Return to Video

Neden Dünya bir gün Mars gibi olabilir

  • 0:00 - 0:04
    Gece gökyüzünde
    yıldızlara baktığınızda
  • 0:04 - 0:05
    görebildiğiniz inanılmazdır.
  • 0:05 - 0:07
    Güzeldir.
  • 0:07 - 0:10
    Ancak daha da inanılmaz
    olan göremediğiniz şeylerdir
  • 0:10 - 0:11
    çünkü artık biliyoruz ki
  • 0:11 - 0:15
    her yıldızın ya da
    neredeyse her yıldızın
  • 0:15 - 0:16
    çevresinde bir ya da
  • 0:16 - 0:17
    birkaç gezegen bulunuyor.
  • 0:18 - 0:20
    Yani bu resmin göstermediği şey
  • 0:20 - 0:22
    uzayda varlığını bildiğimiz
  • 0:22 - 0:24
    bütün gezegenler.
  • 0:24 - 0:27
    Ancak gezegenleri düşündüğümüzde,
    çok uzaklardaki şeyleri düşünürüz
  • 0:28 - 0:29
    kendi gezegenimizden farklı olanları.
  • 0:29 - 0:32
    Anca biz de bir gezegendeyiz
  • 0:32 - 0:35
    ve Dünya hakkında o kadar
    çok inanılmaz şey var ki
  • 0:35 - 0:39
    benzerini bulmak için çok
    uzak ve enginlere bakıyoruz.
  • 0:39 - 0:43
    Ve araştırdıkça da
    şahane şeyler buluyoruz.
  • 0:43 - 0:47
    Ama ben size Dünya'da olan
    şahane bir şeyi anlatmak istiyorum.
  • 0:47 - 0:50
    Bu da her dakika
  • 0:50 - 0:52
    180 kilo hidrojen
  • 0:52 - 0:55
    ve neredeyse üç kilo helyumun
  • 0:55 - 0:58
    Dünya'dan uzaya kaçması.
  • 0:59 - 1:03
    Ve bu gaz çıkıyor ve
    asla geri gelmiyor.
  • 1:03 - 1:06
    Hidrojen, helyum ve bir çok şey
  • 1:06 - 1:09
    Dünya'nın atmosferi olarak
    bilinen şeyi oluşturuyor.
  • 1:09 - 1:13
    Atmosfer sadece bu ince
    mavi çizgiyi oluşturan gazlar,
  • 1:13 - 1:16
    burada Uluslararası Uzay
    İstasyonu'ndan
  • 1:16 - 1:19
    astronotların çektiği
    fotoğrafta görünüyor.
  • 1:19 - 1:23
    Gezegenimizin çevresindeki
    bu incecik kisve
  • 1:23 - 1:25
    hayatın gelişmesini sağlayan şey.
  • 1:25 - 1:28
    Gezegenimizi çok fazla
    çarpışma, meteor
  • 1:28 - 1:30
    ve benzerlerinden koruyor.
  • 1:30 - 1:34
    O kadar şahane bir görüngü ki
  • 1:34 - 1:36
    kayboluyor olduğu gerçeği
  • 1:37 - 1:39
    bir nebze de olsa
    sizi korkutmalı.
  • 1:40 - 1:43
    Benim incelediğim şey de bu süreç
  • 1:43 - 1:46
    ve buna atmosferik kaçış deniyor.
  • 1:47 - 1:51
    Atmosferik kaçış sadece
    Dünya gezegenine özgü değil.
  • 1:51 - 1:55
    Bana sorarsanız gezegen
    olmanın bir parçası bu
  • 1:55 - 1:59
    çünkü sadece Dünya değil
    evrendeki bütün gezegenler
  • 1:59 - 2:02
    atmosferik kaçış yaşayabilir.
  • 2:02 - 2:07
    Bunun gerçekleşme şekli de
    gezegenler hakkında çok şey söylüyor.
  • 2:08 - 2:11
    Çünkü güneş sistemini düşündüğünüzde
  • 2:11 - 2:13
    bu resmi düşünebilirsiniz.
