Wat 'machiavellistisch' echt betekent

Kijk naar de hele les: https://ed.ted.com/lessons/what-machiavellian-really-means-pazit-cahlon-and-alex-gendler

Vanaf Shakespeares toneelstukken tot aan moderne televisiedrama's
is de gewetenloze intrigant voor wie het doel alle middelen heiligt
een bekend karakter waar we een haat-liefde verhouding mee hebben. Eeuwenlang hadden we één woord om zulke karakters te beschrijven:
machiavellistisch. Maar kan het zijn dat we het woord al die tijd verkeerd gebruikt hebben? Pazit Cahlon en Alex Gendler onderzoeken de oorsprong van de term.

Les door Pazit Cahlon en Alexander Gendler, regie TOGETHER.

Vanaf Shakespeares toneelstukken
tot aan moderne televisiedrama's

is de gewetenloze intrigant
voor wie het doel alle middelen heiligt

een bekend karakter waar we
een haat-liefde verhouding mee hebben.

Zo bekend zelfs, dat we eeuwenlang

één woord hadden
om zulke karakters te beschrijven:

machiavellistisch.

Maar kan het zijn dat we het woord
al die tijd verkeerd hebben gebruikt?

Een staatsman uit begin zestiende eeuw,
Niccoló Machiavelli,

schreef veel boeken over geschiedenis
en filosofie en ook toneelstukken.

Maar zijn eeuwige roem ontleent hij
aan zijn politieke essay 'De Vorst',

bedoeld als advies
voor huidige en toekomstige vorsten.

Machiavelli was daarin niet de eerste.

Z'n werk maakt deel uit van
een lange traditie

van zogenoemde 'spiegels voor prinsen' --

die teruggaat tot in de oudheid.

Maar anders dan z'n voorgangers,

beschreef Machiavelli
geen volmaakte regering,

noch moedigde hij z'n lezers aan
tot rechtvaardig en deugdzaam besturen.

In plaats daarvan concentreerde hij zich
op de kwestie van macht:

hoe het te verkrijgen
en hoe het te behouden.

In de decennia
nadat het was gepubliceerd

verkreeg 'De Vorst'
een duivelse reputatie.

Tijdens de Europese godsdienstoorlogen

gaven katholieken en protestanten
Machiavelli de schuld

voor het aanzetten tot geweld en tirannie
gepleegd door hun tegenstanders.

Tegen het einde van de eeuw

gebruikte Shakespeare 'machiavel'
om een amorele opportunist aan te duiden,

wat leidde tot het algemeen gebruik
van 'machiavellistisch'

als synoniem voor
een manipulatieve schurkenstreek.

Op het eerste gezicht

lijkt de reputatie van 'De Vorst'
als handleiding voor tirannie terecht.

Machiavelli lijkt zich helemaal
niet druk te maken om de moraal,

tenzij het voordelig of nadelig is
voor het behouden van macht.

Hij adviseert prinsen bijvoorbeeld

alle gruweldaden te overwegen
om naar de macht te grijpen

en zonder aarzeling toe te slaan
voor een stabiele toekomst.

Naastgelegen gebieden aanvallen
en religieuze minderheden onderdrukken

worden gezien als effectieve manieren
om het volk bezig te houden.

Wat betreft het gedrag van de prins zelf

adviseert Machiavelli
de schijn op te houden van deugdzaamheid,

met eerlijkheid en gulheid,

om die direct te laten varen
als het tegen het eigenbelang ingaat.

Beroemd is zijn uitspraak
dat het voor een vorst

'veiliger is om te worden
gevreesd dan geliefd'.

De verhandeling eindigt
met een dringend verzoek

aan Lorenzo de' Medici,
de pas ingewijde heerser van Florence,

om de versnipperde stadstaten van Italië
onder zijn gezag samen te brengen.

Z'n voorstanders zeggen dat Machiavelli

wordt gedreven
door onsentimenteel realisme

en verlangen naar vrede voor een Italië
dat door conflicten wordt verscheurd.

Voor hen was Machiavelli de eerste
die een pijnlijke waarheid onder ogen zag:

het algemeen belang
van politieke stabiliteit

is alle smerige tactieken waard
die daarvoor nodig zijn.

De filosoof Isaiah Berlin wijst erop
dat het niet amoreel is,

maar dat 'De Vorst' teruggrijpt
naar de oude Griekse moraliteit,

waarin de glorie der natie

boven het christelijke ideaal
van persoonlijke verlossing staat.

Maar het is de vraag
of dit de echte Machiavelli is.

De schrijver had
in z'n geboortestad Florence

veertien jaar gediend als diplomaat

en was een fervent voorstander
van de republikeinse regering

en tegen toekomstige vorsten.

Toen de Medici-familie
naar de macht greep,

verloor hij niet alleen z'n positie,

maar werd hij ook gemarteld en verbannen.

Met dit in gedachten

kan het goed zijn dat het pamflet
dat hij in ballingschap schreef

niet ter verdediging
van vorstelijk bestuur is,

maar meer een vernietigende beschrijving
van hoe het in z'n werk gaat.

Mensen uit de Verlichting, zoals Spinoza,

zagen het als waarschuwing
voor vrije burgers

voor de verschillende manieren
waarop vorsten hen konden onderdrukken.

Waarschijnlijk
zijn beide interpretaties juist.

Machiavelli heeft dan wel een handleiding
geschreven voor tirannieke heersers,

maar door het te delen, onthulde hij ook
wat dat zou betekenen voor hun onderdanen.

Op deze manier veranderde hij
radicaal de politieke filosofie

en stond hij aan de basis
van toekomstige denkers als Hobbes,

die vanaf nu menselijke zaken vanuit
de concrete realiteit zouden bestuderen

in plaats van vooringenomen idealen.

Met zijn brute en schokkende eerlijkheid
probeerde Machiavelli een eind te maken

aan de gangbare ideeën die men had
over waar macht echt voor staat.

Vlak voor z'n dood schreef hij een vriend
dat hij hoopte dat mensen

'de weg naar de hel zouden leren kennen,
zodat ze ervoor konden wegvluchten.'