Bir tek nesnedeki 2600 yıllık tarih

Akad dilinde çivi yazısı ile yazılmış, hasarlı ve kırılmış, kilden bir silindir olan Cyrus Silindiri dini hoşgörünün ve çok kültürlülüğün güçlü bir sembolü. Bu büyüleyici konuşmada British Museum'un Yöneticisi Neil MacGregor, bu silindirden yola çıkarak Orta Doğu'nun 2600 yıllık tarihinin izini sürüyor.

Yarattığımız şeylerin

çok önemli bir yeteneği var --

bizden daha uzun süre yaşıyorlar.

Biz yok oluyoruz, onlar hayatta kalıyor;

bizim bir tek hayatımız var,
onlarınsa birden fazla

ve her bir hayatta farklı
bir anlam ifade ediyorlar.

Bu şu demek oluyor;
hepimizin tek bir biyografisi varken,

onların birden fazla var.

Bu sabah belli bir nesnenin,

dikkate değer bir şeyin
hikayesini, biyografisini --

aslında biyografilerini --

anlatmak istiyorum.

Kayda değer bir şeymiş gibi

görünmediğini kabul ediyorum.

Anlatacağım şey bir
rugby topu boyutlarında.

Kilden yapılmış

ve bir silindir şekli verilmiş,

üzerine sık aralıklarla

yazı yazılmış ve sonra da

pişmesi için güneşe bırakılmış.

Gördüğünüz gibi,

biraz hırpalanmış,

-ki bu hiç şaşırtıcı değil-

çünkü iki buçuk bin yıl önce yapıldı

ve 1879 yılında

bir kazıda bulundu.

Ama bugün,

inanıyorum ki, bu şey,

Orta Doğu siyasetinde

önemli bir rol oynuyor.

Bu nesnenin

büyüleyici hikayeleri

henüz bitmedi.

Hikaye

İran- Irak savaşı ve

Irak'ın yabancı güçler tarafından

istila edilmesiyle,

despot hükümdarın

devrilmesi ve ani
rejim değişikliğiyle

doruğa ulaşan

olaylar dizisiyle başlıyor.

Ben de bu olaylar dizisinin

bir bölümüyle başlamak istiyorum,

birçoğunuzun çok aşina olduğu bir şeyle,

Belshazzar'ın şöleni ile --

çünkü milattan önce 539 yılındaki

İran- Irak savaşından bahsediyoruz.

M.Ö. 539'daki ile

2003'teki ve arada yaşanan

olaylar arasındaki paralellikler

çok şaşırtıcı.

Şu an baktığınız şey Rembrandt'ın tablosu,

şu an Londra'da, Ulusal Galeri'de,

İbranice kutsal metinlerdeki

Peygamber Daniel ile ilgili
metni tasvir ediyor.

Hepiniz hikayeyi az çok biliyorsunuz.

İsrail'i fetheden Nebuchadnezzar'ın oğlu

Belshazzar Kudüs'ü yağmaladı ve

halkı esir alıp

Yahudileri Babil'e geri götürdü.

Sadece Yahudileri değil
tapınak ganimetlerini de götürdü.

Tapınağı yağmalayıp
kutsallığına hakaret etti.

Kudüs'teki tapınağın
muhteşem altın ganimetleri

Babil'e götürüldü.

Belshazzar,

bir şölen vermeye karar verir.

Şöleni heyecanlı
hale getirmek için,

eğlencenin geri kalanına
kutsal şeylere karşı

saygısızlığı ekler ve tapınak
ganimetlerini ortaya çıkarır.

Zaten İranlılarla, Pers kralıyla

savaş halindedir.

Daniel'in anlattığına göre o gece,

şenliğin doruk noktasında

bir el belirir ve duvara şöyle yazar:

"Terazide tartıldın ve eksik bulundun

ve krallığın Medler'e ve Pers'lere

devredildi."

O gece

Perslerin kralı Cyrus Babil'e girer ve

tüm Belshazzar rejimi devrilir.

Bu, tabii ki,

Yahudi halkı için

tarihte önemli bir an.

Hepimizin bildiği harika bir hikaye.

"Duvardaki yazı"

gündelik konuşmalarımızın bir parçası.

Silindirimizin

hikayeye giriş yaptığı

noktada olan şey ise

dikkate şayan.

