Return to Video

Arsyet pse nje dite Toka do te ngjaje me Marsin.

  • 0:01 - 0:03
    Kur shikon yjet naten
  • 0:03 - 0:05
    ajo qe mund te shohesh
    eshte e mrekullueshme.
  • 0:05 - 0:07
    Eshte e bukur.
  • 0:07 - 0:10
    Por, me mahnitese eshte ajo qe nuk shohim,
  • 0:10 - 0:11
    sepse nga ato qe dime tani,
  • 0:11 - 0:15
    rreth yjeve ose pothuajse cdo ylli,
  • 0:15 - 0:16
    ndodhet nje planet,
  • 0:16 - 0:17
    ose ndoshta disa.
  • 0:18 - 0:20
    Pra ajo qe kjo foto nuk po ju tregon
  • 0:20 - 0:22
    jane te gjithe planetet qe ne dime
  • 0:22 - 0:24
    qe jane ne hapesire.
  • 0:24 - 0:27
    Mendojme rreth planeteve per gjera qe jane
  • 0:28 - 0:29
    shume te ndryshme nga ai i joni.
  • 0:29 - 0:32
    Pra ja ku jemi ne nje planet,
  • 0:32 - 0:35
    dhe ka kaq shume fakte
    qe jane mahnitese per Token
  • 0:35 - 0:39
    qe po i kerkojme gjere e gjate qe t'i gjejme.
  • 0:39 - 0:43
    Dhe gjate kerkimeve,
    po gjejme gjera mahnitese.
  • 0:43 - 0:47
    Por, une dua t'ju flas
    per nje fakt interesant ketu ne Toke.
  • 0:47 - 0:50
    Kjo eshte se cdo minute,
  • 0:50 - 0:52
    200 kg hidrogjen,
  • 0:52 - 0:55
    dhe pothuajse 3,5 kg helium
  • 0:55 - 0:58
    largohen nga Toka per ne hapesire.
  • 0:59 - 1:03
    Ky eshte gaz qe largohet
    dhe nuk kthehet me pas.
  • 1:03 - 1:06
    Pra, hidrogjeni, heliumi
    dhe disa gjera te tjera
  • 1:06 - 1:09
    perbejne ate qe quhet
    atmosfera e Tokes.
  • 1:09 - 1:13
    Atmosfera jane thjeshte keto gazra,
    qe formojne nje shtrese te holle blu
  • 1:13 - 1:16
    e shikuar ketu
    nga Stacioni Nderkombetar Hapesinor
  • 1:16 - 1:19
    ku disa astronaute e fotografuan.
  • 1:19 - 1:23
    Kjo mbulese e parendesishme ne
    planetin tone
  • 1:23 - 1:25
    ben qe jeta te vazhdoje.
  • 1:25 - 1:28
    Ajo e mbron planetin tone
    nga shume rreziqe,
  • 1:28 - 1:30
    qe nga meteoritet dhe te tjera me rradhe.
  • 1:30 - 1:34
    Eshte aq fenomen mahnites
  • 1:34 - 1:36
    saqe fakti se po zhduket
  • 1:37 - 1:39
    duhet t'ju frikesoje juve, paksa.
  • 1:40 - 1:43
    Pra, ky proces eshte ajo qe une studioj
  • 1:43 - 1:46
    dhe quhet hollimi i atmosferes.
  • 1:47 - 1:51
    Hollimi i atmosferes
    nuk eshte specifike vetem per Token.
  • 1:51 - 1:55
    Sipas meje, eshte dicka
    qe u ndodh te gjitha planeteve
  • 1:55 - 1:59
    sepse planetet, jo vetem ketu ne Toke
    por ne te gjithe universin,
  • 1:59 - 2:02
    i nenshtrohen hollimit te atmosferes.
  • 2:02 - 2:07
    Menyra sesi ndodh kjo na tregon ne
    rreth vete planeteve.
  • 2:08 - 2:11
    Sepse kur mendon,
    rreth sistemit diellor,
  • 2:11 - 2:13
    mund te mendosh si kjo fotoja ketu.
