Neil MacGregor: 2600 lat historii w jednym przedmiocie.

Cylinder Cyrusa, poszczerbiony przedmiot z wyrytym na nim pismem klinowym w języku akadyjskim, jest potężnym symbolem religijnej tolerancji i multikulturowości. W tym fascynującym wystąpieniu Neil MacGregor, dyrektor British Museum, odtwarza 2600 lat historii Bliskiego Wschodu w kontekście tego jednego przedmiotu.

Przedmioty, które robimy

mają jedną największą zaletę -

trwają dłużej, niż my.

My umieramy, one zostają.

Mamy jedno życie, one mają ich wiele,

a w każdym z nich mogą znaczyć coś innego.

Oznacza to, że my posiadamy jedną biografię,

a przedmioty mają ich wiele.

Chcę dziś opowiedzieć

historię, biografię - a raczej biografie -

pewnego nadzwyczajnego przedmiotu.

pewnego nadzwyczajnego przedmiotu.

Zgodzę się, że nie wygląda okazale.

Zgodzę się, że nie wygląda okazale.

Jest mniej więcej wielkości piłki do rugby.

Wykonany z gliny,

został ufromowany

w cylindryczny kształt,

wyryto na nim gęste napisy,

a potem wysuszono na słońcu.

Jak możecie zobaczyć

jest trochę poobijany,

co nie jest zaskakujące,

bo powstał 2500 lat temu,

a odkryto go w roku 1879.

a odkryto go w roku 1879.

Jednak dziś przedmiot ten

Jednak dziś przedmiot ten

gra jedną z głównych ról

na politycznej scenie Bliskiego Wschodu.

Jest to obiekt, wokół którego

powstały fascynujące historie,

które bynajmniej nie są jeszcze opowiedziane do końca.

Opowieść zaczyna się

podczas wojny iracko-irańskiej

oraz szeregiem wydarzeń,

których kulminacją

stała się inwazja na Irak

zagranicznych wojsk

oraz obalenie despotycznego władcy

i natychmiastowa zmiana reżimu.

Chciałbym zacząć

od pierwszego epizodu w sekwencji zdarzeń,

który większość z was powinna znać.

To uczta Baltazara -

dlatego, że mówimy o wojnie irańsko-irackiej

z roku 539 przed naszą erą.

Analogie między zdarzeniami

Analogie między zdarzeniami

z roku 539 p.n.e., a tymi z 2003 są uderzające.

z roku 539 p.n.e., a tymi z 2003 są uderzające.

Patrzycie na obraz Rembrandta,

który znajduje się w National Gallery w Londynie.

Ilustruje on tekst proroka Daniela

z hebrajskiej Biblii.

Wszyscy z grubsza znamy tę opowieść.

Baltazar, syn Nabuchodonozora,

tego samego który podbił Izrael, złupił Jerozolimę

i pojmał Żydów, których zawiódł do Babilonu.

i pojmał Żydów, których zawiódł do Babilonu.

Nie tylko Żydów, bo zrabował też naczynia świątynne.

Splądrował i zbezcześcił przybytek.

Wspaniałe złote naczynia ze świątyni w Jerozolimie

zostały zabrane do Babilonu.

Jego syn Baltazar

postanowił wyprawić ucztę.

Aby była jeszcze bardziej ekscytująca,

do ogólnej zabawy dodał szczyptę świętokradztwa,

wprowadzając świątynne naczynia.

Trwała już wtedy wojna z Irańczykami,

z królem Persji.

Prorok Daniel pisze, że tej nocy,

gdy zabawa trwała w najlepsze,

ukazała się ręka, która napisała na ścianie,

"Zważono cię na wadze i okazałeś się zbyt lekki,

twoje królestwo uległo podziałowi;

oddano je Medom i Persom".

Tej samej nocy

Cyrus, król Persów, wkroczył do Babilonu

i skończyły się rządy Baltazara.

To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

To oczywiście wielki moment w historii ludu żydowskiego.

To wspaniała opowieść, którą wszyscy znamy.

"Pismo na ścianie"

to fraza z naszego codziennego języka.

To, co działo się później, było niezwykłe,

To, co działo się później, było niezwykłe,

w tym miejscu nasz cylinder

pojawia się w tej opowieści.

Cyrus, król Persów

wkroczył do Babilonu bez walki.

