Πώς είναι να είσαι γονιός σε μια εμπόλεμη ζώνη

Πώς προστατεύουν οι γονείς τα παιδιά τους και τα βοηθούν να αισθανθούν και πάλι ασφαλή, όταν τα σπίτια τους καταστρέφονται από τον πόλεμο; Σε αυτή την από καρδιάς ομιλία, η ψυχολόγος Αάλα Ελ-Κάνι μοιράζεται πώς είναι να εργάζεσαι με οικογένειες προσφύγων που έχουν επηρεαστεί από τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία, υποστηρίζοντάς τους, αλλά και μαθαίνοντας απ' αυτούς. Ρωτά: Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε αυτούς τους τρυφερούς γονείς να δώσουν στα παιδιά τους τη ζεστή και ασφαλή ανατροφή που χρειάζονται πάνω απ' όλα;

Παγκοσμίως,
πάνω από 1,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι

βιώνουν ένοπλες συγκρούσεις.

Ως αποτέλεσμα, οι άνθρωποι αναγκάζονται
να εγκαταλείψουν τη χώρα τους,

και οι πρόσφυγες είναι πάνω
από 15 εκατομμύρια.

Τα παιδιά, χωρίς αμφιβολία,
είναι τα πιο αθώα και ευάλωτα θύματα.

Όχι μόνο από τους προφανείς
σωματικούς κινδύνους,

αλλά και από τις σιωπηρές συνέπειες
των πολέμων πάνω στις οικογένειές τους.

Οι εμπειρίες του πολέμου αφήνουν
τα παιδιά σε πραγματικά υψηλό κίνδυνο

ανάπτυξης συναισθηματικών
και συμπεριφορικών προβλημάτων.

Τα παιδιά, όπως μπορούμε
μόνο να φανταστούμε,

ανησυχούν, νιώθουν ν΄απειλούνται
και να κινδυνεύουν.

Αλλά υπάρχουν και καλά νέα.

Η ποιότητα της φροντίδας που λαμβάνουν
τα παιδιά στις οικογένειές τους

μπορεί να έχει πιο σημαντική επίδραση
στην ευημερία τους

απ' ότι τα βιώματα του πολέμου
στα οποία έχουν εκτεθεί.

Έτσι τα παιδιά μπορούν να προστατευθούν

με ζεστή και ασφαλή ανατροφή
κατά τη διάρκεια μιας διαμάχης και μετά.

Το 2011, ήμουν πρωτοετής φοιτήτρια
στο διδακτορικό μου,

στη σχολή Ψυχολογικών Επιστημών
στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.

Όπως πολλοί από εσάς εδώ,

παρακολουθούσα στην τηλεόραση
την εξέλιξη της κρίση στη Συρία.

Η οικογένειά μου κατάγεται από τη Συρία,

και από πολύ νωρίς,

έχασα αρκετά μέλη της οικογένειάς μου
με πραγματικά τρομακτικούς τρόπους.

Καθόμουν μαζί με την οικογένειά μου
και βλέπαμε τηλεόραση.

Όλοι μας έχουμε δει αυτές τις σκηνές:

Βόμβες να καταστρέφουν κτίρια,

χάος, καταστροφή,

και άνθρωποι να ουρλιάζουν και να τρέχουν.

Πάντα αυτοί που ούρλιαζαν και έτρεχαν
με επηρέαζαν περισσότερο,

ιδίως εκείνα τα τρομοκρατημένα παιδιά.

Ήμουν μητέρα δύο μικρών παιδιών
με συνηθισμένη περιέργεια.

Τότε ήταν πέντε και έξι ετών,

μια ηλικία που συνήθως κάνουν
πάρα πολλές ερωτήσεις,

και περιμένουν αληθινές,
πειστικές απαντήσεις.

Έτσι άρχισα να αναρωτιέμαι πώς θα ήταν

να αναθρέφω τα παιδιά μου
σε μια εμπόλεμη ζώνη

και σε έναν καταυλισμό προσφύγων.