  • 2:14 - 2:17
    Dhe mund te thuash, ne rregull,
    ka 8 planete, ose ndoshta 9.
  • 2:17 - 2:20
    Keshtu qe per ata qe ,
    jane shqetesuar nga kjo foto,
  • 2:20 - 2:21
    po shtoj dicka per ju.
  • 2:21 - 2:22
    (Te qeshura)
  • 2:22 - 2:25
    Fale dashamiresise se misionit te NASA,
    New Horizons, po perfshijme Plutonin.
  • 2:26 - 2:27
    Ceshtja ketu qendron se,
  • 2:27 - 2:30
    per qellimin e ketij fjalimi dhe
    hollimit te atmosferes,
  • 2:30 - 2:32
    Plutoni eshte planet ne mendjen time,
  • 2:32 - 2:36
    sic jane te gjitha planetet e tjera
    rreth yjeve qe ne nuk mund t'i shohim,
  • 2:36 - 2:38
    qe gjithashtu jane planete.
  • 2:38 - 2:41
    Karakteristike thelbesore e planeteve
  • 2:41 - 2:44
    eshte fakti se ata jane trupa
  • 2:44 - 2:46
    qe jane te lidhur se bashku nga graviteti.
  • 2:46 - 2:48
    Pra eshte gjithe ai material,
    qe qendron i lidhur
  • 2:48 - 2:50
    me kete force terheqese.
  • 2:50 - 2:53
    Keta trupa jane kaq te medhenj
    dhe kane shume gravitet.
  • 2:53 - 2:54
    Ja pse ata jane te rrumbullaket.
  • 2:54 - 2:56
    Pra, kur i shikon te gjithe ata,
  • 2:56 - 2:57
    perfshire edhe Plutonin,
  • 2:57 - 2:59
    ata jane te rrumbullaket.
  • 2:59 - 3:02
    Pra mund te shikosh qe graviteti
    ka nje rol te rendesishem.
  • 3:02 - 3:05
    Por nje tjeter karakterisetike thelbesore
    per planetet
  • 3:05 - 3:07
    eshte ajo qe nuk shikohet ketu,
  • 3:07 - 3:09
    dhe ky eshte ylli, Dielli,
  • 3:09 - 3:13
    rreth te cilit rrotullohen gjithe planetet
    e sistemit diellor.
  • 3:13 - 3:17
    Kjo arsye po shton kryesisht
    hollimin e atmosferes.
  • 3:18 - 3:23
    Arsyeja kryesore se pse yjet nxisin
    hollimin e atmosferes nga planetet
  • 3:23 - 3:28
    eshte sepse yjet u ofrojne planeteve
    grimca, drite dhe nxehtesi,
  • 3:29 - 3:32
    qe mund te shkaktoje
    largimin e atmosferes.
  • 3:32 - 3:33
    Nese mendon per nje balone
    me ajer te nxehte,
  • 3:33 - 3:38
    ose shikoni kete foto me
    fanare ne nje festival ne Tajlande,
  • 3:38 - 3:41
    mund te vereni se ajri i nxehte
    ve ne levizje gazrat perpjete.
  • 3:41 - 3:43
    Dhe nese ke mjaftueshem
    energji dhe nxehtesi,
  • 3:43 - 3:45
    te cilat Dielli i ka,
  • 3:45 - 3:49
    ky gaz, i cili eshte shume i lehte
    dhe lidhet vetem nga graviteti,
  • 3:49 - 3:50
    mund te largohet neper hapesire.
  • 3:52 - 3:56
    Ajo qe aktualisht po
    shkakton hollimin e atmosferes
  • 3:56 - 3:58
    ne Toke por edhe ne planetet e tjera
    gjithashtu--
  • 3:58 - 4:01
    eshte nderveprimi
    midis nxehtesise nga yjet
  • 4:01 - 4:04
    dhe kapercimi i forces se gravitetit
    ne planet.
  • 4:05 - 4:07
    Iu thashe se kjo ndodh
  • 4:07 - 4:10
    ne normen e 200 kg per min per hidrogjenin
  • 4:10 - 4:12
    dhe pothuajse 3,5 kg per min per heliumin.