Perslerin kralı Cyrus

savaşmadan Babil'e girer --

güney Irak'ın merkezinden

Akdeniz'e kadar hüküm süren

büyük Babil İmparatorluğu,

Cyrus'a boyun eğer.

Ve Cyrus bir ferman verir.

İşte silindir de,

Tanrının yol gösterdiği,
Irak'ın despot rejimini deviren

ve insanlara özgürlüğü getirecek olan

bu hükümdarın yapmış olduğu açıklamadır.

Babil dilinde tekrarlanarak --

Babil dilinde yazılmış --

şöyle diyor:
"Ben Cyrus, tüm evrenin kralı,

büyük kral, güçlü kral,

Babil'in kralı, dünyanın
dört çeyreğinin kralı."

Gördüğünüz gibi abartmak
konusunda çekingen değiller.

Bu muhtemelen

galip bir ordu tarafından yapılan

elimizdeki ilk

basın açıklaması.

Zamanı geldiğinde göreceğimiz gibi,

çok yetenekli halkla ilişkiler
danışmanları tarafından yazıldı.

Bu yüzden abartı olması
aslında çok da şaşırtıcı değil.

Peki büyük kral, güçlü kral,

dünyanın dört çeyreğinin
kralı şimdi ne yapacaktı?

Şöyle devam ediyor:
Babil'i fethettikten sonra,

bir an önce Babillilerin

- Nebuchadnezzar ve Belshazzar'ın -

esir alıp köleleştirdiği herkesi

özgürlüğüne kavuşturacaktı.

Ülkelerine dönmelerine izin verecekti.

Daha da önemlisi,

el konulmuş bütün

tapınak ganimetlerini,

tanrıları, heykelleri

geri almalarına izin verecekti.

Baskı altında tutulmuş ve
uzaklaştırılmış olan tüm Babilliler

evlerine dönecekler

ve beraberlerinde
tanrılarını da götüreceklerdi.

Ve sunaklarını yenileyip
kendi tanrılarına,

kendilerine ait bir yerde

kendi istedikleri şekilde
ibadet edebileceklerdi.

Bu fermandır ki,

bu nesne aslında

Yahudilerin;

Babil'deki sürgünden,

Babil sularının yanında oturularak
geçirilen yıllardan sonra,

Kudüs'u andıklarında gözyaşı
döken Yahudilerin,

eve dönmelerine
izin verildiğinin bir kanıtı.

Kudüs'e geri dönüp tapınağı

yeniden inşa etmelerine izin verilmişti.

Bu Yahudi tarihinde

miladi bir belgedir.

İbranice kutsal metinlerinden
Tarihler Kitabı ve Ezra Kitabı da

tekrarlayan bir şekilde bunu belgeler.

Bu, hikayenin

Yahudi versiyonu.

"Böylece Pers kralı Cyrus şöyle dedi:

'Göklerin Yüce Tanrı'sı yeryüzünün
bütün krallıklarını

sana verdi ve beni kendisi için

Kudüs'te bir ev inşa
etmekle görevlendirdi.

Onun kavminden ve
sizlerden kim orada?

Yüce Tanrı onunla olsun

ve bırakın yükselsin.'"

"Yükselsin" -- aaleh.

Geri dönüş kavramı hala

merkez unsur;

Yahudilik yaşamının

merkez parçası.

Hepinizin bildiği gibi
"sürgünden dönüş",

ikinci tapınak,

Yahudiliği tekrar şekillendirdi.

Bu değişim,

bu büyük tarihi an,

Pers Kralı Cyrus sayesinde yaşandı

ve biz bunu Babil'deki

İbranice metinden öğreniyoruz.

İki büyük metin olduğunda hemfikiriz;

peki ya bu durum politikaya nasıl yansıdı?

Meydana gelen şey

Orta Doğu tarihindeki kökten değişimdi.

İran İmparatorluğu, Medler ve Persler,

Cyrus tarafından birleştirildi

ve ilk büyük dünya
imparatorluğu haline geldi.

Cyrus'un hükümdarlığı
M.Ö. 530'larda başlıyor

ve oğlu Darius zamanına kadar,

Doğu Akdenizin tamamı

Pers kontrolünde bulunuyor.

Şu an bildiğimiz adı Orta Doğu

olan bu imparatorluk aslında

şu an bildiğimiz Orta Doğu'yu
şekillendirmiştir.

O zamana kadarki en büyük imparatorluktu.

Çok daha önemlisi,

çok büyük çapta

ilk çok kültürlü,

çok inançlı devletti.

