Como desafiamos á industria das patentes xenéticas... e gañamos

Son patentábeis os xenes humanos? No 2005, cando Tania Simoncelli pensou por primeira vez nesta revirada cuestión, a lei de patentes estadounidense contestoulle afirmativamente, o que significaba que os titulares das patentes tiñan o dereito de impedir que alguén determinase a secuencia, probase ou mesmo ollase xenes patentados. Molesta por como esta lei prexudicaba ós pacientes e lle puña trabas á innovación biomédica, Simoncelli e os seus compañeiros do ACLU enfrontáronse a iso. Esta fascinante conferencia fala de como arrostraron un caso que todo o mundo daba por perdido e que chegou ata a Corte Suprema dos Estados Unidos.

Era unha tarde de outono de 2005.

Traballaba de asesora científica na ACLU,
a Unión polas Liberdades Civís.

Encantábame o meu traballo,

pero precisamente ese día

sentíame un chisco desanimada.

Así que me acheguei ata o despacho
do meu compañeiro Chris Hansen.

Chris levaba máis de 30 anos
traballando na ACLU,

polo que coñecía ben
o funcionamento das institucións.

Díxenlle a Chris
que me sentía un chisco trabada.

Eu estaba investigando
unha serie de cuestións

sobre o cruzamento de ciencia
e liberdades civís: moi interesante.

Pero quería que a ACLU abordase
estes problemas máis de cara,

dun xeito que puidese
supor unha diferenza.

Chris foi directo ó gran e preguntoume:

"De todas esas cuestións,
cales son as cinco que máis te inquietan?"

"Pois está a da discriminación xenética,

as tecnoloxías reprodutivas,

os biobancos e...

vaites, tamén hai unha xenial,

o emprego das IMRf
como detector de mentiras e...

claro, o tema das patentes xenéticas".

"Patentes xenéticas?"

"Si, iso é, patentes de xenes humanos".

"Non!"

"Estasme dicindo que
o goberno estadounidense

expide patentes de partes do corpo humano?

Non pode ser".

Volvín para o meu despacho
e envieille a Chris tres artigos.

E 20 minutos despois,
chegou el botando centellas.

"Raios! Tiñas razón!
A quen hai que demandar?"

(Risos)

E é que Chris é un grande avogado,

pero non sabía case nada
sobre lexislación de patentes

e absolutamente nada sobre xenética.

Eu sabia algo sobre xenética,
pero non era avogada,

moito menos avogada de patentes.

Quedaba claro que había moito que aprender
antes de demandar a ninguén.

Primeiro, tiñamos que saber
exactamente qué se patentaba

cando alguén patentaba un xene.

As patentes xenéticas adoitan
incluír ducias de reivindicacións,

pero as máis discutidas de todas
son as chamadas "ADN illado"

ou sexa, un anaco de ADN
que se extraeu dunha célula.

Os defensores disto din:

"Non patentamos os xenes do voso corpo,

patentamos os xenes illados".

E é verdade,

mais o problema radica en que
é preciso illar os xenes para utilizalos.

E as patentes non cobren
un xene illado en particular,

senón todas as posibles
versións dese xene.

E que significa isto?

Pois que non lle podes pasar
os teus xenes a un médico

e pedirlle que os examine,

para ver se conteñen mutacións,

sen o permiso do titular da patente.

Tamén implica que o titular da patente
ten o dereito de impedir

que ese xene se empregue
en investigacións ou ensaios clínicos.

Permitir que estes titulares,

a miúdo empresas privadas,

fechen partes do xenoma humano
estaba a prexudicar ós pacientes.

Temos o caso de Abigail,

una pequena de 10 anos
con síndrome do QT longo,

unha doenza cardíaca que, se non se trata,

pode provocar a morte súbita.

A empresa que patentou
os dous xenes asociados a esta doenza

creara unha proba
para diagnosticar a síndrome.

Pero entón entrou en bancarrota
e nunca chegaron a ofrecela.

Outro laboratorio tentou ofrecer a proba,

pero a empresa que posuía as patentes
ameazou con demandalos

por infrinxir a patente.

O resultado:

dous anos sen poder facer a proba.

Durante ese tempo,

Abigail morreu de QT longo
sen diagnosticar.

As patentes xenéticas eran un problema
que prexudicaba ós pacientes.

Habería algunha forma de facerlles fronte?

Pois resulta que o Tribunal Supremo

deixou claro nunha longa lista
de casos anteriores,

que existen unha serie de cousas
que non son patentábeis.