  • 4:13 - 4:15
    Por si duket kjo?
  • 4:15 - 4:17
    Ne vitet '80
  • 4:17 - 4:18
    ne kemi bere foto te Tokes
  • 4:18 - 4:20
    te rrezeve ultraviolet
  • 4:20 - 4:23
    duke perdorur sonden e NASA-s
    "Dynamic Explorer"
  • 4:23 - 4:25
    Pra, keto dy imazhe te Tokes
  • 4:25 - 4:28
    paraqesin se si digjet
    hidrogjeni kur largohet,
  • 4:28 - 4:30
    i treguar me te kuqe.
  • 4:30 - 4:33
    Mund te shikoni karakteristika
    te tjera si oksigjeni dhe nitrogjeni
  • 4:33 - 4:35
    ne ate dritezen e bardhe
  • 4:35 - 4:37
    rrethore qe na paraqesin aurorat
  • 4:37 - 4:40
    dhe gjithashtu disa fije
    perreth tropikeve.
  • 4:40 - 4:43
    Pra, keto jane foto qe
    perfundimisht na tregojne
  • 4:43 - 4:47
    qe atmosfera jone nuk eshte thjesht
    e lidhur fort te planeti yne
  • 4:47 - 4:50
    por aktualisht
    eshte duke u larguar ne hapesire,
  • 4:50 - 4:52
    ne menyre alarmante, sipas meje.
  • 4:53 - 4:57
    Por nuk eshte vetem Toka qe
    po i nenshtrohet hollimit te atmosferes.
  • 4:57 - 5:00
    Marsi, fqinji yne me i afert
    eshte shume me i vogel se Toka,
  • 5:00 - 5:04
    keshtu qe ka shume me pak gravitet, me
    te cilin te mbaje atmosferen e tij.
  • 5:04 - 5:06
    Pra, edhe pse Marsi ka nje atmosfere,
  • 5:06 - 5:09
    shohim se shume me e holle se e Tokes.
  • 5:09 - 5:10
    Vetem shikoni siperfaqen.
  • 5:10 - 5:14
    Dallohen kratere qe tregojne
    se nuk ka patur nje atmosfere
  • 5:14 - 5:15
    qe mund te ndalonte rreziqet.
  • 5:16 - 5:18
    Gjithashtu, shikojme se
    eshte "planeti i kuq"
  • 5:18 - 5:21
    dhe hollimi atmosferik luan nje rol
  • 5:21 - 5:22
    qe Marsi te jete i kuq.
  • 5:22 - 5:26
    Ne mendojme se Marsi ka patur
    nje te kaluar me lageshtire,
  • 5:26 - 5:31
    dhe kur uji kishte energji te mjaftueshme,
    u nda ne hidrogjen dhe oksigjen,
  • 5:31 - 5:34
    mirepo duke qene i lehte
    hidrogjeni u leshua per ne hapesire,
  • 5:34 - 5:36
    dhe oksigjeni qe ngeli
  • 5:36 - 5:38
    u oksidua ose ndryshku dheun,
  • 5:38 - 5:42
    qe u kthye ne kete ngjyren e kuqe
    te ndryshkut qe shohim ne.
  • 5:43 - 5:45
    Pranohet te shikosh fotot e Marsit
  • 5:45 - 5:47
    dhe te thuash se ndoshta
    hollimi atmosferik ka ndodhur,
  • 5:47 - 5:51
    por NASA ka nje sonde qe ndodhet
    ne Mars qe quhet sateliti MAVEN,
  • 5:52 - 5:55
    ku puna e tij eshte
    te studioje hollimin e atmosferes.
  • 5:55 - 6:00
    Eshte Atmosfera e Marsit dhe
    sonda Volatile Evolution.
  • 6:00 - 6:03
    Gjetjet atje kane treguar
    foto qe jane shume te ngjashme
  • 6:03 - 6:05
    me ato qe keni pare ketu ne Toke.
  • 6:05 - 6:08
    E kemi ditur gjate qe
    Marsi po e humbiste atmosferen,
  • 6:08 - 6:10
    por kemi disa foto shokuese.
