Neil MacGregor: 2600 năm lịch sử qua một đồ vật

Hình trụ Síp, một hình trụ bằng đất sét đã bị hư vỡ, chứa đựng những mẫu tự hình nên Akkadian là một biểu tượng hùng mạnh của tư tưởng khoan dung tôn giáo và đa văn hóa. Trong bài nói chuyện đầy thú vị dưới đây, giám đốc bảo tàng Anh đã lần theo 2600 năm lịch sử Trung Đông chỉ thông qua đồ vật này.

Những thứ chúng ta làm ra

có một đặc tính vượt trội --

đó là chúng sống lâu hơn chúng ta.

Con người héo tàn, chúng thì tồn tại;

con người chỉ có một cuộc đời, chúng có rất nhiều.,

và trong mỗi một cuộc đời đó chúng có thể mang những ý nghĩa khác nhau.

Điều đó có nghĩa rằng, trong khi chúng ta chỉ có một lý lịch,

chúng có rất nhiều

Tôi muốn trong buổi sáng nay nói

về câu chuyện, tiểu sử -- hoặc đúng hơn là rất nhiều tiểu sử --

của một đồ vật cụ thể này,

một thứ đặc biệt.

Tôi công nhận rằng trông nó

không thật sự như vậy.

Nó to ngang một quả bóng bầu dục.

Nó được làm từ đất sét,

và đã được tạo thành

hình trụ,

được khắc lên những dòng chữ

và được nung khô dưới mặt trời.

Và như các bạn có thể thấy,

nó không còn được nguyên vẹn nữa,

không có gì ngạc nhiên cả

bởi nó được tạo ra 2500 năm trước

rồi được khai quật

vào năm 1879.

Nhưng ngày nay,

tôi tin rằng vật này

là một phần quan trọng

trong chính trị vùng Trung Đông.

Và đó là một đồ vật

chứa đựng những câu chuyện thú vị

và những câu chuyện vẫn chưa kết thúc cho đến bây giờ.

Câu chuyện khởi đầu

từ cuộc chiến giữa Iran và Iraq

và một chuỗi những sự kiện đó

lên đến cực điểm

ở cuộc xâm lược Iraq

bởi những lực lượng nước ngoài,

sự lật đổ một nhà cầm quyền chuyên chế

và một sự thay đổi chế độ ngay tức khắc.

Và tôi muốn bắt đầu

với một tình tiết từ những chuỗi sự kiện đó

mà hầu hết các bạn đều rất quen thuộc,

yến tiệc Belshazar --

bởi vì chúng ta đang nói về chiến tranh Iran-Iraq

năm 539 trước công nguyên.

Và điểm chung

giữa các sự kiện

của năm 539 trước Công Nguyên và năm 2003 và khoảng giữa

gây sửng sốt.

Các bạn đang chiêm ngưỡng bức họa của Rembrandt,

hiện được trưng bày ở Phòng tranh Quốc gia ở London,

miêu tả một trích đoạn từ nhà tiên tri Daniel

trong kinh thánh Do Thái.

Và các bạn đều biết đại khái câu chuyện.

Belshazzar, con trai của Nebuchadnezzar,

Nebuchadnezzar người đã chinh phục Israel, đánh bại Jerusalem

và bắt giữ người dân

và bắt những người Do Thái quay lại Babylon.

Không chỉ những người Do Thái, ông còn xâm phạm đến những chiếc bình của thánh đường.

Ông lục soát và mạo phạm thánh đường.

Và những chiếc bình bằng vàng quý hiếm của thánh điện ở Jerusalem

đã được đem đến Babylon.

Belshazzar, con trai ông,

quyến định mở yến tiệc.

Và để tạo không khí hào hứng hơn

y xúc phạm thánh thần,

và cho đem ra những chiếc bình thánh đường.

Y vốn đang gây chiến với người Iran,

với vua của vương quốc Ba Tư.

Và đêm hôm đó, Daniel cho chúng ta biết,

khi lễ hội lên đến cực điểm,

một bàn tay xuất hiện và viết lên tường,

"Vua đã bị đem lên cán cân và và không hề cân sức,

vương quốc ngươi được giao cho

người Merde và người Ba Tư."