Non se poden patentar
produtos da natureza:

o aire, a auga, os minerais,
os elementos da táboa periódica.

Nin tampouco as leis da natureza:

a lei da gravidade, E = mc2.

Son cousas moi fundamentais
e deben de estar ó alcance de todos,

ninguén pode posuílas en exclusividade.

Na nosa opinión o ADN,

a estrutura da vida máis fundamental,

que codifica a produción
de todas as nosas proteínas,

é tanto un produto da natureza
coma unha lei da natureza,

independentemente
de que se atope nos nosos corpos

ou no fondo dunha probeta.

Para informarnos mellor,

viaxamos por todo o país
para falar con distintos expertos:

científicos, profesionais médicos,
avogados, avogados de patentes.

A maioría dixéronnos que tiñamos razón
desde un punto de vista político,

e, cando menos en teoría,
desde un punto de vista legal.

Todos eles pensaban

que as posibilidades
de saír coa nosa neste tema

eran tantas coma cero.

Pero por que?

Resulta que a oficina de patentes
leva emitindo estas patentes

máis de 20 anos.

Literalmente, había milleiros
de patentes de xenes humanos.

O tribunal de patentes estaba
moi atrincheirado no statu quo,

a industria da biotecnoloxía medrara
arredor desta práctica,

e a lexislación para prohibir
as patentes xenéticas presentárase

ano tras ano ó Congreso,

sen saír xamais adiante.

En resumo:

os tribunais non ían estar dispostos
a anular estas patentes.

Mais, nin a Chris nin a min
nos poñen medo os retos,

e que nos dixeran, "ter razón non abonda",

dábanos máis folgos para seguir loitando.

Así que comezamos a fixar a nosa causa.

Os xuízos por patentes adoitan ser:
Empresa A demanda a Empresa B

por algún tema técnico, escuro e confuso.

A nós non nos interesaban
aquel tipo de causas,

pensamos que a nosa causa
abranguía moito máis.

Tratábase da liberdade científica,
o progreso médico

e os dereitos dos pacientes.

Así que decidimos abrir unha causa

que non sería coma
as típicas que hai por patentes,

senón unha causa
a prol dos dereitos civís.

Propuxémonos identificar
un titular de patentes xenéticas

que estivese a defender
tenazmente as súas patentes

para despois organizarmos
unha coalición de demandantes e expertos

que lles contasen ós tribunais

como estas patentes actuaban
en detrimento de pacientes e innovación.

Achamos que o candidato ideal
para demandar era Myriad Genetics,

unha empresa con sede
en Salt Lake City, Utah.

Myriad posuía as patentes de dous xenes,

os xenes BRCA1 e o BRCA2.

As mulleres
con certas mutacións nestes xenes

teñen máis probabilidades

de padecer cancro de peito e de ovario.

Myriad empregara as patentes para manter

un monopolio total sobre
as probas de BCRA nos Estados Unidos.

Fixo que varios laboratorios
deixasen de ofrecer probas de BCRA.

Cobraban moitos cartos polo seu exame:

máis de 3.000 dólares.

Deixaran de compartir
os seus datos clínicos

coa comunidade científica internacional.

E, se callar o peor de todo,

durante un período de varios anos,

Myriad negouse a actualizar o seu exame
para que incluíse mutacións adicionais

que foran identificadas por un equipo
de investigadores en Francia.

Estimouse que durante ese período,

durante varios anos,

ata un 12% das mulleres
ás que lles fixeran a proba

recibiran una resposta errada:

un resultado negativo
que debería de ser positivo.

Esta é Kathleen Maxian.

A irmá de Kathleen, Eileen,
desenvolveu cancro con 40 anos

e fixo os exames con Myriad.

O exame deu negativo.

A familia acougou.

O máis probable era que ese cancro
non estivese presente na familia,

polo que os outros membros da familia
non precisaban facer o exame.

Mais dous anos despois,

a Kathleen diagnosticáronlle
un cancro de ovario en estado avanzado.

Resultou que a irmá de Kathleen
encontrábase entre ese 12%

de persoas que recibiron
un resultado negativo falso.

Se Eileen recibise o resultado correcto,

Kathleen faría o exame,

e evitaría o seu cancro de ovario.

Unha vez que nos decidimos
por Myriad,

tivemos que formar unha coalición
de demandantes e expertos

que puidesen aclarar estes problemas.