Θα άλλαζαν τα παιδιά μου;

Θα έχαναν τη λάμψη τους τα φωτεινά,
χαρούμενα μάτια της κόρης μου;

Ο χαλαρός και ανέμελος γιος μου
θα ήταν φοβισμένος και αποτραβηγμένος;

Πώς θα το αντιμετώπιζα εγώ αυτό;

Θα άλλαζα;

Ως ψυχολόγοι και εκπαιδευτές γονέων,

γνωρίζουμε ότι να εξοπλίζουμε τους γονείς
με τρόπους ανατροφής των παιδιών τους,

μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση
στην ευημερία τους.

Αυτό το ονομάζουμε εκπαίδευση γονέων.

Είχα, λοιπόν, την απορία
αν τα προγράμματα εκπαίδευσης γονέων

θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα
για οικογένειες στις εμπόλεμες ζώνες

ή στους καταυλισμούς προσφύγων.

Θα μπορούσαμε να τους δώσουμε
συμβουλές ή εκπαίδευση

που θα τους βοηθούσε
σε αυτές τις δυσκολίες;

Έτσι πλησίασα την επιβλέπουσα
του διδακτορικού μου,

την καθηγήτρια Ρέιτσελ Κέιλαμ,

με την ιδέα να χρησιμοποιήσω
τις ακαδημαϊκές μου δεξιότητες

για να φέρω κάποιες αλλαγές στον κόσμο.

Δεν ήμουν απολύτως σίγουρη
για το τι ακριβώς ήθελα να κάνω.

Με άκουσε προσεκτικά και υπομονετικά,

και μετά την άκουσα με χαρά να μου λέει,

«Αν αυτό θες να κάνεις,
και σημαίνει τόσα πολλά για σένα,

τότε ας το κάνουμε.

Ας βρούμε τρόπους να δούμε
αν τα προγράμματα γονέων

μπορούν να είναι χρήσιμα
για οικογένειες σε αυτά τα πλαίσια».

Έτσι, εδώ και πέντε χρόνια,
εγώ και οι συνάδελφοί μου

-η καθηγήτρια Κάλαμ
και η Δρ. Κιμ Κάρτραϊτ -

ψάχνουμε να βρούμε τρόπους
να υποστηρίξουμε οικογένειες

που έχουν βιώσει πόλεμο και εκτοπισμό.

Για να βοηθήσουμε οικογένειες
που έχουν βιώσει συγκρούσεις

να υποστηρίξουν τα παιδιά τους,

το πρώτο βήμα, προφανώς,
θα έπρεπε να είναι

να τους ρωτήσουμε τι προβλήματα
αντιμετωπίζουν, σωστά;

Φαίνεται προφανές,

αλλά στην προσπάθειά μας να βοηθήσουμε
τους πιο ευάλωτους,

συχνά δεν ρωτάμε αυτούς τους ίδιους.

Πόσες φορές έχουμε απλώς υποθέσει
ότι γνωρίζουμε το σωστό πράγμα

που θα βοηθήσει κάποιον ή κάτι
χωρίς να τους ρωτήσουμε πρώτα;

Ταξίδεψα σε καταυλισμούς προσφύγων
στη Συρία και την Τουρκία,

και κάθισα με κάποιες οικογένειες
και τους άκουσα.

Άκουσα τα προβλήματα που είχαν ως γονείς,

άκουσα τις δυσκολίες που είχαν ως γονείς,

και άκουσα το κάλεσμά τους για βοήθεια.

Μερικές φορές απλώς σταματούσαν

και μπορούσα μόνο να κρατήσω τα χέρια τους

και απλώς να κλαίω σιωπηλά μαζί τους
και να προσεύχομαι.

Μου μίλησαν για τις δυσκολίες τους,

μου είπαν για τις δύσκολες συνθήκες
στους καταυλισμούς προσφύγων

που τους δυσκόλευαν πολύ
να συγκεντρωθούν σε οτιδήποτε

εκτός από πρακτικά πράγματα,
όπως τη συλλογή καθαρού νερού.

