Λέοναρντ Σούσκιντ: Ο φίλος μου, Ρίτσαρντ Φάυνμαν

Πώς είναι το να είσαι φίλος με μια ιδιοφυΐα; Στη σκηνή της ΤEDxCaltech, ο φυσικός Λέοναρντ Σούσκιντ αφηγείται μερικές ιστορίες από τη φιλία του με το θρυλικό Ρίτσαρντ Φάυνμαν, συζητώντας την αντισυμβατική προσέγγισή του σε πρβλήματα σημαντικά...και μη.

Αποφάσισα, όταν μου ζητήθηκε να το κάνω αυτό,

ότι αυτό για το οποίο ήθελα πραγματικά να μιλήσω

ήταν ο φίλος μου Ρίτσαρντ Φάυνμαν.

Ήμουν ένας εκ των λίγων τυχερών

που τον γνώρισαν πραγματικά

και απόλαυσαν την παρουσία του.

Και θα σας μιλήσω για τον Ρίτσαρντ Φάυνμαν που εγώ ήξερα.

Είμαι βέβαιος πως υπάρχουν άλλοι άνθρωποι εδώ

που θα μπορούσαν να σας πουν για το Ρίτσαρντ Φάυνμαν που αυτοί ήξεραν,

και πιθανόν θα ήταν ένας διαφορετικός Ρίτσαρντ Φάυνμαν.

Ο Ρίτσαρντ Φάυνμαν ήταν ένας πολύπλοκος άνθρωπος.

Ήταν ένας άνθρωπος με πολλές, πολλές πτυχές.

Ήταν, φυσικά, πάνω απ' όλα

ένας πολύ, πολύ, πολύ μεγάλος επιστήμονας.

Ήταν ένας ηθοποιός. Τον έβλεπες να παίζει.

Είχα επίσης την τύχη να είμαι παρών σε εκείνες τις ομιλίες,

πάνω, στον εξώστη.

Ήταν φανταστικές.

Ήταν ένας φιλόσοφος,

ήταν ένας ντράμερ,

ήταν ένας κατεξοχήν δάσκαλος.

Ο Ρίτσαρντ Φάυνμαν ήταν επίσης ένας σόουμαν,

ένας τεράστιος σόουμαν.

Ήταν αυθάδης, ασεβής --

ήταν γεμάτος μαγκιά,

ένα είδος ιδιαίτερης μαγκιάς.

Λάτρευε τα νοητικά παιχνίδια.

Είχε ένα τεράστιο εγώ.

Αλλά ο τύπος κατά κάποιο τρόπο είχε

πολύ χώρο κατά βάθος.

Και τι εννοώ με το πολύ χώρο,

στην περίπτωση μου --

δεν μπορώ να μιλήσω εκ μέρους κανενός άλλου --

αλλά στην περίπτωση μου,

πολύ χώρο για ένα άλλο μεγάλο εγώ.

Εντάξει, όχι τόσο μεγάλο όσο το δικό του,

αλλά αρκετά μεγάλο.

Πάντα αισθανόμουν καλά με τον Ντικ Φάυνμαν.

Ήταν πάντα ευχάριστο να είμαι μαζί του.

Πάντα με έκανε να νιώθω έξυπνος.

Πώς μπορεί κάποιος σαν κι αυτόν να σε κάνει να νιώθεις έξυπνος;

Κατά κάποιο τρόπο το μπορούσε.

Μ' έκανε να νιώθω έξυπνος. Μ' έκανε να νιώθω ότι ήταν έξυπνος.

Μ' έκανε να νιώθω πως ήμαστε κι οι δυο έξυπνοι,

και πως οι δυο μας μπορούσαμε να λύσουμε κάθε πρόβλημα.

Και όντως, μερικές φορές κάναμε φυσική μαζί.

Δε δημοσιεύσαμε πότε καμία εργασία μαζί,

αλλά περάσαμε πολύ καλά.

Αγαπούσε το να κερδίζει.

Σε αυτά τα μικρά παιχνίδια επίδειξης που παίζαμε μερικές φορές --

και δεν τα έπαιζε μόνο με μένα, τα έπαιζε με κάθε είδος ανθρώπων --

σχεδόν πάντα κέρδιζε.