Acabamos xuntando
20 demandantes moi comprometidos:

conselleiros xenéticos,

xenetistas que recibiran
cartas ameazantes,

organizacións de defensa,

catro organizacións científicas
que en conxunto representaban

a máis de 150.000 científicos
e profesionais médicos,

e mulleres individuais que ou ben
non podían pagar o exame de Myriad,

ou ben querían una segunda opinión
que non lles podían dar,

por mor das patentes.

Un dos principais retos
que afrontamos cando preparamos este caso

foi pensar a forma
na que explicar a ciencia.

Para argumentar que o que fixera
Myriad non era un invento,

e que os xenes illados BRCA
eran produtos da natureza,

tivemos que explicar un par
de conceptos básicos, do tipo:

Que é un xene? Que é o ADN?

Como se illa o ADN,
e por que iso non é un invento?

Pasamos horas e horas
cos nosos demandantes e expertos,

tentando dar coa forma
de explicar estes conceptos

de forma sinxela mais certeira.

E ao final acabamos por botar man
das metáforas,

coma a do ouro.

Así que illar ADN

é coma extraer ouro dunha montaña.

ou do leito dun río.

Pódese patentar o proceso
para extraer ouro,

pero non podes patentar o propio ouro.

Tanto ten canto traballo se requira

para extraer o ouro da montaña;

non se pode patentar, segue sendo ouro.

E o ouro, unha vez extraído,

pódese empregar en todo tipo de cousas

nas que non se podía empregar
cando estaba na montaña;

con el pódense facer xoias, por exemplo.

Pero non se pode patentar o ouro,
porque segue sendo ouro.

No 2009 xa estabamos listos
para presentar o caso.

Presentámolo perante o Tribunal Federal
do distrito sur de Nova York,

e o caso foille asignado, ao chou,
ao xuíz Robert Sweet.

En marzo de 2010, o xuíz Sweet
emitiu o seu veredicto:

152 páxinas.

Unha vitoria total para nós.

Cando lemos a súa opinión,

impresionounos a elocuencia
coa que describiu a ciencia no caso.

Quero dicir, o noso informe...
era bastante bo,

pero non tan bo.

Como puido desenvolver
un coñecemento tan profundo do tema

en tan pouco tempo?

Non podiamos imaxinar
como fora posíbel algo así.

Así que resultou

que o asistente co que traballaba
o xuíz Sweet daquela,

non só era avogado...

era científico.

E non só era científico...

tiña un doutoramento
en bioloxía molecular.

(Risos)

Vaia golpe de sorte!

Entón Myriad apelou

perante o Tribunal de Apelación
do Circuíto Federal.

E aquí as cousas puxéronse interesantes.

Primeiro, nun momento vital deste caso,

o goberno dos Estados Unidos
mudou de lado.

No tribunal do distrito, o goberno
emitiu un informe a prol de Myriad.

Pero en oposición directa
á súa propia oficina de patentes,

o goberno presentou
un informe no que dicía

que reconsiderara este tema
á luz da decisión do tribunal do distrito,

e concluía que o ADN illado
non era susceptíbel de ser patentado.

Isto foi moi importante,

e totalmente inesperado.

O Tribunal de Apelación
do Circuíto Federal

leva todos os casos de patentes,

e é coñecida a súa reputación
moi, moi a prol das patentes.

Así que mesmo con este
acontecemento notorio,

contabamos con perder.

E así foi.

Máis ou menos.

A decisión foi de 2 contra 1.

Mais os dous xuíces que
votaron contra nós,

fixérono por motivos totalmente distintos.

O primeiro, o xuíz Lourie,

creou a súa propia
e nova teoría biolóxica,

totalmente errada.

(Risos)

Decidiu que Myriad creara
unha nova substancia química,

o que non tiña sentido ningún.

Myriad xamais argumentou iso,
polo que non tiña sentido.

O outro xuíz, a xuíza Moore,

dixo que concordaba con nós en canto
a ser o ADN illado un produto da natureza.

Pero que "Non quero zarapallar
a industria da biotecnoloxía".

O terceiro, o xuíz Bryson,

deunos a razón.

Daquela interpuxemos recurso
perante o Tribunal Supremo.

E cando interpós un recurso
perante o Tribunal Supremo

tes que presentar unha pregunta
que queiras que che responda o Tribunal.

Polo xeral, estas preguntas
collen a forma dun parágrafo superlongo,

a miúdo unha páxina
con moreas de cláusulas,

"onde tal" e "polo tanto".

Nós fixemos a que se callar foi a pregunta
máis curta que xamais recibiron.

