Neil MacGregor: 2600 vjet histori në një objekt

Një cilindër balte i mbuluar më shkrime Akadiane, i dëmtuar dhe i thyer, Cilindri i Kirit është një simbol i fuqishëm i tollerancës fetare dhe multi-kulturalismit. Në këtë diskutim interesant Neil MacGregor, drejtor i British Museum, gjurmon 2600 vjet histori të Lindjes së Mesme me anë të këtij objekti.

Gjërat që ne prodhojmë

kanë një cilësi supreme --

ato jetojnë më shumë se ne.

Ne vdesim ato mbijetojnë;

ne kemi një jetë, ato kanë shumë jetë,

dhe në çdo jetë ato mund të thotë gjëra të ndryshme.

Që të thotë, ndërsa ne kemi një biografi

ato kanë disa.

Në këtë mëngjez dua të flas

rreth historisë, biografia -- ose më mirë biografitë --

e një objekti të veçantë,

një gjë e jashtëzakonshme.

Nuk është, dakord,

dicka e madhe.

Është e madhe sa një top regbije.

Është bërë prej balte,

dhe i është dhënë forma

e një cilindri

e mbuluar me shkrim të ngushtë

dhe pjekur në diell.

Siç mund të shihni,

është pak e goditur,

nuk është çudi,

pasi është prodhuar dy mijë e pesëqind vjet më parë

dhe e gjetën

në vitin 1879.

Por sot,

besoj se, ky send është

është një lojtar i madh

në politicat e Lindjes së Mesme.

Dhe është një send

me histori interesante

histori që ende nuk kanë marë fund.

Historia fillon

në luftën Iran-Irak

kjo seri ngjarjesh

që kulminoi

me pushtimin e Irakut

nga forcat e huaja,

rrëzimi i një sundimtari despotik

dhe ndërrimi i menjëhershëm i regjimit.

Dua të filloj

me një episod nga ajo sekuencë e ngjarjeve

që shumica nga ju duhet ta njoh mirë,

festa Belshatsarit --

pasi ne flasim mbi luftën e Iran - Irak

të vitit 539 para erës sonë.

Dhe paralelismi

midis dy ngjarjeve

të vitit 539 para erës sonë dhe vitit 2003 dhe në mes

janë befasuese.

Kjo që po shikoni është pikturë e Rembrandit,

tani në National Gallery (Galleria Kombëtare) në Londër,

që illustron tekstin e profetit Daniel

në shkrimet e shenjta hebraike.

Dhe ju të gjithë e dini afërsisht historinë.

Belshatsar, biri i Nebukadnetsarit,

Nebukadnetsari, i cili kish pushtuar Izraelin, plaçkiti Jeruzalemin

zuri popullin

dhe ktheu përsëri çifutët në Babiloni.

Veç çifutëve, kish marë përdorëset e tempullit.

Kish plaçkitur, përdhosur tempullin.

Dhe orenditë e mëdha prej ari të tempullit të Jeruzalemit

u dërguan në Babiloni.

Belshatsar, i biri,

vendosi të jepte një festë.

Për ta bëre atë më emocionuese,

kish shtuar një grimë sakrilegj për ta bërë më arguetuese,

nxori jashtë vazot prej ari të tempullit.

Ai ish në luftë me iranianët ndërkohë,

me mbretin e Persisë.

Atë natë, Danieli na tregon,

në kulmin e festimeve

u shfaq një dorë dhe shkroi në mur,

"Ti u peshove në peshore dhe u gjet që të mungonte diçka,

mbretëria jote u nda dhe iu dha

Medasve dhe Persianëve."

Atë natë

Kiri, mbret i Persisë, hyri në Babiloni

dhe regjimi i Belshatsarit u rrëzua.

Është, natyrisht, një moment i rëndësishëm

në historinë

e popullit çifut.

Është një histori e madhe. Është një histori që ne e njohim mirë.

"Shkrimi mbi mur"

është pjesë e gjuhës sone.

Ç'ndodhi më vonë

ishte e shquar,

ishte aty ku cilindri ynë

hyn në histori.

Kiri, mbreti i persianëve,

hyri në Babiloni pa një luftim --

perandoria madhështore e Babilonisë,

që shtrihej nga qendra e Irakut të jugut

deri në Mesdhe,

ra në duart e Kirit.

Kiri bëri një deklaratë.