Và chính đêm hôm đó

Cyrus, vua Ba Tư, tiến vào Babylon

và toàn bộ đế chế của Belshazzar sụp đổ.

Đó dĩ nhiên là một khoảng khắc hùng tráng

trong lịch sử.

của người Do Thái.

Đó là một câu chuyện tuyệt vời. Một câu chuyện tất cả chúng ta đều biết.

"Chữ viết trên tường"

là một phần ngôn ngữ hàng ngày của chúng ta.

Việc xảy ra tiếp theo

rất đáng chú ý,

và đó là lúc hình trụ này

xuất hiện trong câu chuyên.

Cyrus, vua Ba Tư,

tiến vào Babylon mà không hề có một trận đánh nào xảy ra --

đế chế Babylon vĩ đại,

trải dài từ nam trung Iraq

đến Địa Trung Hải,

rơi vào tay Cyrus.

Và Cyrus làm một bản tuyên ngôn.

Và đó chính là hình trụ này,

bản tuyên ngôn được tạo bởi vị vua được Chúa dẫn đường

người đã lật đổ bạo quân Iraq

và đem lại tự do cho nhân dân.

Trong tiếng Babylon ngân vang --

bản tuyên ngôn được viết bằng tiếng Babylon --

ông nói, "Ta là Cyrus, vua của cả vũ trụ,

vị vua vĩ đại, vị vua đầy quyền lực,

vua của Babylon, vua của năm châu bốn biển."

Những lời lẽ đó đầy sự ngoa dụ như các bạn có thể thấy.

Đây có lẽ là

cuộc họp báo thật sự đầu tiên

của một đội quân chiến thắng

mà chúng ta được biết.

Và nó được viết, như chúng ta sẽ thấy sớm thôi,

bởi những chuyên gia PR rất khéo léo.

Vậy nên phép ngoa dụ kia không có gì ngạc nhiên.

Và vị vua vĩ đại, hùng mạnh,

vua của năm châu bốn biển định làm gì?

Ngài tiếp tục rằng một khi đã chiếm được Babylon,

ngài sẽ lập tức cho tất cả những người

mà hai tên Babylon - Nebuchadnezzar và Belshazzar --

đã bắt giữa làm nô lệ

được tự do.

Ngài sẽ cho họ trở về cố quốc.

Và quan trọng hơn,

Ngài sẽ cho họ giành lại

các vị thần, tượng,

bình ở thánh đường,

đã bị tịch thu.

Những người đã bị dân Babylon đàn áp và trục xuất

sẽ hồi hương,

cùng với các vị thần của mình.

Họ sẽ được phục hồi những bệ thờ

và được phép thờ thần linh

theo cách của riêng mình, tại nơi họ sống.

Đây là chiếu chỉ,

mà đồ vật này là bằng chứng

của việc những người Do Thái,

sau khi bị đày ải ở Babylon,

những năm tháng họ ngồi bên dòng sông ở Babylon,

khóc than khi nhớ đến Jerusalem,

những người Do Thái đó đã được trở về nhà.

Họ được phép trở lại Jerusalem

và xây dựng lại thánh đường.

Đó là một tài liệu trung tâm

trong lịch sử Do Thái.

Và Kí sử biên niên, sách Ezra trong Kinh Thánh Cựu Ước

đều thuật lại với ngôn từ ngân vang.

Đây là phiên bản Do Thái

của cùng một câu chuyên.

"Cyrus, đại đế Ba Tư đã nói,

'Tất cả các vương quốc trên Trái Đất này là do Thánh Chúa của thiên đàng ban tặng ngươi,

và ngài lệnh cho ta

xây cho ngài một ngôi nhà ở Jerusalem.

Đó là ai trong số những con người này?

Chúa hãy đi cùng người đó,

và để hắn đứng lên."

"đứng lên" -- aaleh.

Yếu tố trung tâm vẫn là

về sự trở về,

một phần chủ đạo

trong sự sinh tồn của đạo Do Thái.

