Jak to jest być rodzicem w strefie wojny?

Jak rodzice chronią dzieci i pomagają im znów poczuć się bezpiecznie, podczas gdy ich domy są równane z ziemią? W tej pełnej ciepła prelekcji psycholog Aala El-Khani dzieli się historią o pomaganiu rodzinom uchodźców z Syrii i czego się od nich nauczył. Pyta: „Jak pomóc kochającym rodzicom dać ich dzieciom ciepłe i bezpieczne wychowanie, jakiego potrzebują?”.

Na całym świecie ponad 1,5 miliarda ludzi
doświadcza konfliktów zbrojnych.

W rezultacie muszą uciekać z kraju,

co daje ponad 15 milionów uchodźców.

Bez wątpienia dzieci

to najbardziej niewinne i bezradne ofiary,

ale nie tylko z powodu
oczywistych zagrożeń fizycznych,

tylko przez często niewidoczny
wpływ wojny na rodziny.

Doświadczenia wojenne dzieci
powodują duże ryzyko

rozwoju problemów emocjonalnych
i kłopotów z zachowaniem.

Dzieci, jak możemy się domyślić,

martwią się, boją i ryzykują.

Ale jest dobra wiadomość.

Jakość opieki w rodzinie

ma większy wpływ na ich dobrobyt,

niż doświadczenia wojenne.

Czyli tak naprawdę
można chronić dzieci

przez ciepłe, bezpieczne rodzicielstwo
w trakcie konfliktu i po jego zakończeniu.

W 2011 roku zaczęłam studia doktoranckie

na wydziale Psychologii
Uniwersytetu w Manchesterze.

Jak wielu z was

oglądałam w telewizji
rozwój kryzysu w Syrii.

Moja rodzina pochodzi z Syrii

i bardzo wcześnie

straciłam kilku członków rodziny
w bardzo okropny sposób.

Siadaliśmy z rodziną przed telewizorem.

Wszyscy widzieliśmy te sceny:

bomby niszczące budynki,

chaos, zniszczenie

i ludzi biegających z krzykiem.

To właśnie ci biegający z krzykiem ludzie
najbardziej do mnie trafiali,

zwłaszcza dzieci,
wyglądające na przerażone.

Byłam mamą dwójki małych,
wyjątkowo ciekawskich dzieci.

Miały wtedy 5 i 7 lat,

to wiek, kiedy zadaje się mnóstwo pytań

i oczekuje szczerych,
przekonujących odpowiedzi.

Zaczęłam się zastanawiać, jakby to było

wychowywać je w strefie wojny
i w obozie dla uchodźców.

Czy dzieci byłyby inne?

Czy jasne oczy mojej córki
straciłyby blask?

Czy mój spokojny i beztroski synek
ze strachu zamknąłby się w sobie?

Jak bym sobie poradziła?

Czy zmieniłabym się?

Jako psycholodzy i trenerzy rodziców

wiemy, że rodzice uzbrojeni
w umiejętności opieki nad dziećmi

mogą mieć ogromny wpływ na ich dobrobyt.

Nazywamy to treningiem rodziców.

Zastanawiało mnie,

czy programy szkoleń rodziców,
byłyby przydatne dla rodzin

w strefach wojennych
lub w obozach dla uchodźców?

Czy moglibyśmy do nich dotrzeć
z poradami i szkoleniami,

które pomogłyby im
w tych trudnych warunkach?

Zwróciłam się do mojej promotorki

profesor Rachel Calam,

z pomysłem, by wykorzystać wiedzę
akademicką w prawdziwym świecie.

Ale nie byłam pewna,
co dokładnie chcę zrobić.

Ona cierpliwie mnie wysłuchała

i ku mojej radości powiedziała:

"Jeżeli to chcesz zrobić
i tak wiele to dla ciebie znaczy,

zróbmy to.

Spróbujmy się przekonać,
czy programy dla rodziców

mogą się przydać
w takich okolicznościach".