  • 6:10 - 6:13
    Per shembull, ketu,
    mund te shikoni ne rrethin e kuq
  • 6:13 - 6:14
    madhesine e Marsit,
  • 6:14 - 6:18
    dhe ne blu mund te shihni hidrogjenin
    qe largohet nga planeti.
  • 6:18 - 6:22
    Pra, po arrin 10 fishin e
    madhesise se planetit,
  • 6:22 - 6:25
    larg nga kufiri i ketij planeti.
  • 6:25 - 6:27
    Po leshohet neper hapesire.
  • 6:27 - 6:29
    Kjo na ndihmon te konfirmojme idete,
  • 6:29 - 6:32
    si ajo pse Marsi nga humbja e hidrogjenit,
    eshte i kuq.
  • 6:33 - 6:35
    Por nuk eshte hidrogjeni
    gazi i vetem qe po humb.
  • 6:35 - 6:38
    Permenda heliumin ne Toke
    dhe pak oksigjen dhe nitrogjen,
  • 6:38 - 6:42
    por nga MAVEN mund te verejme
    oksigjenin qe po largohet nga Marsi.
  • 6:42 - 6:45
    Mund te shikoni se ngaqe
    oksigjeni eshte me i rende,
  • 6:45 - 6:48
    nuk mund te largohet aq larg sa hidrogjeni
  • 6:48 - 6:50
    por sidoqofte po largohet nga planeti.
  • 6:50 - 6:53
    Nuk shihet te jete i teri i permbledhur
    ne ate rrethin e kuq.
  • 6:54 - 6:58
    Pra fakti qe nuk shohim hollim
    atmosferik vetem ne Toke
  • 6:58 - 7:01
    por mund ta studiojme kudo
    dhe te dergojme sonda
  • 7:01 - 7:05
    na lejon te mesojme
    rreth te shkuares se planeteve
  • 7:05 - 7:07
    por gjithashtu per planetet ne pergjithesi
  • 7:07 - 7:09
    dhe per te ardhmen e Tokes.
  • 7:09 - 7:11
    Nje menyre qe mund te mesojme
    per te ardhmen
  • 7:11 - 7:14
    eshte nga planetet e larget qe
    ne nuk mund t'i shohim.
  • 7:15 - 7:18
    Me duhet te permend se,
    para se te vazhdoj me kete,
  • 7:19 - 7:21
    nuk kam per t'iu treguar foto si Plutoni,
  • 7:21 - 7:22
    qe mund te duket zhgenjyese,
  • 7:22 - 7:24
    por kjo sepse nuk i kemi akoma fotot.
  • 7:24 - 7:28
    Por, misioni i New Horizons eshte
    qe te studioje hollimin atmosferik
  • 7:28 - 7:29
    qe largohet nga planeti.
  • 7:29 - 7:31
    Keshtu qe kini mendjen per kete.
  • 7:32 - 7:34
    Planetet qe une dua te flas
  • 7:34 - 7:36
    jane te njohur si ekzoplanetet.
  • 7:36 - 7:40
    Keshtu qe cdo planet ne orbiten
    e nje ylli qe nuk eshte Dielli
  • 7:40 - 7:43
    quhet ekzoplanet,
    ose planet jashte sistemit solar.
  • 7:43 - 7:45
    Dhe keto planete qe ne i quajme kalimtare
  • 7:45 - 7:47
    kane karakteristiken se
  • 7:47 - 7:49
    nese shikon yllin ne mes
  • 7:49 - 7:51
    mund te shikosh se po vezullon.
  • 7:51 - 7:53
    Arsyeja se pse po vezullon
  • 7:53 - 7:57
    eshte sepse atje ka planete
    qe kalojne me rradhe gjate gjithe kohes
  • 7:57 - 7:59
    dhe eshte nje orientim special
  • 7:59 - 8:02
    ku planetet bllokojne driten nga ylli
  • 8:02 - 8:04
    qe na lejon te shohim driten qe vezullon.
  • 8:05 - 8:08
    Duke survejuar yjet gjate nates
  • 8:08 - 8:09
    per kete vezullim levizez,
  • 8:09 - 8:11
    jemi ne gjendje te gjejme planetet.