Αλλά όταν δεν κέρδιζε, όταν έχανε,

πάντα γελούσε και φαινόταν να έχει την ίδια χαρά

με όταν κέρδιζε.

Θυμάμαι μια φορά μου είπε μια ιστορία

σχετικά με μια πλάκα που του έκαναν οι μαθητές του.

Τον έβγαλαν -- νομίζω ήταν για τα γενέθλιά του --

τον έβγαλαν για γεύμα.

Τον έβγαλαν για γεύμα

σε ένα μέρος με σάντουιτς στην Πασαντίνα.

Μπορεί να υπάρχει ακόμα, δεν ξέρω.

Ειδικεύονταν σε σάντουιτς διασημοτήτων.

Μπορούσες να παραγγείλεις ένα σάντουιτς Μέριλυν Μονρόε.

Μπορούσες να πάρεις ένα σάντουιτς Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ.

Οι μαθητές είχαν πάει εκεί εκ των προτέρων,

και κανόνισαν να παραγγείλουν όλοι σάντουιτς "Φάυνμαν".

Ο ένας μετά τον άλλο, πήγαν και παρήγγειλαν σάντουιτς "Φάυνμαν".

Ο Φάυνμαν αγαπούσε αυτή την ιστορία.

Μου είπε αυτή την ιστορία, και ήταν πραγματικά χαρούμενος και γελούσε.

Όταν τελείωσε την ιστορία, του είπα,

"Ντικ, αναρωτιέμαι ποια θα ήταν η διαφορά

μεταξύ ενός σάντουιτς Φάυνμαν και ενός σάντουιτς Σούσκιντ."

Και χωρίς να χάσει ούτε στιγμή,

είπε, "Καλά, θα ήταν περίπου το ίδιο.

Η μόνη διαφορά είναι ότι το σάντουιτς Σούσκιντ θα είχε πολύ περισσότερο ζαμπόν,"

ζαμπόν σημαίνει κακός ηθοποιός.

(Γέλια)

Λοιπόν, έτυχε να ήμουν αρκετά γρήγορος εκείνη τη μέρα,

και είπα, "Ναι, αλλά θα είχε πολύ λιγότερη μορταδέλα (=ανοησία)."

(Γέλια)

Η αλήθεια είναι

πως το σάντουιτς Φάυνμαν

είχε πάρα πολύ ζαμπόν,

αλλά απολύτως καθόλου μορταδέλα.

Αυτό που ο Φάυνμαν μισούσε περισσότερο από οτιδήποτε

ήταν η διανοητική προσποίηση --

η κιβδηλότητα,

οι ψευδείς σοφισμοί, η επαγγελματική ορολογία.

Θυμάμαι κάποτε στη διάρκεια της δεκαετίας του 80,

στα μέσα του 80,

ο Ντικ κι εγώ και ο Σίντνεϊ Κόουλμαν,

συναντηθήκαμε κάμποσες φορές

στο Σαν Φρανσίσκο στο σπίτι κάποιου αρκετά πλουσίου --

στο Σαν Φρανσίσκο για δείπνο.

Και την τελευταία φορά που ο πλούσιος τύπος μας προσκάλεσε,

είχε προσκαλέσει επίσης και μερικούς φιλοσόφους.

Αυτοί οι τύποι ήταν φιλόσοφοι του νου.

Η ειδικότητα τους ήταν η φιλοσοφία της συνείδησης.

Και χρησιμοποιούσαν κάθε είδους επαγγελματική ορολογία.

Προσπαθώ να θυμηθώ τις λέξεις --

"μονισμός", "δυϊσμός", κατηγορίες παντού.

Δεν ήξερα τι σήμαιναν όλα αυτά, ούτε κι ο Ντικ ήξερε --

ούτε και ο Σίντνεϊ για την ακρίβεια.