Μου είπαν πως έβλεπαν τα παιδιά τους
να κλείνονται στον εαυτό τους,

για τη θλίψη, την κατάθλιψη, το θυμό,

να βρέχουν το κρεβάτι,
να βυζαίνουν το δάχτυλο,

να φοβούνται τους δυνατούς θορύβους,
να φοβούνται τους εφιάλτες -

τρομαχτικοί, τρομαχτικοί εφιάλτες.

Αυτές οι οικογένειες είχαν ζήσει
αυτά που εμείς βλέπαμε στην τηλεόραση.

Οι μητέρες...

Σχεδόν οι μισές ήταν τώρα χήρες πολέμου,

ή δεν ήξεραν καν αν οι σύζυγοί τους
σκοτώθηκαν ή ζούσαν.

Περιέγραψαν πώς ένιωθαν
που τα αντιμετώπιζαν τόσο άσχημα.

Έβλεπαν τα παιδιά τους να αλλάζουν
και δεν ήξεραν πώς να τα βοηθήσουν.

Δεν ήξεραν πώς να απαντήσουν
στις ερωτήσεις των παιδιών τους.

Αυτό που βρήκα ιδιαίτερα εκπληκτικό
και τόσο κινητήριο

ήταν ότι αυτές οι οικογένειες ήθελαν
τόσο πολύ να υποστηρίξουν τα παιδιά τους.

Παρά τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν,

προσπαθούσαν να βοηθήσουν τα παιδιά τους.

Έκαναν προσπάθειες να ζητήσουν
υποστήριξη από τους εργαζόμενους στις ΜΚΟ,

από δασκάλους
στους καταυλισμούς προσφύγων,

επαγγελματίες υγείας, άλλους γονείς.

Μία μητέρα που συνάντησα ήταν μόνο
τέσσερις ημέρες στον καταυλισμό,

και είχε ήδη κάνει δύο προσπάθειες

για να βρει υποστήριξη
για την οχτάχρονη κόρη της

η οποία είχε τρομαχτικούς εφιάλτες.

Δυστυχώς, αυτές οι προσπάθειες
ήταν σχεδόν πάντα ανώφελες.

Οι γιατροί των καταυλισμών,
όταν είναι διαθέσιμοι,

είναι σχεδόν πάντα πολύ απασχολημένοι,

ή δεν έχουν τη γνώση ή τον χρόνο
για μια βασική υποστήριξη των γονιών.

Οι δάσκαλοι των καταυλισμών
και οι άλλοι γονείς είναι σαν κι αυτούς,

κομμάτι μια νέας κοινότητας προσφύγων
που παλεύει με τις νέες ανάγκες.

Έτσι αρχίσαμε να σκεφτόμαστε

πώς θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε
αυτές τις οικογένειες;

Οι οικογένειες αντιμετώπιζαν πράγματα
πολύ μεγαλύτερα απ' ό,τι μπορούσαν.

Η κρίση στη Συρία έδειξε ξεκάθαρα
πόσο απίστευτα αδύνατο θα ήταν

να προσεγγίσουμε κάθε οικογένεια χωριστά.

Πώς αλλιώς μπορούσαμε να τους βοηθήσουμε;

Πώς θα μπορούσαμε να προσεγγίσουμε
τις οικογένειες ως σύνολο,

με χαμηλό κόστος,

σε αυτούς τους τρομαχτικούς καιρούς;

Αφού μίλησα για πολλές ώρες
με εργαζόμενους σε ΜΚΟ,

κάποιος πρότεινε
μια φανταστική καινοτόμα ιδέα

διανομής πληροφοριακών εντύπων ανατροφής
μέσω περιτυλιγμάτων ψωμιού,

ψωμιού που παραδιδόταν σε οικογένειες
σε εμπόλεμες ζώνες στη Συρία

από ανθρωπιστικές οργανώσεις.