  • 8:11 - 8:15
    Keshtu kemi qene ne gjendje
    te zbulojme mbi 5000 planete
  • 8:15 - 8:16
    ne Rrugen e Qumeshtit,
  • 8:16 - 8:19
    dhe sic e permenda atje jane
    shume me teper planete.
  • 8:19 - 8:22
    Kur shikojme driten nga keto yje
  • 8:22 - 8:26
    sic thashe, ajo qe shikojme,
    nuk eshte vete planeti,
  • 8:26 - 8:28
    po aktualisht shikohet nje zbehje e drites
  • 8:28 - 8:29
    qe e regjistrojme ne kohe.
  • 8:29 - 8:33
    Drita bie sapo planetet dalin
    perballe yllit
  • 8:33 - 8:35
    dhe kjo eshte vezullimi qe
    pate me pare.
  • 8:35 - 8:37
    Jo vetem qe i zbulojme keto planete
  • 8:37 - 8:40
    por mund ta shikojme kete drite
    ne gjatesi vale te ndryshme.
  • 8:40 - 8:44
    Une permenda shikimin e Tokes
    dhe Marsit ne driten ultraviolet.
  • 8:44 - 8:48
    Nese e shikojme nje eksoplanet
    me Teleskopin Hapesinor Hubble,
  • 8:48 - 8:50
    zbulojme se ne rrezet ultraviolet,
  • 8:50 - 8:54
    shikohen vezullime me te medha,
    shume me pak drite nga ylli,
  • 8:54 - 8:55
    kur planeti i kalon perballe.
  • 8:55 - 8:59
    Ne mendojme se kjo ndodh se ka
    nje atmosfere te mbushur me hidrogjen
  • 8:59 - 9:00
    perreth planetit
  • 9:00 - 9:02
    qe e ben te duket me te fryre
  • 9:02 - 9:04
    e bllokohet me shume drite
    qe ne shikojme.
  • 9:05 - 9:08
    Nga perdorimi i kesaj teknike kemi
    qene ne gjendje te zbulojme
  • 9:08 - 9:12
    disa eksoplanete kalimtare qe po
    i nenshtrohen hollimit atmosferik.
  • 9:12 - 9:15
    Keto planete
    mund te quhen Jupitere te nxehte,
  • 9:15 - 9:17
    per disa nga ato qe gjetem.
  • 9:17 - 9:19
    Kjo, sepse ndodhen disa
    planete gazore si Jupiteri
  • 9:19 - 9:21
    por ato jane kaq afer me yllin e tyre,
  • 9:21 - 9:23
    rreth 100 here me afer se Jupiteri.
  • 9:23 - 9:27
    Per shkak se atje ndodhet gjithe
    ky gaz i lehte qe eshte gati te largohet
  • 9:27 - 9:28
    dhe gjithe ajo nxehtesi nga ylli,
  • 9:28 - 9:32
    ka norma shume katastrofike
    te hollimit atmosferik.
  • 9:32 - 9:37
    Ndryshe nga 200 kg per min te hidrogjenit
    qe largohen ne Toke,
  • 9:37 - 9:38
    per keto planete,
  • 9:38 - 9:42
    humbasin 590 milion kg hidrogjen
    cdo minute.
  • 9:43 - 9:48
    Pra ju mund te mendoni, a ben kjo qe
    keto planete te ndalojne se ekzistuari?
  • 9:48 - 9:50
    Kjo eshte nje pyetje
    qe i beri te mendonin njerezit
  • 9:50 - 9:52
    kur pane ne sistemin tone diellor,
  • 9:52 - 9:54
    sepse planetet sa me afer
    Diellit jane shkembor
  • 9:54 - 9:57
    dhe planetet me larg jane me
    te medhenj dhe gazor.
  • 9:57 - 9:59
    Mund ta filloje me dicka si Jupiteri
  • 9:59 - 10:01
    qe ishte aktualisht afer Diellit,
  • 10:01 - 10:03
    dhe te largosh gjithe gazin ne te?