Και γιατί μιλήσαμε;

Λοιπόν, για ποιο πράγμα μιλά κάποιος όταν μιλάει για τη διανόηση;

Για ένα πράγμα, για το προφανές θέμα συζήτησης --

Μπορεί μια μηχανή να γίνει ένας νους;

Μπορείς να χτίσεις μια μηχανή

η οποία σκέφτεται σαν ένα ανθρώπινο ον,

η οποία είναι ενσυνείδητη;

Καθίσαμε και το συζητήσαμε -- φυσικά δεν το επιλύσαμε ποτέ.

Άλλα το πρόβλημα με τους φιλοσόφους

είναι ότι φιλοσοφούσαν

όταν έπρεπε να "επιστημούσαν".

Εν τέλει, είναι μια επιστημονική ερώτηση.

Κι αυτό ήταν κάτι πολύ, πολύ επικίνδυνο

όταν ήσουν κοντά στον Ντικ Φάυνμαν.

Ο Φάυνμαν τους το ανταπέδωσε -- στο δόξα πατρί.

Ήταν βάναυσο, ήταν αστείο -- ω, ήταν αστείο.

Άλλα ήταν αληθινά βάναυσο.

Πραγματικά έσκασε το μπαλόνι τους.

Αλλά το αξιοθαύμαστο ήταν --

Ο Φάυνμαν χρειάστηκε να φύγει λίγο νωρίς.

Δεν αισθανόταν πολύ καλά, κι έτσι έφυγε κάπως νωρίς.

Και ο Σίντνεϊ κι εγώ μείναμε εκεί με τους δυο φιλοσόφους.

Και το αξιοθαύμαστο ήταν πως αυτοί οι τύποι ήταν στα ουράνια.

Ήταν τόσο χαρούμενοι.

Είχαν συναντήσει ένα σπουδαίο άνθρωπο,

είχαν διδαχθεί από ένα σπουδαίο άνθρωπο,

είχαν περάσει εξαιρετικά

έχοντας φάει λάσπη στα μούτρα τους,

και ήταν κάτι το μοναδικό.

Συνειδητοποίησα ότι υπήρχε κάτι το ιδιαίτερο σχετικά με το Φάυνμαν,

ακόμα κι όταν έκανε ό,τι έκανε.

Ο Ντικ, ήταν φίλος μου. Τον φώναζα όντως Ντικ.

Ο Ντικ κι εγώ είχαμε μια κάποια συμπάθεια.

Νομίζω ότι μπορεί να ήταν μια ιδιαίτερη συμπάθεια αυτή που είχαμε.

Άρεσε ο ένας στον άλλο, μας άρεσαν τα ίδια πράγματα.

Άρεσαν και σε μένα τα παιχνίδια διανοητικών δεξιοτήτων.

Μερικές φορές κέρδιζα, τις περισσότερες φορές κέρδιζε αυτός,

αλλά το ευχαριστιόμασταν και οι δυο.

Και ο Ντικ κάποια στιγμή πείστηκε

πως εκείνος κι εγώ είχαμε κάποιου είδους ομοιότητα στις προσωπικότητές μας.

Δε νομίζω πως είχε δίκιο.

Νομίζω πως το μόνο στοιχείο ομοιότητας μεταξύ μας

είναι πως και οι δυο μας αρεσκόμαστε στο να μιλάμε για τους εαυτούς μας.

Αλλά αυτός είχε πειστεί.

Και ήταν περίεργος.

Ήταν απίστευτα περίεργος.

Και ήθελε να καταλάβει το τι και το γιατί

υπήρχε αυτή η περίεργη σχέση.

Και μια μέρα περπατούσαμε. Ήμασταν στη Γαλλία.

Ήμασταν στη Λα Ζους.

Ήμασταν πάνω στα βουνά, το 1976.

΄Ημασταν πάνω στα βουνά, και ο Φάυνμαν μου είπε,

είπε, "Λεονάρντο."

Ο λόγος που μ' αποκάλεσε Λεονάρντο

ήταν επειδή ήμασταν στην Ευρώπη

και εξασκούσε τα Γαλλικά του.

Και είπε, "Λεονάρντο,

ήσουν πιο κοντά στη μητέρα ή στον πατέρα σου

όταν ήσουν μικρός;"

Και είπα, "Ε, ο πραγματικός ήρωάς μου ήταν ο πατέρας μου.