Tamamen yeni bir yolla,

çok dilli olarak yönetilmesi gerekiyordu.

Gerçek şu ki, Babil dilinde yazılmış
bu ferman bir şey söylüyor:

Farklı alışkanlıkları,
farklı insanları,

farklı dinleri, farklı inançları
tanıması gerekiyordu.

Cyrus tüm bunlara saygı duyuyor.

Cyrus, büyük bir çok uluslu,

çok inançlı, çok kültürlü

topluluğun yönetim
modelini oluşturuyor.

Bunun sonucu,

ekranda gördüğünüz bölgeleri
içeren ve İskender tarafından

parçalanana kadar 200 yıl boyunca

ayakta kalmış bir imparatorluk.

Geride, Orta Doğu'nun bir bütün içinde,

farklı inançlara sahip insanların beraber

yaşadığı zamanlarının hayalini bıraktı.

Bu hayali Yunan istilası sonlandırdı.

Tabii ki, İskender bu yönetim biçimini

sürdüremedi ve parçalandı.

Ama Cyrus'un temel aldığı şey

kesinlikle merkez olarak kaldı.

Yunan tarihçi Ksenofon

"Cyropaedia" adlı kitapında

Cyrus'tan büyük hükümdar diye bahsetti.

Avrupa kültürü boyunca ve sonrasında

Cyrus bir model olarak kaldı.

Bu, bize ona duyulan derin saygının

ne kadar geniş çapta olduğunu gösteren

16. yüzyıldan kalma bir resim.

Ksenofon'un, Cyrus'un

farklı toplumları yönetme
modeli hakkındaki kitabı,

Amerikan Devriminin kurucularına

ilham kaynağı olan

ders kitaplarından biriydi.

Jefferson, 18. yüzyıl şartlarında

dini inançlara saygılı yeni bir devletin

nasıl kurulacağına referans olan

Cyrus'un ideallerinin

büyük bir hayranıydı.

Bu sırada, Babil'de,

bir şeyler çok da yolunda gitmedi.

İskender'den ve diğer
imparatorluklardan sonra,

Babil düşüşe geçiyor, parçalara ayrılıyor

Babil İmparatorluğu'nun izleri kayboluyor;

ta ki 1879'da

silindirin İngiliz Müzesinin

Babil'de yaptığı kazıda
ortaya çıkarılmasına kadar.

Bu noktada başka
bir hikayeye giriş yapıyor.

19. yüzyılın ortasındaki

büyük münakaşaya konu oluyor:

Kutsal metinler güvenilir midir?
Onlara itibar edebilir miyiz?

Yahudilerin dönüşü ve

Cyrus'un fermanını yalnızca

Yahudi kutsal metinlerinden biliyoruz.

Başka bir kanıt yok.

Aniden, bu ortaya çıktı.

Kutsal metinlere inanan bir dünyada

evrim ve jeoloji yüzünden

yaradılışa olan inançları sarsılan

insanlar için büyük bir heyecan,

bu kutsal metinlerin

tarihsel olarak doğru olduğunun kanıtı.

Harika bir 19. yüzyıl anı.

Ama -- ve tabi ki bu işlerin
karmaşıklaştığı yer --

bulgular doğruydu,

"Yaşasın arkeoloji",

ama yorumu çok daha karmaşıktı.

Çünkü silindirdeki açıklamayla
Tevrat'taki açıklama

önemli bir noktada ayrı düşüyor.

Babil silindiri

büyük Babil tanrısı Marduk'un

rahipleri tarafından yazıldı.

Beklendiği üzere tüm bunların

Marduk tarafından
yapıldığını söylüyor.

"Marduk, biz ismini
Cyrus olarak verdik."

Marduk Cyrus'un elinden tutup,

onu kullarının lideri ilan ediyor

ve ona Babil'i yönetme yetkisi veriyor.

Marduk Cyrus'a

insanları özgürlüğüne kavuşturmak gibi

büyük, cömert şeyler yapacağını söyler.

Bu yüzden hepimiz Marduk'a minnet

ve ibadet etmeliyiz.

Eski Ahit'i yazan

Yahudi yazarlar,

ki bu sizi şaşırtmayacak,

konuya farklı bir
bakış getiriyorlar.

Onlar için, tabii ki, tüm bunları yapanın

Marduk olması imkansız.

Bunu yapan sadece Yehova olabilir.