Dhe kjo është ajo që ky cilindër është,

declarata e bërë nga sudimtari i udhëhequr nga Perëndia

i cili përmbysi despotin iraken

dhe po i sillte popullit lirinë.

Në Babilonisht --

ishte shkruajtur në Babilonisht --

ai thosh "jam Kiri mbreti i gjithë universit,

mbreti i madh, mbreti i fuqishëm

mbret i Babilonisë, mbret i katër anëve të botës

Siç e shihni nuk i strukeshin ekzagjerimeve.

Ka mundësi

të jetë komunikata e parë për shtyp

e një ushtrie fitimtare

që ne kemi.

Dhe është shkrojtur, siç do e shohim pas pak,

prej konsulentësh të aftë në relacionet publike.

Ndaj hiperbola nuk është shumë e çuditëshme.

Dhe çfarë mbreti i madh, mbreti i fuqishëm,

mbreti i katër anëve të botës, do të bënte?

Ai vazhdon të thotë se, pasi pushtoi Babiloninë,

do të lirojë të gjithë personat

që babilonezët -- Nebukadnetsari dhe Belshatsari --

kishin zënë dhe bërë skllevër

duke i lënë ata të lirë.

Do ti linte të ktheheshin në vendet e tyre.

Dhe më e rëndësishmja,

do ti lejonte të rimerrnin me vete

pasuritë, statujat,

orenditë e tempullit

të cilat iu ishin konfiskuar.

Të gjithë njerëzit që babilonezët kishin shtypur dhe shpërngulur

do të kthehen në shtëpi,

dhe do të marrin me vete perënditë e tyre.

Dhe ata do të jenë në gjendje të venë ne vend altarët e tyre

dhe të adhurojnë perënditë e tyre

në mënyrën e vet, në vendin e tyre.

Ky është dekreti,

ky objekt është dëshmia

e faktit se çifutët,

pas mërgimit me forcë në Babiloni,

vitet që kanë kaluar ulur pranë ujërave të Babilonisë,

duke vajtuar kujtonin Jeruzalemin,

këtyre çifutëve ju lejua të ktheheshin në shtëpi.

I lejohesh të ktheheshin në Jeruzalem

dhe të rindërtonin tempullin.

Është një dokument qendror

në historinë hebraike.

Libri i Kronikave, libri i Ezras në shkrimet hebraike

e raportuan me fjalë tingëlluese.

Ky është versioni hebraik

e të njëjtës histori.

"Kështu foli Kiri, mbreti i Persisë,

"Zoti i qiellit më dha të gjitha mbretëritë e tokës,

dhe më ngarkoi

ti ngre një shtëpi në Jeruzalem.

Kush nga ju është nga njerëzit e tij?

Zoti do të jetë me të

dhe do e lërë të ngrihet."

"Ngrihet" -- Aliyah.

Përsëri, element qendror

kthimi,

një pjesë qendrore

e jetës në judaizëm.

Siç e dini, kthimi nga mërgimi,

tempulli i dytë,

çuan në një riorganizimin të Judaizmit.

Dhe ndryshimi,

moment i madh historik,

u bë i mundur nga Kiri, mbret i Persisë,

raportuar për ne në hebraisht në shkrimet e shenjta

dhe në argjilën babilonase.

Dy tekste të mëdhej,

po politika?

Çfarë po ndodhte

ishte ndryshim themelor në historinë e Lindjes së Mesme.

Perandoria e Iranit, Medasve dhe persianëve,

bashkuar nën Kirin,

u bë perandoria e parë e madhe në botë.

Kiri filloi në vitin 530s para erës sonë.

Dhe në kohën e të birit, Darit

i gjithë Mesdheu lindor

është nën kontrollin persian.

Kjo perandori është, në fakt,

Lindja e Mesme ashtu siç e njohim ne,

dhe kjo është ajo që formon Lindjen e Mesme si e njohim ne.

Ajo ishte perandoria më e madhe që bota e kishte njohur deri atëherë.

Shumë më e rëndësishme,

ai ishte i pari

shtet multikulturor, shumë fetar

në një shkallë të madhe.

Dhe duhej udhëhequr në një mënyrë mjaft të re.

Duhej të menaxhohej në gjuhë të ndryshme.

Fakti që ky dekret është në babilonisht thotë një gjë.

Duhet të njihte zakonet e tyre të ndryshme,

popujt të ndryshëm, të feve të ndryshme, të besimeve të ndryshme.