  • 2:14 - 2:17
    Ve sekiz ya da dokuz gezegen
    olduğunu söyleyebilirsiniz.
  • 2:17 - 2:20
    Bu resme tahammül edemeyenler,
  • 2:20 - 2:21
    sizin için birini ekleyeceğim.
  • 2:21 - 2:22
    (Gülüşmeler)
  • 2:22 - 2:25
    New Horizons izniyle,
    Pluto'yu ekliyoruz.
  • 2:26 - 2:27
    Buradaki şey şu ki
  • 2:27 - 2:30
    bu konuşma ve atmosferik
    kaçışı açıklamak için
  • 2:30 - 2:32
    Pluto benim aklımda bir gezegen,
  • 2:32 - 2:36
    yıldızların çevresinde
    göremediğimiz gezegenlerin de
  • 2:36 - 2:38
    gezegen olması gibi.
  • 2:38 - 2:41
    Gezegenlerin temel niteliği
  • 2:41 - 2:44
    onların yer çekimi tarafından
  • 2:44 - 2:46
    bir arada tutulan kitleler olduğudur.
  • 2:46 - 2:48
    Yani bu çekici kuvvet tarafından
    bir arada tutulan
  • 2:48 - 2:50
    bir çok metaldir.
  • 2:50 - 2:53
    Bu kitleler oldukça büyük
    ve yüksek çekime sahipler.
  • 2:53 - 2:54
    Yuvarlak olmaları bu yüzden.
  • 2:54 - 2:56
    Bütün bunlara baktığınızda
  • 2:56 - 2:57
    Pluto da dahil
  • 2:57 - 2:59
    hepsi yuvarlak.
  • 2:59 - 3:02
    Burada yer çekiminin işbaşında
    olduğunu görebilirsiniz.
  • 3:02 - 3:05
    Ancak gezegenlerin diğer
    bir temel niteliği de
  • 3:05 - 3:07
    burada görmediğiniz şeydir
  • 3:07 - 3:09
    ve bu da yıldızdır, yani Güneş,
  • 3:09 - 3:13
    güneş sistemindeki gezegenlerin
    etrafında döndüğü şey.
  • 3:13 - 3:17
    Atmosferik kaçışı ortaya
    çıkaran da temelde bu.
  • 3:18 - 3:23
    Yıldızların temel olarak gezegenlerde
    atmosferik kaçışı oluştumasının
  • 3:23 - 3:28
    sebebi yıldızların gezegenlere
    parçacık, ışık ve sıcaklık vermesidir
  • 3:29 - 3:32
    bu da atmosferin kaçmasına sebep olabilir.
  • 3:32 - 3:33
    Bir sıcak hava balonunu düşünürseniz
  • 3:33 - 3:38
    ya da Tayland'da bir festivalden
    bu fener resmine bakarsanız
  • 3:38 - 3:41
    sıcak havanın gazları yukarı
    itebileceğini görürsünüz.
  • 3:41 - 3:43
    Yeterli enerji ve sıcaklık varsa
  • 3:43 - 3:45
    ki Güneşimizde var
  • 3:45 - 3:49
    çok hafif olan ve sadece
    yer çekimiyle bağlı bu gaz
  • 3:49 - 3:50
    uzaya doğru kaçabilir.
  • 3:52 - 3:56
    Atmosferik kaçışa sebep
    olan şey aslında budur,
  • 3:56 - 3:58
    burada Dünya'da ve diğer gezegenlerde de,
  • 3:58 - 4:01
    yıldızdan gelen sıcaklık ve
    gezegendeki yer çekim
  • 4:01 - 4:04
    kuvveti arasındaki etkileşim.
  • 4:05 - 4:07
    Bunun hidrojen için dakikada
  • 4:07 - 4:10
    180 kilo ve helyum için de
    dakikada neredeyse üç kilo
  • 4:10 - 4:12
    olduğunu söylemiştim.
  • 4:13 - 4:15
    Peki bu nasıl görünüyor?
  • 4:15 - 4:17
    80'li yıllarda bile
  • 4:17 - 4:18
    NASA'nın Dynamix Explorer aracı ile
  • 4:18 - 4:20
    Dünya'nın kızılötesi
  • 4:20 - 4:23
    fotoğraflarını çektik.