Cinco palabras:

Son patentábeis os xenes humanos?

Cando Chris me preguntou
o que pensaba desas palabras,

díxenlle "Pois non o sei.

Penso que terías que dicir,
'é o ADN illlado patentábel?"

"Non.

Quero que os xuíces teñan
a mesma reacción que tiven eu

o día que me falaches
deste tema hai sete anos".

E claro, que ía dicir eu?

O Tribunal Supremo só oe
ao redor dun un por cento

dos casos que recibe,

e aceptou oír o noso.

Chega o día das alegacións orais
e foi moi, moi emocionante...

con moita xente fóra,

xente que levaba agardando
desde as 2:30 da madrugada

para tentar entrar no xulgado.

Dúas organizacións
contra o cancro de peito,

Breast Cancer Action e FORCE,

organizaran unha manifestación
á entrada do xulgado.

Chris e eu agardabamos xuntos no corredor,

momentos antes de que el
entrase a defender

o caso máis importante da súa carreira.

Eu estaba moito máis nerviosa ca el.

Pero todo aquel pánico
esvaeceuse cando entrei na sala

e vin ao meu redor
unha morea de rostros coñecidos:

mulleres que coñecía

e que partillaran
as súas historias persoais,

os xenetistas que sacrificaran moitísimo
tempo das súas atarefadas carreiras

para dedicarllo a esta loita,

representantes dun diverso espectro

de organizacións médicas,
de defensa dos pacientes,

medioambientais e relixiosas,

que presentaran observacións ao tribunal.

Na sala tamén estaban tres líderes
do Proxecto Xenoma Humano,

incluído o co-descubridor do ADN,

James Watson,

quen lle presentara
un informe ao tribunal,

no que dicía que
patentar xenes era unha "tolería".

(Risos)

A diversidade das comunidades
representadas na sala

e as contribucións que cada unha achegou
para facer realidade este día

dicía moito do que tiñamos en xogo.

A alegación era cativadora.

Chris alegou de forma brillante.

Pero para min,

o máis apaixonante foi ver ós xuíces
do Tribunal Supremo tentando entender

o ADN illado,

mediante unha serie de analoxías vistosas
e diálogos enérxicos,

de forma moi semellante
a como fixera o noso equipo legal

durante os últimos sete anos.

A xuíza Kagan asociou o illamento do ADN

con extraer unha planta medicinal
do Amazonas.

O xuíz Roberts asociouno con facer
un bate de béisbol a partir dunha árbore.

E no que sen dúbida foi
o meu momento favorito,

a xuíza Sotomayor determinou
que o ADN illado "era natureza á espera".

(Risos)

Cando saímos aquel día do xulgado
sentiámonos moi confiados,

pero xamais podería anticipar o resultado:

nove a cero.

"Un segmento natural de ADN
é un produto da natureza

e non é susceptible de ser patentado
tan só porque fora illado.

E o que é máis,

Myriad non creou nada."

Vinte e catro horas após a decisión,

cinco laboratorios anunciaron

que comezarían a ofrecer o exame
para os xenes BRCA.

Algúns deles prometeron ofrecer os exames
máis baratos ca Myriad.

Algúns prometeron ofrecer
un exame máis exhaustivo

có que ofrecía Myriad.

Pero a decisión do tribunal
ía alén de Myriad.

Rematou cunha práctica de 25 anos
que permitía patentar xenes humanos

nos Estados Unidos.

Eliminou atrancos que sufría a innovación
e a investigación biomédica.

E axudou a que pacientes coma Abigail,
Kathleen e Eileen

tivesen acceso aos exames que precisaban.

Poucas semanas despois de que o tribunal
emitise a súa decisión,

recibín un pequeno paquete
na caixa do correo.

Era de Bob Cook-Deegan,

un profesor da Universidade de Duke

e unha das primeiras persoas
que eu e Chris fomos visitar

cando comezamos a barallar a idea
de presentar ou non o caso.

Abrino e encontreime
cun pequeno boneco de peluche.

(Risos)

Arriscámonos moito con este caso.

Parte do que nos deu a coraxe
de afrontar eses riscos

foi saber
que estabamos a facer o correcto.

O proceso durou case oito anos
desde o principio ata a fin,

con moitos xiros e imprevistos
polo camiño.

Claro que a sorte axudou,

pero foron as comunidades que unimos,

e as alianzas que creamos,

as que nos deron ás.

Grazas.

(Aplausos)