Të gjitha ato respektoheshin nga Kiri.

Kiri krijon një model

se si drejtohet

një shoqëri e madhe shumëkombëshe, shumë fetare, multikulturore.

Dhe rezultat i saj

ishte një perandori që përfshinte zonat që ju shihni në ekran,

që mbijetoi për 200 vjet me stabilitet

derisa u shpartallua nga Aleksandri.

Ajo la një ëndërr të Lindjes së Mesme si një njësi,

një njësi ku njerëzit e besimeve të ndryshme

mund të jetojnë së bashku.

Pushtimet greke i dhanë fund atyre.

Natyrisht, Aleksandri nuk mundi të krijojë një qeveri

dhe ajo u fragmentua.

Ajo që Kiri përfaqësoi

mbeti absolutisht qendror.

Historiani grek Ksenofoni

shkruajti këtë libër "Kiropedia"

ku promovonte Kirin si një sundimtar madhështor.

Dhe në kulturën europiane që pasoi,

Kiri mbeti një model.

Ky është një imazh i shekullit të gjashtëmbëdhjetë

që tregon se sa i përhapur

përnderimi i tij ishte.

Libri i Ksenofonit mbi Kirin

mbi qeverisjen e një shoqërie të ndryshme

qe një nga librat e rëndësishëm

që frymëzoi themeluesit

e Revolucionit Amerikan.

Jefferson ishte një admirues i madh --

idealet e Kirit

natyrisht të flasësh për idealet e shekullit të 18

se si ju e krijoni tolerancën fetare

në një shtet të ri.

Ndërkohë, në Babiloni,

gjërat nuk janë duke vajtur mirë.

Pas Aleksandrit, perandoritë e tjera,

Babilonia perëndoi, ra në rrënojë,

dhe të gjitha gjurmët e perandorisë së Babilonisë së madhe janë zhdukur --

deri në vitin 1879

kur u zbulua ky cilindër

nga një ekspozitë e British Museum të gërmimeve në Babiloni.

Aty hyri një histori e re.

Ajo hyn në atë debat të madh

në mes të shekullit të 19:

Janë shkrimet e shenjta të vërteta? A mund ti besojmë atyre?

I vetmi burim historik

rreth kthimit të çifutëve dhe dekretit të Kirit

ishte nga shkrimet hebraike.

Asnjë provë tjetër.

Papritmas, u shfaq.

Dhe eksitim të madh

në një botë ku ata që besonin në shkrimet e shenjta

kishin patur ndonjë lëkundje rreth besimit

nga evolucioni, nga gjeologjia

aty ata kishin një provë

që shkrimet e shenjta ishin historikisht të vërteta.

Ishte nje moment i rëndësishëm i shekullit të 19.

Por -- kjo, natyrisht, qe aty ku u koklavit --

faktet ishin të vërteta,

hurrah për arkeologjoninë,

por interpretimi ishte mjaft më i komplikuar.

Pasi raporti i cilindrit dhe raporti i Bilbës hebraike

ndryshojnë në një aspekt kyç.

Cilindri babilonez

është shkruar nga priftërinjtë

e Mardukut, perëndia i madh babilonez.

Ndaj, nuk është e habitëshme

kur ata thonë që gjithçka që ndodhi ishte falë perëndisë Marduk.

"Marduku, ne supozojmë, thërriste Kirin në emër".

Marduku mori Kirin përdore,

i bën thirrje atij për të mbrojtur popullin e tij

dhe i jep atij sundimin e Babilonisë.

Marduku i thotë Kirit

të bëjë këto gjëra të mëdha, bujare

ti japi popullit lirinë.

Kjo është arsyeja pse ne të gjithë duhet ti jemi mirënjohës

dhe adhurojmë Mardukun.

Shkrimtarët hebrenj

në Dhjatën e Vjetër,

nuk do të mbeteni të befasuar kur të mësoni

që kanë një pikëpamje tjetër.

Për ta, sigurisht, është e pamundur që Marduku

bëri që gjithë kjo të ndodhë.

Ai mund të jetë vetëm Jehovai.

Dhe kështu në Isaia,

ne kemi tekste të mrekullueshme

që i japin të gjithë meritën,

jo Mardukut

por Zotit, Perëndisë së Izraelit --

Zoti, Perëndia i Izraelit

i cili gjithashtu thirri Kirin me emër,

po ashtu e mori Kirin përdore

dhe i tha të mbronte popullin e tij.