  • 4:23 - 4:25
    Dünya'nın bu iki görüntüsü
  • 4:25 - 4:28
    kaçan hidrojen parıltısının
    nasıl durduğunu gösteriyor -
  • 4:28 - 4:30
    kırmızıyla gösterilen.
  • 4:30 - 4:33
    Ayrıca oksijen ve nitrojen
    gibi diğer özellikleri de görebilirsiniz
  • 4:33 - 4:35
    bu beyaz ışıltıda
  • 4:35 - 4:37
    arorayı gösteren bu halkada
  • 4:37 - 4:40
    ve dönence etrafındaki bu demette.
  • 4:40 - 4:43
    Bu resimler kesin olarak
    gösteriyor ki
  • 4:43 - 4:47
    atmosferimiz sadece Dünya'nın
    çevresine sarılı değil
  • 4:47 - 4:50
    aynı zamanda uzay
    boşluğuna da uzanıyor
  • 4:50 - 4:53
    korkutucu bir hızda olduğunu da
    eklemeliyim.
  • 4:53 - 4:57
    Ancak Dünya atmosferik
    kaçış yaşamakta yalnız değil.
  • 4:57 - 5:00
    En yakın komşumuz Mars,
    Dünya'dan çok daha küçük
  • 5:00 - 5:04
    ve atmosferine tutunmak için de
    daha az yer çekimine sahip.
  • 5:04 - 5:06
    Her ne kadar Mars'ta bir
    atmosfer olsa da bunun
  • 5:06 - 5:09
    Dünya'dan çok daha
    ince olduğunu görebiliriz.
  • 5:09 - 5:10
    Sadece yüzeye bakın.
  • 5:10 - 5:14
    Çarpmaları önleyecek bir
    atmosfer olmadığını
  • 5:14 - 5:15
    gösteren kraterleri görüyorsunuz.
  • 5:16 - 5:18
    Ayrıca, bunun "kırmızı gezegen"
    olduğunu görüyoruz
  • 5:18 - 5:20
    ve atmosferik kaçış
  • 5:20 - 5:22
    Mars'ın kırmızı olmasında etkili.
  • 5:22 - 5:26
    Sebeb olarak düşüncemiz şu:
    Mars'ın daha ıslak bir geçmişi vardı
  • 5:26 - 5:31
    ve su yeterince enerjiye sahip olunca
    hidrojen ve oksijene ayrıştı
  • 5:31 - 5:34
    ve çok hafif olan hidrojen
    uzay boşluğuna kaçtı
  • 5:34 - 5:36
    ve geride kalan oksijen
  • 5:36 - 5:38
    okside oldu ve zemine çöktü,
  • 5:38 - 5:42
    gördüğümüz tanıdık
    paslı kırmızı renge dönüştü.
  • 5:43 - 5:45
    Mars resimlerine bakıp muhtemelen
  • 5:45 - 5:47
    atmosferik kaçışın yaşandığını
    söylemek mümkün
  • 5:47 - 5:51
    ancak NASA'nın halihazırda Mars'ta
    çalışan MAVEN adlı bir sondası var
  • 5:52 - 5:55
    ve bunun asıl görevi
    atmosferik kaçışı incelemek.
  • 5:55 - 6:00
    Mars Atmosfer ve Uçucu
    Evrim uzay aracı (MAUEM).
  • 6:00 - 6:03
    Gönderdiği sonuçlar şimdiden
    Dünya'da gördüğümüze
  • 6:03 - 6:05
    benzer resimler ortaya koydu.
  • 6:05 - 6:08
    Mars'ın atmosferini kaybettiğini
    çoktandır biliyorduk
  • 6:08 - 6:10
    yine de çok çarpıcı görüntüler var.
  • 6:10 - 6:13
    Örnek olarak, burada,
    kırmızı halkada
  • 6:13 - 6:14
    Mars'ın boyutunu görebilirsiniz
  • 6:14 - 6:18
    ve mavi halkada gezegenden kaçan
    hidrojeni görebilirsiniz.