Αυτό κάναμε λοιπόν.

Τα περιτυλίγματα του ψωμιού δεν έχουν
αλλάξει καθόλου σε εμφάνιση,

εκτός από την προσθήκη
δύο κομματιών χαρτιού.

Το ένα ήταν ένα φυλλάδιο για τους γονείς,
με βασικές συμβουλές και πληροφορίες

που εξηγούσε στον γονιό
αυτό που μπορεί να βίωνε,

και αυτό που ίσως να βίωνε το παιδί του.

Πληροφορίες για το πώς να υποστηρίξουν
τον εαυτό τους και τα παιδιά τους.

Πληροφορίες για το πώς να περνούν χρόνο
μιλώντας στα παιδιά τους,

να τους δείχνουν περισσότερη στοργή,

να έχουν περισσότερη υπομονή
με τα παιδιά τους,

να μιλούν στα παιδιά τους.

Το άλλο χαρτί ήταν ένα ερωτηματολόγιο,

και φυσικά, υπήρχε κι ένα στυλό.

Είναι αυτό μια απλή διανομή φυλλαδίων,

ή είναι ένα πιθανό μέσο
για ψυχικές πρώτες βοήθειες

που θα ενισχύσει τη ζεστή, ασφαλή
και στοργική ανατροφή;

Καταφέραμε να διανείμουμε
3.000 από αυτά μόνο σε μία εβδομάδα.

Το απίστευτο ήταν ότι είχαμε
ποσοστό ανταπόκρισης 60%.

Το 60% από 3.000 οικογένειες απάντησαν.

Δεν ξέρω πόσους ερευνητές
έχουμε σήμερα εδώ,

αλλά είναι εντυπωσιακό
ποσοστό ανταπόκρισης.

Αυτό στο Μάντσεστερ
θα ήταν τεράστιο κατόρθωμα,

πόσο μάλλον σε μια περιοχή
συγκρούσεων στη Συρία.

Δείχνει πόσο σημαντικά ήταν
αυτά τα μηνύματα για τις οικογένειες.

Θυμάμαι πόσο ενθουσιασμένοι και ανυπόμονοι
ήταν να επιστρέψουν τα ερωτηματολόγια.

Οι οικογένειες είχαν αφήσει
εκατοντάδες μηνύματα.

Τα περισσότερα ήταν απίστευτα
θετικά και ενθαρρυντικά.

Αλλά το αγαπημένο μου νομίζω πως είναι,

«Σας ευχαριστώ που δεν ξεχάσατε
εμάς και τα παιδιά μας».

Αυτό δείχνει πραγματικά τα πιθανά μέσα

για να λάβουν οικογένειες
ψυχικές πρώτες βοήθειες

και να λαμβάνουμε τα σχόλιά τους.

Απλώς φανταστείτε να κάνουμε το ίδιο
και με άλλα μέσα,

όπως με τη διανομή βρεφικού γάλατος,
ή των ειδών γυναικείας υγιεινής,

ή ακόμη και των καλαθιών με τρόφιμα.

Αλλά ας το δούμε αυτό σε σχέση με εμάς,

επειδή η προσφυγική κρίση
έχει επίδραση σε όλους μας.

Βομβαρδιζόμαστε καθημερινά
με εικόνες στατιστικών και φωτογραφίες,

και αυτό δεν αποτελεί έκπληξη,

επειδή μέχρι τον περασμένο μήνα,

πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες
είχαν φτάσει στην Ευρώπη.

Ένα εκατομμύριο!

Οι πρόσφυγες προσχωρούν
στις κοινότητές μας,

γίνονται γείτονές μας,

τα παιδιά τους πάνε
στα σχολεία των παιδιών μας.

Έτσι, προσαρμόσαμε το φυλλάδιο σύμφωνα
με τις ανάγκες των Ευρωπαίων προσφύγων

και τα έχουμε στο διαδίκτυο
με ανοιχτή πρόσβαση,

σε περιοχές με μεγάλη εισροή προσφύγων.