Është një shembull i shquar

e dy përvetësimeve të ndryshme të priftërinjve të njëjtës ngjarje,

dy përvetësime të ndryshme fetare

të fakteve politike.

Perëndia, ne e dimë,

është zakonisht nga ana e ushtrive të mëdha.

Pyetja është, cili zot ishte ai?

Debati turbullon

të gjithë në shekullin e 19

të kuptojnë se shkrimet e shenjta hebraike

janë pjesë e një bote shumë më të gjerë të fesë.

Dhe kjo është mjaft e qartë

cilindri është më i vjetër se teksti i Isaias,

dhe akoma, Jehovai po flet

me fjalë shumë të ngjashme

me ato të përdorura nga Marduk.

Ka një ndjenjë të vogël që Isaia e di këtë,

pasi ai thotë,

po flet Zoti, natyrisht,

"Unë të kam thirrur ty në emër

edhe pse ti nuk ke njohur mua. "

Unë mendoj se është e njohur

se Kiri nuk e kupton

se ai është duke vepruar nën urdhërat e Jehovait.

Dhe në mënyrë të barabartë, ai do të ketë qenë i befasuar që ai ishte duke vepruar nën urdhërat e Mardukut.

Sepse interesant, sigurisht,

Kiri është një iranian i mirë

me një seri krejtësisht të ndryshme të perëndive

që nuk janë përmendur në ndonjë nga këto tekste.

(Të qeshura)

Ky është viti 1879.

Kaluan 40 vjet

dhe jemi në vitin 1917,

cilindri hyn në një botë tjetër.

Këtë herë, politika reale

e botës bashkëkohore --

viti i Deklaratës Balfour,

viti kur pushteti i ri perandorak në Lindjen e Mesme, Britania,

vendos se do të deklarojë

një atdhe Hebraik,

që do lejojë

kthimin e çifutëve.

Përgjigja e kësaj

nga popullata çifute në Evropën Lindore është rapsodike.

Dhe në të gjithë Evropën Lindore,

çifutët vinin fotografinë e Kirit

dhe mbretit Gjergj V

krah për krah --

dy sundimtarët e mëdhenj

të cilët lejuan kthimin në Jeruzalem.

Cilindri i Kirit u kthye në dispozicion të publikut

Dhe teksti i tij

një demostrim i asaj që po ndodhte

pas luftës në fund të vitit 1918

është pjesë e një plani hyjnor.

Të gjithë ne e dimë se çndodhi.

Shteti i Israelit u themelua,

50 vjet më vonë, nga fundi i viteve 60,

është e qartë që roli i Britanisë si fuqi imperialiste kish marrë fund.

Një histori tjetër e cilindrit fillon.

Rajoni, Mbretëria e Bashkuar dhe ShBA vendosin,

si duhet të ruhen nga komunizmi,

dhe superfuqia që duhej krijuar për ta bërë këtë

do të ishte Irani, Shahu i Persisë.

Ndaj Shahu trilloi një histori iraniane,

apo një kthim të historisë iraniane,

që vinte atë në qendër të një tradite të madhe

dhe shtypi monedha

ku tregonte veten

me cilindrin e Kirit.

Kur kish festimet e tij e mëdha në Persepoli,

ai mori cilindrin

cilindri u dha hua nga British Museum, shkon në Teheran,

dhe eshte pjese e atyre festimeve të mëdha

të dinastisë Pahlavi.

Cilindri i Kirit, garant i Shahut.

10 vjet më vonë, një histori tjetër:

Revolucioni iranian, viti 1979.

Revolucioni islamik, jo më Kiri;

nuk na intereson kjo histori,

jemi të interesuar për Iranin islamik --

deri sa Iraku,

superfuqia e re që kemi vendosur që duhet të jenë në rajon,

sulmon.

Një tjetër luftë Iran-Irak.

Dhe kjo bëhet kritike për iranianët

të kujtojnë të kaluarën e tyre madhështore,

të kaluarën e tyre madhështore

kur luftuan kundër Irakut dhe fituan.

U bë kritike për të gjetur një simbol

që do të tërheqë së bashku të gjithë iranianët -

muslimanët dhe jo-muslimanët,

Të krishterët, zoroastrianët, hebrenjtë që jetojnë në Iran,

njerëz që janë të devotshëm, jo të devotshëm.

Dhe emblemë e dukshme është Kiri.