  • 6:18 - 6:22
    Gezegenin boyutundan 10
    kat daha geniş alana ulaşıyor
  • 6:22 - 6:25
    gezegenle bağlantısını
    koparacak kadar uzağa.
  • 6:25 - 6:27
    Uzay boşluğuna kaçıyor.
  • 6:27 - 6:29
    Bazı fikirleri doğrulamada yardımcı oluyor
  • 6:29 - 6:32
    Mars'ın kırmızı olmasının sebebi:
    hidrojen kaybı.
  • 6:33 - 6:35
    Ancak kaybolan tek
    gaz hidrojen değil.
  • 6:35 - 6:38
    Dünya'daki helyumdan ve biraz
    oksijen ve nitrojenden bahsettim
  • 6:38 - 6:42
    ve MAVEN ile Mars'ta kaybolan
    oksijen miktarına bakabiliriz.
  • 6:42 - 6:45
    Oksijen daha ağır olmasından dolayı
  • 6:45 - 6:48
    hidrojen kadar hızlı çıkamadığını
  • 6:48 - 6:50
    yine de gezegenden
    kaçtığını görebilirsiniz.
  • 6:50 - 6:53
    Kırmızı halkaya sınırlı
    olmadığını görüyorsunuz.
  • 6:54 - 6:58
    Atmosferik kaçışın sadece kendi
    gezegenimizde değil diğer
  • 6:58 - 7:01
    gezegenlerde de inceleyebilmemiz
    ve uzay aracı gönderebilmemiz
  • 7:01 - 7:05
    gezegenlerin yalnızca
    geçmişini değil genel olarak
  • 7:05 - 7:07
    gezegenler ve Dünya'nın geleceği
  • 7:07 - 7:09
    hakkında bilgi edinmeyi sağlıyor.
  • 7:09 - 7:11
    Gelecek hakkında gerçekten
    bilgi edinmenin bir yolu
  • 7:11 - 7:15
    göremediğimiz kadar
    uzakta olan gezegenlerdir.
  • 7:15 - 7:18
    Buna geçmeden önce
    belirtmeliyim ki
  • 7:19 - 7:21
    size bunun gibi moral bozucu olabilecek
  • 7:21 - 7:22
    Pluto resimleri vermeyeceğim
  • 7:22 - 7:24
    çünkü henüz onlara sahip değiliz.
  • 7:24 - 7:28
    Ancak New Horizons görevi şu anda
    gezegenden kaybolan
  • 7:28 - 7:29
    atmosferik kaçışı inceliyor.
  • 7:29 - 7:31
    Bizimle kalın ve bakar olun!
  • 7:32 - 7:34
    Hakkında konuşmak istemediğim gezegenler
  • 7:34 - 7:36
    geçişen dış gezegen olarak biliniyor.
  • 7:36 - 7:40
    Yani bizim Güneşimiz dışında
    herhangi bir yıldızı yörüngesindeki
  • 7:40 - 7:43
    gezegenler dış gezegen ya da
    güneş dışı gezegen oluyor.
  • 7:43 - 7:45
    Geçişen olarak adlandırılan bu gezegenler
  • 7:45 - 7:47
    özel bir niteliğe sahip -
  • 7:47 - 7:49
    ortadaki yıldıza bakarsanız
  • 7:49 - 7:51
    aslında yanıp söndüğünü göreceksiniz.
  • 7:51 - 7:53
    Yanıp sönmesinin sebebi de
  • 7:53 - 7:57
    sürekli önünden geçen giden
    gezegenlerin olması
  • 7:57 - 7:59
    ve gezegenlerin yıldızdan gelen
  • 7:59 - 8:02
    ışığa engel olduğu bu
    özel durum bizim
  • 8:02 - 8:04
    yanıp sönmeyi görmemizi sağlıyor.
  • 8:05 - 8:08
    Gece göğünde yıldızları bu yanıp sönme
  • 8:08 - 8:09
    hareketi için inceleyerek
  • 8:09 - 8:11
    gezegenleri bulabiliyoruz.