Isaiah'daki gibi,

Marduk'u değil

İsrail'in Tanrısı RAB'ı

işaret eden

harika metinlerimiz var --

Cyrus adıyla da bilinen

İsrail'in Efendi Tanrısı,

Cyrus'a el verir ve ona

kullarını yönetmesini buyurur.

Bu, aynı olayı, iki farklı rahibin

kendine mal etmesi ve
siyasi bir gerçeği

iki farklı dinin devralması açısından

kayda değer bir örnektir.

Biliyoruz ki Tanrı,

genellikle büyük orduların tarafındadır.

Soru şu ki, hangi Tanrı?

Bu tartışma 19. yüzyılda,

İbranice kutsal metinlerin

çok daha geniş bir
dinsel alanın parçası

olduğunu fark eden
herkesi huzursuz ediyor.

Şurası net ki

silindir Isaiah metninden çok daha eski

ve ayrıca, Yehova

Marduk'un kullandığına çok benzer

kelimelerle konuşuyor.

Isaiah'ın bunu bildiğine dair
küçük bir inanış var,

çünkü diyor ki,

burada Tanrı konuşuyor elbette;

"Seni adınla çağırdım,

sen beni tanımadığın halde."

Sanırım burada

Cyrus'un Yehova'nın emri altında olduğunu

fark etmediği onaylanıyor.

Aynı ölçüde, Marduk'un emri
altında olduğuna şaşırmıştı.

Çünkü ilginç bir şekilde, tabii ki,

Cyrus bu metinlerin hiçbirinde

adı geçmeyen, tamamen farklı tanrılara

inanan iyi bir İranlıydı.

(Kahkahalar)

1879 yılından

40 yıl sonraya

1917 yılına geliyoruz

ve silindir başka bir dünyaya giriyor.

Bu kez, modern dünyanın

gerçek politikaları --

Balfour Bildirisi'nin olduğu sene,

Orta Doğu'da yeni bir
emperyalist güç, Britanya

karar veriyor ki,

Yahudilere ulusal bir vatan beyan edip

eve dönmelerine

izin verecek.

Doğu Avrupa'daki Yahudi nüfusu ise

buna coşkuyla karşılık veriyor.

Tüm Doğu Avrupa'da

Yahudiler Cyrus'un

ve 5. George'un resimlerini

yan yana açıyorlar --

Kudüs'e dönmelerine izin veren

iki büyük hükümdarın resimlerini.

Cyrus silindiri ve silindirin
üzerindeki metin

savaşın 1918'de bitmesinin

ardından yaşanacakların

ilahi planın bir parçası

olduğunun ispatı olarak
yeniden ortaya çıkıyor.

Hepiniz ne olduğunu biliyorsunuz.

İsrail devleti kuruldu,

ve 50 sene sonra, 60'ların sonunda,

Britanya'nın emperyal görevi
net olarak sona erdi.

Ve silindirin başka bir hikayesi başladı.

İngiltere ve Amerika, bu bölgenin

komünizmden uzak tutulması
gerektiğine karar verdiler,

bunu yapacak süper güç ise İran,

yani Şah olacaktı.

Böylelikle Şah bir İran tarihi icat etti

ya da İran tarihine dönüş,

kendisini büyük bir geleneğin
merkezine yerleştiren

ve onu Cyrus silindiri ile

birlikte gösteren

paralar bastırıyor.

Persepolis'deki büyük kutlamalar esnasında

silindiri getirtip

British Museum'a ödünç
verip Tahran'a gidiyor

ve bu Pehlevi hanedanının

en büyük kutlamalarından biri oluyor.

Cyrus silindiri, Şah'ın güvencesi oluyor.

10 yıl sonra ise başka bir hikaye:

İran Devrimi, 1979.

İslami devrim, ve artık Cyrus yok:

biz tarihin bu kısmıyla ilgilenmiyoruz,

biz İslami İran ile ilgileniyoruz --

bölgede yeni bir süper güç

haline gelmesine karar
verdiğimiz Irak'ın,

saldırısına kadar.

Yeni bir İran- Irak savaşı.

Bu savaş, görkemli geçmişlerini

hatırlamaları noktasında
İranlılar için kritik hale geliyor,

vaktiyle Irak'la savaşıp kazandıkları

görkemli geçmişlerini.

Bütün İranlıları bir araya getirecek

bir sembol bulunması
kritik bir hal alıyor --

Müslümanları, gayrimüslimleri,

Hristiyanları, Zerdüştleri,
İran'da yaşayan Yahudileri,

dindar olanları ve olmayanları.