Như các bạn đều biết, hành trình trở về từ kiếp tha hương,

thánh đường thứ hai,

đã viết lại đạo Do thái.

Và sự thay đổi đó,

thời điểm lịch sử vĩ đại ấy,

đã được hiện thực hóa bởi Cyrus, vị vua Ba Tư,

được thuật lại cho chúng ta qua ngôn ngữ Do Thái trong Kinh Thánh

và ngôn ngữ Babylon trên đất sét.

Hai văn bản quan trọng,

còn chính trị thì sao?

Cái đã diễn ra

là sự thay đổi cơ bản trong lịch sử Trung Đông.

Đế chế Iran, bao gồm người Media và người Ba Tư,

được thống nhất dưới chân Cyrus,

trở thành đế chế vĩ đại đầu tiên trên thế giới.

Cyrus bắt đầu cai trị vào những năm 530 trước Công Nguyên,

và trước thời đại của con trai ông Darius,

toàn bộ vùng phía đông Địa Trung Hải

đã nằm dưới quyền của Ba Tư.

Đế chế này, trên thực tế,

là toàn bộ Trung Đông như chúng ta biết ngày nay,

và chính nó đã hình thành Trung Đông như ta đã biết.

Đó là đế chế lớn nhất mà thế giới được biết khi đó,

Quan trọng hơn,

đó là một quốc gia

đa văn hóa, đa tín ngưỡng đầu tiên

trên một quy mô rộng.

Và nó được điều hành theo một cách hoàn toàn mới.

Đất nước sử dụng nhiều ngôn ngữ khác nhau.

Việc bản tuyên ngôn được viết bằng tiếng Babylon nói lên một điều.

Bản tuyên ngôn phải công nhận tập quán,

con người, tôn giáo, tín ngưỡng khác nhau.

Tất cả những điều đó được Cyrus tôn trọng.

Cyrus xây dựng một mô hình

chỉ cho ta cách điều hành

một xã hội đa dân tộc, đa tín ngưỡng, đa văn hóa.

Và kết quả là

một đế chế bao gồm tất cả những vùng các bạn nhìn thấy trên màn hình,

đã trường tồn suốt 200 năm

cho đến khi nó bị Alexander làm tan vỡ.

Nó để lại một giấc mơ về Trung Đông như một khối thống nhất,

một khối mà những con người với tín ngưỡng khác nhau

có thể cùng sinh sống.

Những cuộc xâm lăng của người Hi Lạp đã chấm dứt điều đó.

Và tất nhiên, Alexander không thể duy trì chính quyền

và nó đã tan rã thành nhiều mảnh.

Nhưng điều mà Cyrus tượng trưng

vẫn là một vấn đề trọng tâm tuyệt đối.

Nhà sử học Hi Lạp Xenophon

viết cuốn sách "Dạy về Cyrus"

tôn vinh ông như một vị vua vĩ đại.

Và xuyên suốt văn hóa châu Âu về sau,

Cyrus tiếp tục là một hình mẫu.

Đây là bức ảnh từ thế kỷ XVI

cho ta thấy sự tôn kính

đối với ông lan rộng như thế nào.

Và sách của Xenophon về Cyrus

chỉ cho ta cách điều hành một xã hội đa dạng

là một trong những sách giáo khoa hay nhất

đã ảnh hưởng các vị cha đẻ

của cuộc cách mạng Hoa Kỳ.

Jefferson là một người hâm mộ nhiệt tình

những tư tưởng của Cyrus

đã nói với những tư tưởng của thế kỷ XVIII

về cách xây dựng sự khoan dung tôn giáo

trong một nhà nước mới.

Trong khi đó, quay trở lại Babylon,

mọi sự không diễn ra tốt đẹp.

Sau Alexander, Babylon suy vong,

những đế chế khác trở thành tàn tích,

và tất cả những vết tích của một đế chế Empire giàu mạnh biến mất --

cho đến năm 1879

khi vật hình trụ được phát hiện

bởi một cuộc khai quật triển lãm tại Bảo tàng Anh tập trung về Babylon.