  • 10:03 - 10:06
    Tani ne mendojme se nese e fillon me
    dicka si Jupiteri i nxehte
  • 10:06 - 10:09
    nuk mund te perfundosh me
    Merkurin apo me Token.
  • 10:09 - 10:11
    Por nese do ta nisje me dicka me te vogel,
  • 10:11 - 10:14
    eshte e mundur qe te largohej
    mjaftueshem gaz
  • 10:14 - 10:16
    qe do te ndkonte ndjeshem
  • 10:16 - 10:19
    dhe do te t'ju linte me dicka shume
    te ndryshme nga ajo qe e filluat.
  • 10:19 - 10:21
    Kjo tingellon si dicka e zakonshme,
  • 10:21 - 10:24
    dhe ne mund te mendojme rreth
    sistemit diellor,
  • 10:24 - 10:26
    por cfare ka te beje kjo me ne
    ketu ne Toke?
  • 10:26 - 10:28
    Ne te ardhmen e larget,
  • 10:28 - 10:30
    Dielli do te behet me i shndritshem.
  • 10:30 - 10:32
    Dhe ndersa kjo ndodh,
  • 10:32 - 10:35
    nxehtesia qe vjen nga Dielli
    do te behet me e forte.
  • 10:36 - 10:40
    Ne te njejten menyre qe shikon
    gazin te leshohet nga Jupiteri i nxehte,
  • 10:40 - 10:42
    gazi do te leshohet nga Toka.
  • 10:42 - 10:44
    Keshtu qe ajo qe mund te presim nga
  • 10:45 - 10:47
    ose te pakten te pergatitemi
  • 10:47 - 10:48
    eshte fakti se ne te ardhmen e larget,
  • 10:48 - 10:51
    Toka do te duket me shume si Marsi.
  • 10:51 - 10:54
    Hidrogjeni jone, nga uji qe
    eshe i zberthyer,
  • 10:54 - 10:56
    ka per t'u leshuar
    neper hapesire me shpejt,
  • 10:56 - 11:01
    dhe ne do te mbetemi me
    kete planet te thate dhe te kuqerremte.
  • 11:01 - 11:03
    Mos u frikesoni, per disa miliarda vjet,
  • 11:03 - 11:05
    Pra kemi kohe per tu pergatitur.
  • 11:05 - 11:06
    (Te qeshura)
  • 11:06 - 11:09
    Por une doja t'ju vija
    ne dijeni se cpo ndodh,
  • 11:09 - 11:10
    jo vetem ne te ardhmen,
  • 11:10 - 11:13
    por hollimi atmosferik po
    ndodh teksa ne flasim.
  • 11:14 - 11:17
    Ka kaq shume shkence te mahnitshme
    qe degjojme se po ndodh ne hapesire
  • 11:17 - 11:19
    dhe ne planete qe jane larg,
  • 11:19 - 11:22
    dhe ne po i studiojme keto planete
    te mesojme me shume per keto bote.
  • 11:22 - 11:27
    Por teksa mesojme rreth Marsit apo
    eksoplaneteve si Jupiteri i nxehte,
  • 11:27 - 11:30
    ne gjejme gjera si hollimi i atmosferes
  • 11:30 - 11:34
    qe na tregojne shume rreth planetit tone
    ketu ne Toke.
  • 11:34 - 11:38
    Keshtu qe mendoni kete, heren tjeter qe
    do te mendoni se hapesira eshte larg.
  • 11:38 - 11:39
    Faleminderit
  • 11:39 - 11:42
    (Duartrokitje)
Title:
Arsyet pse nje dite Toka do te ngjaje me Marsin.
Speaker:
Anjali Tripathi
Description:

Cdo minute, 200 kg hidrogjen dhe rreth 3,5 kg helium largohen nga atmosfera e Tokes ne hapesiren e jashtme. Astrofizikantja, Anjali Tripathi studion fenomenin e hollimit te atmosferes, dhe ne kete diskutim te bukur, ajo tregoi se si nje dite toka ( disa miliarde vite nga tani) planeti yne blu do te kthehet ne i kuq.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
11:55

Albanian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.