Ήταν ένας εργαζόμενος άντρας,

είχε εκπαίδευση πέμπτης δημοτικού.

Ήταν ένας εξαίρετος μηχανικός, και μου' μαθε πώς να χρησιμοποιώ εργαλεία.

Μου΄μαθε κάθε λογής πράγματα για μηχανικά θέματα.

Μου' μαθε ακόμα και το Πυθαγόρειο θεώρημα.

Δεν την αποκαλούσε υποτείνουσα,

αλλά την αποκαλούσε ως την πλευρά που έκοβε δρόμο".

Και τα μάτια του Φάυνμαν έμειναν απλώς ορθάνοιχτα.

Άναψε σαν λαμπάκι.

Και είπε πως είχε

βασικά ακριβώς την ίδια σχέση

με τον πατέρα του.

Πράγματι, είχε πειστεί κάποτε

πως, για να είσαι καλός φυσικός,

ήταν πολύ σημαντικό

να είχες αυτού του είδους τη σχέση με τον πατέρα σου.

Συγγνώμη για την σεξιστική κουβέντα σε αυτό το σημείο,

αλλά έγινε ακριβώς έτσι.

Είπε πως είχε πειστεί απολύτως πως ήταν αναγκαίο --

το αναγκαίο κομμάτι της ανατροφής ενός νεαρού φυσικού.

Όντας ο Ντικ, φυσικά, ήθελε να το τσεκάρει αυτό.

Ήθελε να πάει και να κάνει ένα πείραμα.

Ε, λοιπόν, το έκανε.

Πήγε κι έκανε ένα πείραμα.

Ρώτησε όλους τους φίλους που θεωρούσε ότι ήταν καλοί φυσικοί,

Ήταν η μαμά σου ή ο μπαμπάς σου που σ' επηρέασε;"

Και κάθε άντρας -- ήταν όλοι άντρες --

κάθε άντρας, ο καθένας τους

είπε: "Η μητέρα μου".

(Γέλια)

Κάπου εκεί αυτή η θεωρία πήγε στον κάλαθο των αχρήστων της ιστορίας.

Αλλά ήταν πολύ ενθουσιασμένος που είχε επιτέλους βρει κάποιον

που είχε την ίδια εμπειρία με τον πατέρα μου

όπως κι εκείνος με το δικό του πατέρα.

Και για κάποιο διάστημα, είχε πειστεί

πως αυτός ήταν ο λόγος που ταιριάζαμε τόσο πολύ.

Δεν ξέρω. Ίσως. Ποιος ξέρει;

Αλλά επιτρέψτε μου να σας πω λίγο

για τον φυσικό Φάυνμαν.

Το στυλ του Φάυνμαν --

όχι, στυλ δεν είναι η σωστή λέξη.

Το στυλ σε κάνει να σκέφτεσαι για το παπιγιόν που μπορεί να φορούσε

ή για το κοστούμι που φορούσε.

Υπάρχει κάτι πολύ πιο βαθύ απ΄αυτό,

αλλά δεν μπορώ να σκεφτώ μια άλλη λέξη.

Το επιστημονικό στυλ του Φάυνμαν

ήταν να ψάχνει πάντα για την απλούστερη,

την πιο θεμελιώδη δυνατή λύση σε ένα πρόβλημα.

Αν δεν ήταν δυνατό, έπρεπε να χρησιμοποιήσεις κάτι πιο φανταχτερό.

Αλλά, χωρίς αμφιβολία, μέρος αυτού

ήταν η μεγάλη χαρά κι ευχαρίστησή του

στο να δείχνει σε ανθρώπους ότι μπορούσε να σκέφτεται πιο απλά απ' ό,τι αυτοί.

Αλλά επίσης πίστευε βαθιά, πίστευε πραγματικά,

ότι αν δεν μπορούσες να εξηγήσεις κάτι απλά

δεν το είχες καταλάβει.

Τη δεκαετία του 1950, κάποιοι άνθρωποι προσπαθούσαν να βρουν

πώς δούλευε το υπερυγρό ήλιο.

Υπήρχε μια θεωρία.

Ήταν χάρη σ' ένα Ρώσο μαθηματικό φυσικό

και ήταν μια πολύπλοκη ιστορία.