Và nó bắt đầu một câu chuyện khác.

Nó bắt đầu một cuộc tranh luận sôi nổi

giữa thế kỷ XIX:

Những lời của Kinh Thánh liệu có đáng tin? Chúng ta có thể tin chúng được không?

Chúng ta chỉ biết

về sự hồi hương của những người Do Thái và bản tuyên ngôn của Cyrus

từ những lời trong Kinh Thánh Cựu Ước.

Không một bằng chứng nào khác.

Đột nhiên vật này xuất hiện.

Và sự phấn khích đến với

một thế giới mà những người tin vào Kinh Thánh

đã bị lung lay niềm tin vào sự hình thành trật tự thế giới

bởi thuyết tiến hoa, bởi địa chất học,

đây là bằng chứng

rằng những lời Kinh Thánh là chính xác về lịch sử.

Đó là một khoảnh khác tuyệt vời của thế kỷ XIX.

Nhưng - và đây tất nhiên là khi sự việc trở nên phức tạp --

Sự kiện là xác thực,

hoan hô khảo cổ học,

nhưng sự diễn giải phức tạp hơn.

Bởi vì văn bản trên vật hình trụ và trong Kinh Thánh Cựu Ước

khác nhau ở một điểm mấu chốt.

Vật hình trụ của người Babylon

được viết bởi các thầy tế

của vị thần tôn kính của người Babylon, Marduk.

Và, không ngạc nhiên gì,

họ cho ta biết tất cả những sự kiện kia được thực hiện bởi Marduk.

"Marduk, như chúng ta biết, gọi Cyrus bằng tên."

Marduk cầm tay Cyrus,

kêu gọi ông lãnh đạo người của mình

và đưa ông luật lệ Babylon.

Marduk nói với Cyrus

rằng ông sẽ làm những việc vĩ đại và cao cả

là giải phóng dân tộc.

Và đây là lý do tại sao chúng ta cần biết ơn

và thờ phụng Marduk.

Các tác giả Do Thái

trong Kinh Cựu Ước

bạn sẽ không ngạc nhiên khi biết rằng,

họ có một quan điểm khác về sự việc này.

Đối với họ, tất nhiên, không thể là Marduk

đã tạo ra sự kiện đó.

Chỉ có thể là Jehovah.

Và thế là trong Isaiah,

chúng ta có những đoạn viết kì lạ

ghi nhận công lao

không phải của Marduk

mà là của Thánh Chúa của Israel --

vị Thánh Chúa của Israel

cũng gọi Cyrus bằng tên,

cũng cầm tay Cyrus

và kêu gọi ông dẫn dắt dân tộc mình.

Đó là một ví dụ xuất sắc

về hai cách chiếm hữu của thầy tu tế cùng một sự kiện,

hai cách diễn giải tôn giáo khác nhau

của cùng một sự kiện chính trị.

Chúa, như chúng ta biết,

thường về phe những đạo quân lớn.

Câu hỏi là, đó là vị chúa nào?

Và cuộc tranh luận làm bối rối

người thế kỷ XIX

khi họ nhận ra rằng Kinh Cựu Ước

là một phần của một thế giới tôn giáo mênh mông hơn nhiều.

Và rất rõ ràng rằng

vật hình trụ này có lâu đời hơn đoạn trích Isaiah,

và còn nữa, Jehovah nói

với những lời lẽ rất giống

với ngôn từ của Marduk.

Và về một mặt nào đó thì Isaiah biết điều này,

bởi vì ông đã nói,

đây tất nhiên là lời Chúa nói,

rằng "Ta đã gọi ngươi bằng tên

mặc dù ngươi không biết ta."

Tôi nghĩ chúng ta có thể ghi nhận

rằng Cyrus không nhận ra

ông đang hành động từ mệnh lệnh của Jehovah.

Và ông chắc hẳn cũng sẽ ngạc nhiên không kém khi biết mình hành động từ mệnh lệnh của Marduk.

Bởi vì một điều thú vị tất nhiên,

Cyrus là một người Iran mẫu mực

với một hệ thống thần linh hoàn toàn khác

không được nhắc đến trong bất kỳ văn bản nào.