Şüphesiz ki bu sembol Cyrus.

Böylelikle İngiliz Müzesi ve
Tahran Ulusal Müzesi

işbirliği yapıyor

ve İranlılar sadece

bir tek şey ödünç istiyor.

İstedikleri tek nesne bu.

Cyrus silindirini ödünç almak istiyorlar.

Geçen yıl,

Cyrus silindiri ikinci kez

Tahran'a gidiyor.

Burada da gördüğünüz üzere,

İran'da üst düzey konumdaki
birçok kadından biri olan,

Tahran Ulusal Müzesi müdürü
Ardakani Hanım tarafından

muhafaza edileceği yere yerleştiriliyor.

Bu çok büyük bir organizasyondu.

Bu da aynı fotoğrafın öteki tarafı.

Silindiri Tahran'da

bir ila iki milyon arasında insan

birkaç ay boyunca ziyaret etti.

Bu, Batı'da gişe rekoru kıran

bir serginin gişe rakamına tekabül eder.

Büyük bir tartışmanın öznesi olan

silindirin ve Cyrus'un ne
anlama geldiği konusu,

ama hepsinden öte, Cyrus'un
bu silindire eklemlenmesi --

Cyrus'sun bir vatanın muhafızı olması,

İranlı kimliğinin ve İranlıların

savunucusu ve

tüm inançlara saygılı olması.

Günümüzdeki İran'da ise

Zerdüştler ve Hristiyanlar
İran parlamentosundaki

yerlerini gurur duyulası bir
biçimde sağlamlaştırdı.

Bu nesneyi Tahran'da görmek için,

İran'da yaşayan binlerce Yahudi

Tahran'a geldi.

Silindir İran'ın yurt içinde ve dışında

nasıl algılandığına dair

büyük bir tartışmanın konusu oldu.

İran hala ezilenlerin savunucusu muydu?

İran, tiranlar tarafından esir alınmış ve

malına el konulmuş insanları
özgür bırakacak mıydı?

Bu, kuvvetli bir ulusal söylem;

debdebeli

bir törenle

"geri dönüş"ü başlatan.

Bu sahnede devasa boyutta
bir Cyrus silindiri görüyorsunuz,

İran kültürel mirasında

yerini almak üzere toplanmış,

İran tarihinden büyük
şahsiyetlerle birlikte.

Bu sahne devlet başkanının

bizzat kendisi tarafından kurgulandı.

Ve bana göre,

bu nesneyi İran'a götürmek,

İran'a götürülmesine izin verilmesi,

İran'ın ne demek olduğu hakkında

sıra dışı bir tartışmanın

başlamasına

vesile oldu:

Kaç çeşit İran var,

ve İran'ın birbirinden farklı tarihleri

günümüz dünyasını nasıl şekillendirebilir.

Bu hala süregiden bir tartışma,

ve yankıları devam edecek.

çünkü bu nesne

insan arzularının

en büyük beyannamelerden biri.

Amerikan Anayasası'na sırtını yaslamış.

Kesinlikle gerçek özgürlükler
hakkında Magna Carta'dan

daha çok şey söylemektedir.

İran ve o bölge için

çok fazla şey ifade eden bir belge.

Bir kopyası

Birleşmiş Milletler'de bulunmaktadır.

Bu sonbahar New York'da

Orta Doğu'nun geleceği ile ilgili

büyük tartışmalar
başladığında sergilenecek.

Sizlere şunu sorarak bitirmek istiyorum;

silindirin konu olduğu

bir sonraki hikaye ne olacak?

Eminim ki birçok Orta Doğu hikayesinde

yeniden ortaya çıkacak.

Orta Doğu'nun,

dünyanın

bu silindire yansıyan

hangi hikayesini

izlemek istiyorsunuz?

Halkların bir devletin çatısı altında

farklı inançlarda ve özgürce

yaşama hakkı --

dinin bir tartışma ya da

bir bölünmenin sebebi olmadığı

bir Orta Doğu'da,
bir dünyada yaşama hakkı.

Günümüz Orta Doğusunda

bildiğiniz üzere tartışmalar
oldukça yüksek sesli.

Ama bence,

en güçlü ve mantıklı sesin,

bu dilsiz nesneden

gelmesi mümkün,

Cyrus silindirinden.

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)