.
-
Mimo rozprzestrzenienia
kultury sumeryjskiej
-
nieustanne inwazje wybiły
do 1750 roku p.n.e. ludność sumeryjską.
-
Później Sumer zniknął w piachach pustyni,
¶
-
odkryty na nowo dopiero w XIX wieku.
-
Sama kultura sumeryjska
przetrwała tysiące lat
-
najpierw za sprawą Akadyjczyków,
potem Asyryjczyków, a potem Babilończyków.
-
Babilończycy przekazali
sumeryjskie wynalazki i tradycje
-
kulturze hebrajskiej,
greckiej i rzymskiej.
-
Niektóre trwają po dziś dzień.