(Tràng cười)

Đó là năm 1879.

40 năm trôi qua

và chúng ta đang ở năm 1917,

và vật hình trụ đến một thế giới khác.

Lần này, chính trị thật sự

của thế giới đương đại --

năm của Tuyên ngôn Balfour,

năm mà nước Anh, thế lực đế quốc mới ở Trung Đông,

quyết định công bố

một ngôi nhà Do thái,

đó là nơi

người Do Thái trở về.

và phản ứng của cộng đồng Do Thái

tại Đông Âu về vấn đề này rất khoa trương.

Và xuyên khắp Đông Âu,

người Do Thái trưng bày những bức tranh của Cyrus

và của vua George đệ ngũ

bên cạnh nhau --

hai vị vua vĩ đại

đã cho phép sự hồi hương về Jerusalem.

Và hình trụ Cyrus lại xuất hiện trong suy nghĩ của công chúng

và văn bản của nó

như một minh chứng tại sao điều sẽ xảy ra

sau khi chiến tranh kết thúc năm 1918

là một phần của kế hoạch thần thánh.

Các bạn đều biết điều gì đã xảy ra.

Nhà nước Israel được thành lập,

và 50 năm sau, vào những năm 60s,

có một điều dễ nhận thấy là vai trò của Anh như một thế lực đế quốc đã qua rồi.

Và một câu chuyện khác của vật hình trụ này bắt đầu.

Anh và Mỹ quyết định rằng khu vực đó

cần phải được cách li khỏi chủ nghĩa Cộng Sản,

và siêu cường được tạo ra để làm việc này

là Iran của vua Shah.

Và thế là vua Shah sáng tác ra một lịch sử Iran,

hay là sự trở về lịch sử Iran,

đặt ông vào vị trung tâm của một truyền thống cao quý

và sản xuất những đồng tiền

in hình ông

cùng với vật hình trụ Cyrus.

Khi ông tổ chức lễ ăn mừng ở Persepolis,

ông triệu tập vật hình trụ

nó được bảo tàng Anh cho mượn, chuyển đến Tehran,

và là một phần của những lễ ăn mừng

của triều đại Pahlavi.

Hình trụ Cyrus: vật đảm bảo của vua Shah.

10 năm sau, một câu chuyện khác:

Cách mạng Iran năm 1979.

Cách mạng Hồi giáo, không còn Cyrus nữa;

chúng ta không quan tâm đến giai đoạn lịch sử đó nữa,

chúng ta quan tâm đến đất nước Hồi giáo Iran --

cho đến khi Irraq,

một siêu cường mới mà chúng ta quyến định là phải thuộc về khu vực này,

tấn công Iran.

Chiến tranh Iran-Iraq nổ ra.

Và người Iran thấy cần thiết

phải ghi nhớ quá khứ hào hùng của họ,

quá khứ vinh quang

khi họ đánh nhau với Iraq và giành thắng lợi.

Đó là thời điểm quyết đinh cần tìm một biểu tượng

để đoàn kết tất cả những người Iran --

những người Hồi giáo và phi Hồi giáo,

Thiên chúa giáo, Hỏa giáo, Do Thái

những người mộ đạo và không mộ đạo.

Và biểu tượng hiển nhiên nhất là Cyrus.

Vì thế khi bảo tàng Anh và bảo tàng quốc gia Tehran

hợp tác và làm việc chung, như chúng tôi vẫn đang làm,

người Iran yêu cầu một thứ duy nhất

để mượn.

Đó là vật duy nhất họ muốn.

Họ muốn mượn hình trụ Cyrus.

Và năm ngoái,

hình trụ Cyrus đến Tehran

lần thứ hai.

Nó được trưng bày ở đó, trong một cái hộp

bởi giám đốc bảo tàng quốc gia Iran,

một trong rất nhiều phụ nữ Iran giữ trọng trách cấp cao,

bà Ardakani.

Đó là một sự kiện lớn.

Đây là mặt khác của cùng một tấm ảnh.