Για παράδειγμα,
το Yπουργείο Υγείας της Σουηδίας

το ανέβασε στην ιστοσελίδα του,

και μέσα στα πρώτα 45 λεπτά,

το κατέβασαν 343 φορές,

δείχνοντας πόσο σημαντικό είναι

για τους εθελοντές, τους επαγγελματίες
και άλλους γονείς

να έχουν ανοιχτή πρόσβαση
σε μηνύματα ψυχικών πρώτων βοηθειών.

Το 2013, καθόμουν στο κρύο, σκληρό πάτωμα
μιας σκηνής σε καταυλισμό προσφύγων,

με μητέρες να κάθονται γύρω μου
ενώ διεύθυνα μια ομάδα έρευνας.

Απέναντί μου καθόταν μια ηλικιωμένη κυρία

με ένα κορίτσι που έμοιαζε σαν 13χρονο
ξαπλωμένο δίπλα της,

με το κεφάλι της στα γόνατα της κυρίας.

Το κορίτσι παρέμεινε σιωπηλό
την ώρα της έρευνας,

δεν μιλούσε καθόλου,

με τα γόνατά της μαζεμένα στο στήθος της.

Προς το τέλος της έρευνας,

και καθώς ευχαριστούσα
τις μητέρες για τον χρόνο τους,

η ηλικιωμένη κυρία με κοίταξε
δείχνοντας το νεαρό κορίτσι και μου είπε,

«Μπορείς να μας βοηθήσεις με...;»

Δεν ήμουν σίγουρη τι περίμενε να κάνω.

Κοίταξα το νεαρό κορίτσι, χαμογέλασα,

και είπα στα Αραβικά,

«Σαλάαμ αλέκουμ. Σου-ισμάκ;»

«Πώς σε λένε;»

Με κοίταξε πραγματικά μπερδεμένη
και αποστασιοποιημένη,

αλλά μετά είπε, «Χαλούλ».

Το Χαλούλ είναι το υποκοριστικό
για το αραβικό γυναικείο όνομα, Χάλα,

και χρησιμοποιείται μόνο
στα πολύ μικρά κορίτσια.

Εκείνη τη στιγμή συνειδητοποίησα ότι
η Χάλα ήταν πολύ μεγαλύτερη από 13.

Τελικά η Χάλα ήταν μια 25χρονη μητέρα
με τρία μικρά παιδιά.

Η Χάλα ήταν μια μητέρα
γεμάτη αυτοπεποίθηση,

φωτεινή, χαρούμενη,
στοργική με τα παιδιά της,

αλλά ο πόλεμος τα είχε αλλάξει όλα αυτά.

Είχε ζήσει βόμβες
να πέφτουν στην πόλη της,

είχε ζήσει εκρήξεις.

Όταν τα πολεμικά αεροπλάνα
πετούσαν γύρω από το κτίριό τους,

ρίχνοντας βόμβες,

τα παιδιά της ούρλιαζαν,
τρομοκρατημένα από τον θόρυβο.

Η Χάλα πανικόβλητη άρπαζε μαξιλάρια
και κάλυπτε τα αυτιά των παιδιών της

για να μπλοκάρει τον θόρυβο,
ενώ η ίδια ούρλιαζε.

Όταν έφτασαν στον καταυλισμό προσφύγων

και ήξερε ότι επιτέλους είχαν βρεθεί
σε κάποιου είδους ασφάλεια,

κλείστηκε τελείως στον εαυτό της
και συμπεριφερόταν σαν παιδί.

Απέρριψε τελείως την οικογένειά της,

τα παιδιά της, τον σύζυγό της.

Η Χάλα απλά δεν μπορούσε πια
να το διαχειριστεί.

Αυτό είναι μια πάλη γονιού
με πραγματικά σκληρό τέλος,

αλλά δυστυχώς, δεν είναι ασυνήθιστο.

Αυτοί που βιώνουν
ένοπλες συγκρούσεις και εκτοπισμό

θα αντιμετωπίσουν σοβαρά
συναισθηματικά προβλήματα.