Przez ostatnie 5 lat razem z koleżankami

prof. Calam i dr Kim Cartwright

pracujemy nad sposobami wspierania rodzin,

które doświadczyły wojny i przesiedlenia.

By dowiedzieć się, jak pomóc rodzinom
po przejściach wojennych

we wspieraniu dzieci,

po pierwsze należy spytać,
jakie są ich problemy,

prawda?

To wydaje się oczywiste.

Ale często tych najbardziej narażonych,

tych, którym chcemy pomóc,

właśnie się nie pyta.

Ileż razy po prostu zakładaliśmy,

że wiemy, co komuś pomoże,
bez wcześniejszej rozmowy?

Pojechałam zatem do obozów
dla uchodźców w Turcji i Syrii,

usiadłam z rodzinami i słuchałam.

Słuchałam o ich wyzwaniach jako rodziców,

słuchałam o ich rodzicielskich problemach

i słuchałam ich wołania o pomoc.

Czasami przerywaliśmy,

bo mogłam tylko trzymać ich za ręce

i przyłączyć się do ich płaczu i modlitwy.

Opowiedzieli mi o swoich zmaganiach,

opowiedzieli mi o ciężkich,
wręcz prymitywnych warunkach obozowych,

które pozwalały się skupiać
tylko na podstawowych zadaniach,

jak zbieranie czystej wody.

Opowiedzieli mi, jak zaczęli
dostrzegać wycofanie dzieci,

ich smutek, depresję, gniew,

moczenie łóżka, ssanie kciuka,
strach przed hałasem,

strach przed koszmarami...

przerażającymi koszmarami.

Te rodziny przeszły to,
co my oglądaliśmy w telewizji.

Matki...

prawie połowa owdowiała z powodu wojny

lub nie była pewna,
czy ich mężowie w ogóle żyją,

opowiadały jak czują się z tym,
że tak źle sobie radzą.

Widziały, jak ich dzieci się zmieniają
i nie mały pojęcia, jak im pomóc.

Nie wiedziały, jak odpowiadać
na pytania dzieci.

Uznałam za niesamowite
i bardzo motywujące,

że te rodziny tak bardzo chciały
pomóc swoim dzieciom.

Mimo wszystkich wyzwań,
z jakimi się zmagali,

starali się pomóc dzieciom.

Próbowali szukać pomocy u pracowników NGO,

u nauczycieli z obozów dla uchodźców,

lekarzy,

czy innych rodziców.

Jedna z mam, którą poznałam,
choć była w obozie dopiero 4 dni,

już dwa razy próbowała

szukać wsparcia dla 8-letniej córki,

której śniły się przerażające koszmary.

Niestety, takie próby
są prawie zawsze bezskuteczne.

Lekarze w obozach, gdy są dostępni,

są prawie zawsze zbyt zajęci

lub nie mają wiedzy, czy czasu na wsparcie
rodziców w podstawowych sprawach.

Nauczyciele i inni rodzice
są w w takiej samej sytuacji jak oni,

są nowymi uchodźcami,
którzy walczą o swoje potrzeby.

Zaczęłyśmy się zastanawiać.

Jak możemy pomóc tym rodzinom?

Ich problemy ich przerastały.

Kryzys w Syrii uświadomił nam

niemożność dotarcia
do pojedynczych rodzin.

Jak inaczej mogliśmy im pomóc?

Jak dotrzeć do rodzin na szeroka skalę

bez ogromnych wydatków

w tych przerażających czasach?

Podczas długich rozmów
jeden z pracowników NGO zasugerował

coś fajnego i innowacyjnego:

by umieszczać ulotki informacyjne
na opakowaniach chleba,

które w strefie konfliktu w Syrii
dostarczali rodzinom pracownicy socjalni.

I tak też zrobiliśmy.

Opakowania nie zmieniły się
pod względem wyglądu,

poza faktem, że dodawano do nich
dwie kartki papieru.