Θα σας πω ποια ήταν η θεωρία σύντομα.

Ήταν μια αφόρητα πολύπλοκη θεωρία

γεμάτη με πολύ δύσκολα ολοκληρώματα και τύπους

και μαθηματικά κ.ο.κ.

Και κάπως δούλευε, αλλά δεν δούλευε πολύ καλά.

Ο μόνος τρόπος που δούλευε

ήταν όταν τα άτομα του ηλίου ήταν πολύ,πολύ μακριά.

Τα άτομα του ηλίου έπρεπε να είναι πολύ μακριά το ένα από το άλλο.

Και δυστυχώς, τα άτομα του ηλίου στο υγρό ήλιο

είναι το ένα πάνω στο άλλο.

Ο Φάυνμαν αποφάσισε, ως ένας ερασιτέχνης φυσικός του ηλίου,

ότι θα προσπαθούσε να βρει την άκρη.

Είχε μια ιδέα, μια ξεκάθαρη ιδέα.

Θα προσπαθούσε να βρει

με τι έμοιαζε η κβαντική κυματοσυνάρτηση

αυτού του τεράστιου αριθμού ατόμων.

Θα προσπαθούσε να την οπτικοποιήσει,

με βάση ένα πολύ μικρό αριθμό βασικών αρχών.

Αυτές οι λίγες βασικές αρχές ήταν πολύ, πολύ βασικές.

Η πρώτη ήταν

ότι, όταν τα άτομα ηλίου ακουμπούν μεταξύ τους, απωθούνται.

Η επίπτωση αυτού ήταν πως η κυματοσυνάρτηση πρέπει να μηδενίζεται

πρέπει να εξαφανίζεται όταν τα άτομα ηλίου ακουμπούν μεταξύ τους.

Το άλλο στοιχείο

είναι πως στη βασική κατάσταση, στη χαμηλότερη ενεργειακή κατάσταση ενός κβαντικού συστήματος

η κυματοσυνάρτηση είναι πάντα πολύ ομαλή --

έχει τον ελάχιστο αριθμό ταλαντώσεων.

Έτσι, έκατσε κάτω --

και φαντάζομαι δεν είχε τίποτα περισσότερο

από ένα απλό κομμάτι χαρτί κι ένα μολύβι --

και προσπάθησε να καταγράψει, και κατέγραψε,

την απλούστερη συνάρτηση που μπορούσε να σκεφτεί

η οποία είχε ως όρια

το ότι η κυματοσυνάρτηση εξαφανίζεται όταν πράγματα ακουμπούν

και ότι είναι ομαλή στο ενδιάμεσο.

Έγραψε ένα απλό πράγμα.

Ήταν τόσο απλό, για την ακρίβεια,

που υποψιάζομαι πως ένας πραγματικά έξυπνος μαθητής λυκείου

o οποίος δεν είχε κάνει καν διαφορικό λογισμό,

θα μπορούσε να καταλάβει τι είχε γράψει.

Το θέμα ήταν πως αυτό το τόσο απλό πράγμα που έγραψε

εξηγούσε όλα όσα ήταν γνωστά τότε για το υγρό ήλιο

και ακόμα περισσότερα.

Πάντα απορούσα

αν οι επαγγελματίες, οι πραγματικοί επαγγελματίες φυσικοί του ηλίου,

ήταν κάπως ντροπιασμένοι απ' αυτό.

Είχαν την υπερ-δυνατή τεχνική τους

και δεν μπορούσαν να τα καταφέρουν τόσο καλά.

Παρεμπιπτόντως, θα σας πω ποια ήταν αυτή η υπερ-δυνατή τεχνική.

Ήταν η τεχνική των διαγραμμάτων Φάυνμαν.

(Γέλια)

Το ξαναέκανε το 1968.

Το 1968, στο δικό μου πανεπιστήμιο --

δεν ήμουν εκεί τότε -- αλλά το 1968

ερευνούσαν τη δομή του πρωτονίου.

Το πρωτόνιο προφανώς αποτελείται

από ένα σωρό μικρά σωματίδια.

Αυτό ήταν λίγο πολύ γνωστό.