Tại Tehran nó được chiêm ngưỡng

bởi một đến hai triệu người

trong vòng vài tháng.

Sự kiện này vượt quá bất kì cuộc triển lãm ăn khách nào

ở phương Tây.

Và đó là chủ đề của một cuộc tranh luận lớn

về ý nghĩa của hình trụ, ý nghĩa của Cyrus,

nhưng trên tất cả, Cyrus được tôn vinh qua vật hình trụ này --

Cyrus người bảo hộ của đất nước,

tất nhiên, nhà vô địch của cái hồn Iran,

và của tất cả người dân Iran,

khoan dung với mọi tín ngưỡng.

Và ở Iran hiện nay,

Hỏa giáo và Thiên chúa giáo có vị trí đảm bảo

trong quốc hội Iran, một điều rất đáng tự hào.

Để được chiêm ngưỡng vật này tại Tehran,

hàng nghìn người Do Thái sống ở Iran

đã đến Tehran.

Nó trở thành một biểu tượng vĩ đại,

một chủ đề tranh luận thú vị

về giá trị của Iran tại bản xứ và ở nước ngoài.

Liệu Iran có còn là người che chở cho những kẻ bị áp bức?

Liệu Iran có giải phóng cho những con người

đã bị các tên bạo chúa bắt làm nô lệ và chiếm đoạt?

Đây là một câu hỏi đau đầu về vận mệnh quốc gia,

và nó được đặt ra

tại một lễ rước trọng đại

chào mừng sự hồi hương.

Các bạn đang nhìn thấy vật hình trụ Cyrus ngọa cỡ này trên sân khấu

với những vĩ nhân của lịch sử Iran

tập hợp lại để đảm nhận vị trí riêng

trong di sản của Iran.

Đó là một chuyện kể

bởi chính tổng thống.

Và đối với tôi,

việc đem đồ vật này đến Iran,

được cho phép đem nó đến Iran

nghĩa là được phép trở thành một phần

của một cuộc tranh luận tuyệt vời

ở trình độ uyên thâm nhất

về câu hỏi: Iran là gì,

có những Iran khác nhau không

và những lịch sử Iran khác nhau

đã ảnh hưởng thế giới ngày nay như thế nào.

Đó là một cuộc tranh luận chưa có hồi kết,

và nó sẽ tiếp tục sục sôi,

bởi vì vật này

là một trong những tuyên ngôn vĩ đại

của khát vọng con người.

Nó ngang hàng với hiến pháp Hoa Kì.

Nó chắc chắn chứa đựng nhiều điều về tự do thực sự

hơn hiến chương Magna Carta.

Đó là một tài liệu mang nhiều ý nghĩa,

đối với Iran và khu vực.

Một bản sao của vật này

đang nằm ở Liên Hợp Quốc.

Mùa thu này tại New York, nó sẽ được trưng bày

khi những cuộc tranh luận lớn

về tương lai của Trung Đông diễn ra.

Và tôi muốn kết thúc bằng cách hỏi các bạn

câu chuyện tiếp theo

mà vật này miêu tả sẽ là gì.

Chắc chắn là nó sẽ còn xuất hiện

trong nhiều câu chuyện về Trung Đông nữa.

Và câu chuyện nào về Trung Đông,

câu chuyện nào về thế giới

các bạn muốn thấy

phản ánh những điều

được ghi lại trên vật hình trụ này?

Quyền của con người

được sống cùng nhau trên cùng một lãnh thổ,

tôn thờ tự do những thứ khác nhau --

một Trung Đông, một thế giới,

trong đó tôn giáo không phải là chủ đề của sự chia rẽ

hoặc tranh cãi.

Trong thế giới Trung Đông hiện nay,

những cuộc tranh luận, như các bạn biết, thật điếc tai.

Nhưng tôi nghĩ có thể

tiếng nói quyền lực và uyên bác nhất trong số đó

lại chính là tiếng nói

của vật vô tri vô giác này,

hình trụ Cyrus.

Cảm ơn.

(Tiếng vỗ tay tán thưởng)