Jedna była ulotką informacyjną
z podstawowymi radami i wiadomościami

wyjaśniającymi rodzicom,
czego mogą doświadczać

i przez co przechodzą ich dzieci.

I informacje o tym,
jak mogą pomóc sobie i dzieciom,

na przykład przez poświęcenie czasu
na rozmowę z dzieckiem,

okazywanie im uczuć,

więcej cierpliwości,

rozmawianie z dziećmi.

Druga kartka zawierała ankietę
z informacjami zwrotnymi

i oczywiście był też długopis.

Czy było to zwykłe rozdawanie ulotek,

czy raczej sposób na dostarczenie
pierwszej pomocy psychologicznej,

która zapewnia ciepłe, bezpieczne,
pełne miłości rodzicielstwo?

Udało nam się rozdać ich 3000
w ciągu tylko tygodnia.

Co niesamowite,
wskaźnik odpowiedzi wyniósł 60%.

60% z 3000 rodzin odpowiedziało.

Nie wiem, ilu naukowców jest na sali,

ale taki wskaźnik odpowiedzi
jest fantastyczny.

Osiągnięcie czegoś takiego byłoby
nie lada wyczynem w Manchesterze,

a co dopiero w strefie konfliktu w Syrii,

co podkreśla wagę
tych wiadomości dla rodzin.

Pamiętam, jak niecierpliwie czekaliśmy
na zwrot kwestionariuszy.

Rodziny zostawiły setki wiadomości,

w większości bardzo
pozytywnych i zachęcających.

Ale moją ulubioną jest:

"Dziękuję, że nie zapomnieliście
o nas i naszych dzieciach".

To bardzo dobrze ilustruje
potencjalne znaczenie

udzielania psychologicznej
pierwszej pomocy rodzinom

i zbierania informacji zwrotnych.

Wyobraźcie sobie taki wynik
przy użyciu innych środków,

takich jak dystrybucja mleka dla dzieci,
czy środków higieny dla kobiet,

nawet paczek z żywnością.

Ale przenieśmy to nieco bliżej domu,

bo kryzys z uchodźcami

wpływa na każdego z nas.

Codziennie jesteśmy bombardowani
statystykami i zdjęciami,

a to nie powinno dziwić,

bo do zeszłego miesiąca

ponad milion uchodźców
dotarło do Europy.

Milion.

Uchodźcy włączają się
w nasze społeczności,

zostają naszymi sąsiadami,

ich dzieci chodzą do szkół
z naszymi dziećmi.

Przygotowaliśmy zatem ulotkę
na potrzeby uchodźców w Europie,

są dostępne za darmo online

na terenach o wysokim napływie uchodźców.

Na przykład szwedzka służba zdrowia
zamieściła je na swojej stronie

i w ciągu 45 minut

ściągnięto je 343 razy,

co wyraźnie pokazuje, jak ważny jest

dla wolontariuszy, praktykantów i rodziców

swobodny dostęp do informacji
o pomocy psychologicznej.

W 2013 roku siedziałam na zimnej podłodze
namiotu w obozie dla uchodźców

i prowadziłam z zebranymi matkami
zogniskowany wywiad grupowy.

Naprzeciwko miałam starszą kobietę

na której kolanach trzymała głowa
może 13-letnia dziewczynka.

Dziewczynka była cicho przez cały wywiad,

nie odzywała się w ogóle,

leżała z podkulonymi nogami.

Pod koniec wywiadu,

gdy dziękowałam mamom
za poświęcony czas,

starsza kobieta wskazała
na dziewczynkę i zapytała:

"Mogłabyś pomóc nam z...?"

Nie do końca pewna,
czego ode mnie oczekuje,

spojrzałam na dziewczynkę z uśmiechem

i powiedziałam po arabsku:

"Salaam alaikum. Shu-ismak?"

"Jak masz na imię?".

Popatrzyła na mnie zdezorientowana
i bez zainteresowania,

ale potem powiedziała: "Halul".