Pra, kur British Museum dhe Muzeu Kombëtar i Teheranit

kooperojnë dhe bashkëpunojnë, siç ishim duke bërë,

iranianët kërkonin vetëm një gjë

si një hua.

Ishte i vetmi objekt që ata dëshironin.

Donin të merrnin hua cilindrin e Kirit.

Vitin e kaluar,

cilindri i Kirit vajti në Teheran

për herë të dytë.

Është vënë në shikim të publikut, brenda këllëfit të tij

nga drejtori i Muzeut Kombëtar të Teheranit,

njëra nga ato shumë gra në Iran me një pozitë të rëndësishme

Zonja Ardakani.

Kjo ishte një ngjarje e madhe.

Kjo është ana tjetër e së njëjtës pamje.

U vizitua në Teheran

nga rreth një a dy milion njerëz

në hapësirën e disa muajve.

Kjo tejkalon çdo ekspozitë të suksesshme

në Perëndim.

Dhe kjo është objekt i një debati të madh

rreth asaj se çfarë cilindri përfaqëson, çfarë Kiri përfaqëson,

por mbi të gjitha, si artikulohet Kiri përmes këtij cilindri --

Kiri si mbrojtës i mëmëdheut,

kampioni, natyrisht, i identitetit iranian

dhe i popullit iranian,

tolerant me të gjitha fetë.

Dhe në Iranin e sotëm,

zoroastrianët dhe të krishterët kanë vende të garantuara

në parlamentin iranian, diçka për të qënë shumë, shumë krenar.

Për të parë këtë objekt në Teheran,

mijëra hebrenj që jetojnë në Iran

vajtën në Teheran ta shihnin atë.

Ai u bë një simbol i madh,

një objekt i madh i një debati

për atë që Irani është brenda dhe jashtë vendit.

A është Irani ende mbrojtës i shtypurve?

A e mban Irani popullin e lirë

të cilin tiranët e skllavëruan dhe e shpronësuan?

Kjo është retorikë marramendëse kombëtare,

dhe kjo ishte ishte mbledhur

në një rikonstruksion historik

për fillimin e kthimit.

Këtu shihni cilindrin e zmadhuar të Kirit në skenë

me figura madhështore të historisë iraniane

të mbledhur për të zënë vend

në trashëgiminë e Iranit.

Ky ishte një tregim i paraqitur

nga presidenti vetë.

Dhe për mua,

të çoj këtë objekt në Iran,

të më lejohet të çoj këtë objekt në Iran

ishte që të më lejohej të isha pjesë

i një debati të jashtëzakonshëm

i çuar në nivelet më të larta

për atë që Irani është,

sa Irane të ndryshëm janë

dhe si historitë e ndryshme të Iranit

mund të formësojnë botën sot.

Është një debat që është ende duke vazhduar,

dhe ende do vazhdojë të gjëmojë,

pasi ky objekt

është një prej deklaratave të mëdha

e aspiratës njerëzore.

Ajo qëndron me kushtetutën amerikane.

Ai me siguri thotë shumë më tepër në lidhje me liritë reale

se Magna Carta.

Kjo është një dokument që mund të thotë kaq shumë gjëra,

për Iranin dhe për rajonin.

Një kopje e këtij

ndodhet në OKB.

Në Nju Jork këtë vjeshtë, ai do të jetë i pranishëm

kur bisedimet e mëdha

rreth së ardhmes në Lindjen e Mesme do të fillojnë.

Dhe unë dua të përfundoj duke ju pyetur

cila do jetë historia e ardhshme

në të cilën ky object figuron.

Ai do të shfaqet, sigurisht,

në shumë histori të Lindjes së Mesme.

Dhe cila histori e Lindjes së Mesme,

cila histori e botës,

doni të shihni

duke reflektuar mbi atë çfarë thuhet

çfarë shprehet në këtë cilindër?

E drejta e popujve

të jetojnë së bashku në të njëjtin shtet,

të luten në mënyra të ndryshme, të lirë --

një Lindje e Mesme, një botë,

në të cilën feja nuk është objekt përçarje

apo debati.

Në botën brenda Lindjes së Mesme për momentin,

debatet janë, siç e dini, të mprehtë.

Por unë mendoj se është e mundur

që zëri më i fuqishëm dhe më i urti prej të gjithë tyre

mund të jetë zëri

i kësaj gjëje të heshtur,

cilindri i Kirit.

Faleminderit.

(Duartrokitje)