Και ο τρόπος για να αναλυθεί ήταν, φυσικά, τα διαγράμματα Φάυνμαν.

Γι' αυτό είχαν φτιαχτεί τα διαγράμματα Φάυνμαν --

για να κατανοούμε σωματίδια.

Τα πειράματα που έκαναν ήταν πολύ απλά.

Παίρνεις απλώς το πρωτόνιο

και το χτυπάς με μεγάλη ακρίβεια με ένα ηλεκτρόνιο.

Γι' αυτό το πράγμα υπήρχαν τα διαγράμματα Φάυνμαν.

Το μόνο πρόβλημα

ήταν πως τα διαγράμματα Φάυνμαν είναι πολύπλοκα.

Είναι δύσκολα ολοκληρώματα.

Αν μπορούσες να τα λύσεις όλα, θα είχες μια πολύ ακριβή θεωρία.

Αλλά δεν θα μπορούσες. Ήταν απλώς πολύ πολύπλοκα. .

Κάποιοι προσπαθούσαν να τα λύσουν.

Μπορούσες να κάνεις ένα διάγραμμα ενός κύκλου. Άσε τον ένα κύκλο.

Ένας κύκλος, δύο κύκλοι -- ίσως να μπορούσες να λύσεις ένα διάγραμμα τριών κύκλων,

αλλά πέρα απ' αυτό δεν θα μπορούσες να κάνεις τίποτα.

Ο Φάυνμαν είπε, "Ξεχάστε τα όλα αυτά.

Απλώς σκεφθείτε το πρωτόνιο

ως ένα σύνολο μικρών σωματιδίων --

ένα σμήνος μικρών σωματιδίων".

Τα ονόμασε παρτόνια. Τα ονόμασε παρτόνια.

Είπε, "Απλώς σκεφθείτε το ως ένα σμήνος παρτονίων

κινούμενο πολύ γρήγορα".

Επειδή κινούνται πολύ γρήγορα,

η σχετικότητα λέει πως οι εσωτερικές κινήσεις είναι πολύ αργές.

Το ηλεκτρόνιο το χτυπάει ξαφνικά.

Είναι σαν να παίρνεις μια πολύ ξαφνική φωτογραφία του πρωτονίου.

Τι βλέπεις;

Βλέπεις ένα παγωμένο σύνολο παρτονίων.

Δεν κινούνται, και επειδή δεν κινούνται

κατά τη διάρκεια του πειράματος,

δεν χρειάζεται να ανησυχείς για το πώς κινούνται.

Δεν χρειάζεται να ανησυχείς για τις δυνάμεις μεταξύ τους.

Απλώς το σκέφτεσαι

ως ένα σύνολο

από παγωμένα παρτόνια.

Αυτό ήταν το κλειδί στην ανάλυση τέτοιων πειραμάτων.

Άκρως αποδοτικό, πράγματι --

κάποιος είπε ότι η λέξη επανάσταση είναι μια άσχημη λέξη.

Υποθέτω πως είναι, γι' αυτό δεν θα πω επανάσταση --

αλλά σίγουρα εξέλιξε πολύ, πολύ βαθιά

την αντίληψή μας για το πρωτόνιο

και για τα σωματίδια πέρα από αυτό.

Λοιπόν, είχα κι άλλα τα οποία σκόπευα να σας πω

σχετικά με τη σχέση μου με το Φάυνμαν,

πώς ήταν,

αλλά βλέπω πως έχω ακριβώς μισό λεπτό.

Γι' αυτό νομίζω ότι απλώς θα τελειώσω

λέγοντας πως για την ακρίβεια δε νομίζω πως του Φάυνμαν θα του άρεσε αυτή η εκδήλωση.

Νομίζω ότι θα έλεγε,

"Δεν τη χρειάζομαι".

Αλλά πώς πρέπει να τιμούμε το Φάυνμαν:

Πώς ακριβώς θα πρέπει να τιμούμε το Φάυνμαν:

Νομίζω η απάντηση είναι πως θα πρέπει να τιμούμε το Φάυνμαν

αφαιρώντας όσο το δυνατό περισσότερη ανοησία

από τα σάντουιτς μας.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)