  • 8:11 - 8:15
    Kendi samanyolumuzdaki beş bin
    üzerindeki gezegeni
  • 8:15 - 8:16
    bu şekilde bulabildik,
  • 8:16 - 8:19
    söylediğim gibi, daha fazlasının
    olduğunu da böyle biliyoruz.
  • 8:19 - 8:22
    Bu yıldızlardan gelen ışığa baktığımızda
  • 8:22 - 8:26
    gördüğümüz şey, dediğim
    gibi, gezegenin kendisini değil,
  • 8:26 - 8:28
    ancak zaman içinde kaydedilebilecek
  • 8:28 - 8:29
    bir ışık kararmasını görüyorsunuz.
  • 8:29 - 8:33
    Gezegenler önünden geçtikçe
    ışık kısılıyor
  • 8:33 - 8:35
    ve işte bu daha önce
    gördüğünüz yanıp sönme.
  • 8:35 - 8:37
    Sadece gezegenleri tespit etmiyoruz
  • 8:37 - 8:40
    bu ışığa farklı dalga boyutlarından
    da bakabiliyoruz.
  • 8:40 - 8:44
    Dünya ve Mars'a kızılötesi ışıkta
    bakmaktan bahsetmiştim.
  • 8:44 - 8:48
    Eğer Hubble Uzay Teleskobu ile
    geçişen dış gezegenlere bakarsak
  • 8:48 - 8:50
    kızılötesi ışıkta görüyoruz ki
  • 8:50 - 8:54
    gezegen yıldızın önünden geçerken
    daha fazla yanıp sönme ve yıldızdan
  • 8:54 - 8:55
    daha az ışık olduğunu görüyoruz.
  • 8:55 - 8:59
    Bunun gezegenin etrafında uzanan
    ve onu daha şişkin hale getiren
  • 8:59 - 9:00
    hidrojen atmosferinden
  • 9:00 - 9:02
    dolayı olduğunu ve böylece
  • 9:02 - 9:04
    gördüğünüzün ışığı daha da
    engellediğini düşünüyoruz.
  • 9:05 - 9:08
    Bu tekniği kullanarak,
    atmosferik kaçış yaşayan
  • 9:08 - 9:12
    birkaç geçişen dış gezegen
    bulmayı başardık.
  • 9:12 - 9:14
    Ve bulduğumuz gezegenlerden bazıları
  • 9:14 - 9:16
    sıcak Jüpiter olarak adlandırılabilir.
  • 9:16 - 9:19
    Bunun sebebi onların
    Jüpiter gibi gaz gezegeni olması
  • 9:19 - 9:21
    ancak yıldızlarına çok daha yakınlar,
  • 9:21 - 9:23
    Jüpiter'den yüz kat daha fazla.
  • 9:23 - 9:27
    Kaçmaya hazır olan bütün bu
    hafif gazlardan ve yıldızdan
  • 9:27 - 9:28
    gelen bütün sıcaklıktan dolayı
  • 9:28 - 9:32
    tamamen yıkıcı oranda
    atmosferik kaçış oluyor.
  • 9:32 - 9:37
    Dünya'da kaybolan dakikada
    180 kilo hidrojen oranı aksine
  • 9:37 - 9:38
    bu gezegenlerde
  • 9:38 - 9:42
    her dakika 590 milyon kilo
    hidrojen kaçışı oluyor.
  • 9:43 - 9:48
    Bu gezegenin varlığına son verir
    mi diye sorabilirsiniz.
  • 9:48 - 9:50
    İnsanlar güneş sistemimize
    baktığında merak edilen
  • 9:50 - 9:52
    sorulardan birisi bu,
  • 9:52 - 9:54
    çünkü Güneşe yakın gezegenler taşlı
  • 9:54 - 9:57
    ve uzak olan gezegenler
    daha büyük ve daha gazlı.
  • 9:57 - 9:59
    Jüpiter gibi Güneşe
    gerçekten yakın olan
  • 9:59 - 10:01
    bir gezegenle başlayıp bütün
  • 10:01 - 10:03
    gazdan kurtulabilir misiniz?