Halul to zdrobnienie od imienia Hala

i nazywa się tak tylko
bardzo małe dziewczynki.

Zdałam sobie sprawę, że Hala pewnie
ma znacznie więcej niż 13 lat.

Okazało się, że ma 25 lat
i jest mamą trójki dzieci.

Hala była pewną siebie, bystrą,
entuzjastyczną, kochającą, troskliwą mamą

dla swoich dzieci,

ale wojna zupełnie ją zmieniła.

Przeżyła bombardowanie rodzinnego miasta,

przeżyła wybuchy.

Gdy myśliwce krążyły nad ich domem,

zrzucając bomby,

dzieci krzyczały przerażone hałasem.

Hala gorączkowo zakrywała
uszy dzieci poduszkami,

by zablokować hałas,

sama krzycząc ze strachu.

Gdy dotarli do obozu dla uchodźców

i byli w końcu
w pewnym sensie bezpieczni,

zupełnie zdziecinniała.

Zupełnie odrzuciła rodzinę,

dzieci, męża.

Hala po prostu nie mogła więcej znieść.

To jest walka rodzica
z bardzo przykrym zakończeniem

i niestety tak dzieje się często.

Ci, którzy doświadczają
konfliktów zbrojnych i przesiedleń,

zmagają się z poważnymi
problemami emocjonalnymi.

A z czymś takim wszyscy
możemy się utożsamić.

Jeśli spotyka cię coś strasznego,

jeśli tracisz kogoś lub coś
bardzo ci bliskiego,

jak będziesz sobie dalej radzić?

Będziesz w stanie
dbać o siebie i o rodzinę?

Biorąc pod uwagę to,
że pierwsze 5 lat życia dziecka

ma ogromny wpływ na jego rozwój
fizyczny i emocjonalny

oraz to, że 1,5 miliarda ludzi
doświadcza konfliktów zbrojnych

i wielu z nich dołączy
do naszych wspólnot,

nie możemy pozwolić sobie na ignorowanie

potrzeb osób doświadczających
wojny i wysiedleń.

Musimy uznać potrzeby
tych rodzin za priorytet,

zarówno tych wysiedlanych w swoim kraju,
jak i uchodźców na całym świecie.

Te potrzeby muszą być priorytetem
dla pracowników NGO, polityków,

dla WHO, UNHCR oraz każdego z nas,

niezależnie od naszej
funkcji w społeczeństwie.

Gdy zaczniemy zauważać
pojedyncze twarze ofiar konfliktu,

gdy zaczniemy dostrzegać
ich skomplikowane emocje,

zaczniemy ich też postrzegać jako ludzi.

Zaczniemy widzieć potrzeby tych rodzin,

a są to prawdziwe potrzeby człowieka.

Gdy potrzeby tych rodzin będą priorytetem,

pomoc dzieciom
w organizacjach humanitarnych

będzie priorytetem i podkreśli się rolę
rodziny we wspieraniu dzieci.

Zdrowie psychiczne rodziny
będzie widoczne jasno i wyraźnie

w programach międzynarodowych.

Dzieci rzadziej będą trafiać
do opieki społecznej

w krajach docelowych,

bo ich rodziny dostaną wsparcie
od samego początku.

Będziemy bardziej otwarci,

bardziej gościnni, troskliwi

i bardziej ufni wobec tych,
którzy do nas trafiają.

Musimy zaprzestać wojen.

Musimy zbudować świat, gdzie dzieci mogą
marzyć o samolotach zrzucających prezenty

nie bomby.

Dopóki nie zakończymy konfliktów zbrojnych
szalejących na świecie,

rodziny wciąż będą przesiedlane,

a dzieci bezbronne.

Ale ulepszając wsparcie
rodziców i opiekunów,

możemy zmniejszyć wpływ wojny
na psychologiczne problemy

u dzieci i rodzin.

Dziękuję.

(Brawa)