Και αυτό είναι κάτι που
μπορούμε όλοι να νιώσουμε.

Αν έχετε βιώσει μια πολύ στενάχωρη
περίοδο στη ζωή σας,

αν έχετε χάσει κάποιον ή κάτι
για το οποίο πραγματικά νοιαζόσαστε,

πώς θα συνεχίσετε να τα βγάζετε πέρα;

Θα εξακολουθείτε να μπορείτε
να φροντίζετε εσάς και την οικογένειά σας;

Δεδομένου ότι τα πρώτα χρόνια
στη ζωή ενός παιδιού είναι κρίσιμα

για μια υγιή σωματική
και συναισθηματική ανάπτυξη,

και ότι 1,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι
βιώνουν ένοπλες συγκρούσεις

-πολλοί από τους οποίους τώρα
προσχωρούν στις κοινότητές μας-

δεν μπορούμε να κλείσουμε τα μάτια μας

στις ανάγκες αυτών που βιώνουν
πόλεμο και εκτοπισμό.

Πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα
στις ανάγκες αυτών των οικογενειών.

Και σε εκείνους
που έχουν εκτοπιστεί εσωτερικά,

αλλά και στους πρόσφυγες παγκοσμίως.

Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα
από τους εργαζόμενους σε ΜΚΟ,

τους φορείς χάραξης πολιτικής,

τον Π.Ο.Υ., την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ
και κάθε έναν από εμάς,

με όποια ιδιότητα λειτουργούμε
στην κοινωνία μας.

Όταν αρχίζουμε να αναγνωρίζουμε
τα μεμονωμένα πρόσωπα της σύγκρουσης,

όταν αρχίζουμε να προσέχουμε τα περίπλοκα
συναισθήματα στα πρόσωπά τους,

αρχίζουμε να τους βλέπουμε
και αυτούς σαν ανθρώπους.

Αρχίζουμε να βλέπουμε τις ανάγκες
αυτών των οικογενειών,

κι αυτές είναι οι πραγματικές
ανθρώπινες ανάγκες.

Όταν δοθεί προτεραιότητα
σε αυτές τις οικογενειακές ανάγκες,

οι παρεμβάσεις για τα παιδιά
σε σημεία ανθρωπιστικής βοήθειας

θα δώσουν προτεραιότητα
και θα αναγνωρίσουν

τον πρωταρχικό ρόλο της οικογένειας
στην υποστήριξη των παιδιών.

Η ψυχική υγεία της οικογένειας θα έχει
εξέχουσα θέση στην παγκόσμια ατζέντα.

Και θα είναι λιγότερο πιθανό τα παιδιά
να μπουν σε συστήματα κοινωνικών υπηρεσιών

στις χώρες επανεγκατάστασης

επειδή οι οικογένειές τους
θα έχουν υποστήριξη από πριν.

Και εμείς θα είμαστε πιο ανοιχτόμυαλοι,

πιο φιλόξενοι, πιο στοργικοί,

και θα εμπιστευόμαστε περισσότερο
αυτούς που προσχωρούν στις κοινότητές μας.

Πρέπει να σταματήσουμε τους πολέμους.

Πρέπει να φτιάξουμε έναν κόσμο όπου
τα παιδιά μπορούν να ονειρευτούν

αεροπλάνα που πετάνε δώρα και όχι βόμβες.

Μέχρι να σταματήσουμε
τις ένοπλες συγκρούσεις

που μαίνονται σε όλον τον κόσμο,

οι οικογένειες θα συνεχίζουν
να εκτοπίζονται,

αφήνοντας τα παιδιά ευάλωτα.

Αλλά βελτιώνοντας την υποστήριξη
των γονιών και των κηδεμόνων,

ίσως να είναι δυνατόν
να αποδυναμωθούν οι συνδέσεις

μεταξύ πολέμου και ψυχολογικών δυσκολιών

στα παιδιά και τις οικογένειές τους.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)