  • 10:03 - 10:06
    Şimdi düşünüyoruz ki, sıcak
    Jüpiter gibi bir şeyle başlarsanız
  • 10:06 - 10:09
    Merkür ya da Dünya gibi
    bir şeye ulaşamazsınız.
  • 10:09 - 10:11
    Ancak daha küçük bir şeyle başlarsanız
  • 10:11 - 10:14
    gezegeni belirgin şekilde
    etkileyecek kadar
  • 10:14 - 10:16
    gazın kaçması ve
    başladığınızdan çok farklı
  • 10:16 - 10:19
    bir gezegene sahip olmanız
    mümkün olur.
  • 10:19 - 10:21
    Bütün bunlara kulağa çok genel geliyor
  • 10:21 - 10:24
    ve güneş sistemimiz hakkında düşünebiliriz
  • 10:24 - 10:26
    ancak bunun Dünya ile ilgisi nedir?
  • 10:26 - 10:28
    Yakın gelecekte
  • 10:28 - 10:30
    Güneş daha parlak hale gelecek.
  • 10:30 - 10:32
    Bu olurken
  • 10:32 - 10:35
    Güneş'ten aldığımız sıcaklık
    çok yoğun bir hale gelecek.
  • 10:36 - 10:40
    Sıcak Jüpiter'den gazın uçmasını
    gördüğünüz gibi
  • 10:40 - 10:42
    gaz Dünya'dan dışarı çıkacak.
  • 10:42 - 10:44
    Yani bekleyebileceğimiz
  • 10:45 - 10:47
    ya da hazırlanabileceğimiz şey
  • 10:47 - 10:48
    yakın gelecekte Dünya'nın
  • 10:48 - 10:51
    Mars'a daha çok benzeyecek olması.
  • 10:51 - 10:54
    Ayrışan sudan çıkan hidrojenimiz
  • 10:54 - 10:56
    uzay boşluğuna daha hızlı kaçacak,
  • 10:56 - 11:01
    biz de bu kuru ve kırmızımsı
    gezegenle baş başa kalacağız.
  • 11:01 - 11:03
    Korkmayın, daha birkaç
    milyar yıl daha var
  • 11:03 - 11:05
    yani hazırlanmaya vaktimiz çok.
  • 11:05 - 11:06
    (Gülüşmeler)
  • 11:06 - 11:09
    Ancak neler olduğunun
    farkında olmanızı istiyorum
  • 11:09 - 11:10
    sadece gelecekte değil,
  • 11:10 - 11:13
    atmosferik kaçış biz
    konuşurken dahi oluyor.
  • 11:14 - 11:17
    Uzayda ve çok uzaktaki gezegenlerde
    olduğunu duyduğunuz
  • 11:17 - 11:19
    çokça muhteşem bilimsel olay var
  • 11:19 - 11:22
    ve biz bu Dünyaları öğrenmek
    için bu gezegenleri inceliyoruz.
  • 11:22 - 11:27
    Ancak Mars ya da sıcak Jüpiter benzeri
    dış gezegenler hakkında öğrendikçe
  • 11:27 - 11:30
    atmosferik kaçış gibi bize gezegenimiz
  • 11:30 - 11:34
    Dünya hakkında daha çok bilgi veren
    şeyler buluyoruz.
  • 11:34 - 11:38
    Uzayın çok uzakta olduğunu
    bir daha düşündüğünüzde bunu hatırlayın.
  • 11:38 - 11:39
    Teşekkürler.
  • 11:39 - 11:42
    (Alkış)
Title:
Neden Dünya bir gün Mars gibi olabilir
Speaker:
Anjali Tripathi
Description:

Her dakika, 181 kg hidrojen ve neredeyse üç kg helyum Dünya'nın atmosferinden uzay boşluğuna kaçıyor. Gök fizikçisi Anjali Tripathi atmosferik kaçış görüngüsünü çalışıyor ve bu büyüleyici ve anlaşılır konuşmada, bu sürecin bir gün (birkaç milyar yıl sonra) mavi gezegenimizi nasıl kırmızıya dönüştürebileceğini irdeliyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
11:55

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.