Wielkie imperium Babilonu,

rozciągające się od środkowo-południowego Iraku

po Morze Śródziemne,

wpadło w ręce Cyrusa.

Cyrus wydał oświadczenie.

Tym właśnie jest cylinder,

deklaracją władcy kierowanego przez Boga,

który obalił irackiego despotę

i zamierzał dać wolność ludziom.

W dźwięcznym babilońskim -

a było to spisane w tym języku -

powiedział, "Jam jest Cyrus, król wszechświata,

król wspaniały i potężny,

król Babilonu, król czterech stron świata".

Jak widzicie, są to niemal hiperbole.

To prawdopodobnie

pierwsze znane ogłoszenie prasowe

wydane przez zwycięską armię.

wydane przez zwycięską armię.

Zostało napisane, o czym przekonamy się później,

przez bardzo zdolnych specjalistów od P.R.

Hiperbola nie jest zbyt zaskakująca.

Co zamierzał zrobić wspaniały i potężny król,

władca czterech stron świata?

Chciał ogłosić, że podbijając Babilon,

natychmiast puści wolno wszystkie ludy,

które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

które Babilończycy - Nabuchodonozor i Baltazar - zniewolili.

Pozwoli powrócić im do swoich krajów.

Co ważniejsze, zezwoli im

na zabranie ze sobą

bożków, posągów i naczyń świątynnych,

bożków, posągów i naczyń świątynnych,

które zostały im wcześniej odebrane.

Wszystkie ludy represjonowane przez Babilończyków

powrócą do domów

i zabiorą ze sobą swoich bogów.

Będą mogli odbudować ołtarze

i czcić swoich bogów

na własny sposób, u siebie.

Ten przedmiot to dekret, który jest dowodem na to,

Ten przedmiot to dekret, który jest dowodem na to,

że Żydzi po zesłaniu do Babilonu

że Żydzi po zesłaniu do Babilonu

i latach spędzonych u jego wód,

opłakując Jerozolimę, jaką pamiętali,

mogą teraz wrócić do domu.

Pozwolono im powrócić do Jerozolimy

i odbudować świątynię.

To najważniejszy dokument

w dziejach Żydów.

Księga Kronik i Księga Ezdrasza w Biblii hebrajskiej

wspominają o tym donośnym głosem.

Jest to żydowska wersja

tej samej historii.

"Tak mówi Cyrus, król perski:

Wszystkie królestwa ziemi dał mi Pan, Bóg niebios,

I On mi rozkazał

zbudować Mu dom w Jerozolimie w Judzie.

Jeśli z całego ludu Jego jest między wami jeszcze ktoś,

to niech Bóg jego będzie z nim;

a niech idzie do Jerozolimy w Judzie [...]"

a niech idzie do Jerozolimy w Judzie [...]"

Motyw powrotu to wciąż stały element

Motyw powrotu to wciąż stały element

w świecie judaizmu.

w świecie judaizmu.

Jak wszyscy wiemy ten powrót z wygnania

i budowa drugiej świątyni

przekształciły judaizm.

Ta zmiana,

ta wielka chwila w historii,

była możliwa dzięki Cyrusowi, królowi Persji,

co przekazano po hebrajsku w Biblii,

a po babilońsku w glinie.

Dwa doniosłe teksty

i ani słowa o polityce?

To, co wówczas się działo,

to fundamentalny przełom w historii Bliskiego Wschodu.

Imperia Iranu, Medów i Persów zjednoczyły się

pod panowaniem Cyrusa,

stając się pierwszym wielkim mocarstwem.

Swoje dzieło Cyrus zaczął w roku 530 p.n.e.

Do czasu, kiedy na tron wstąpił Dariusz,

całe wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego

było pod kontrolą Persów.

To królestwo to w zasadzie

cały dzisiejszy Bliski Wschód

i właśnie ono nadało kształt temu regionowi.

Wcześniej nie istniało równie wielkie imperium.

Co ważniejsze, było to pierwsze

Co ważniejsze, było to pierwsze

multikulturowe i wielowyznaniowe

państwo na wielką skalę.

Wymagało zarządzania w zupełnie nowy sposób.

Koniecznie było stosowanie wielu języków.

Świadczy o tym fakt, że dekret ten jest w języku babilońskim.

Należało uwzględnić odmienne przyzwyczajenia,

różne ludy, religie, wyznania.

Cyrus respektował to wszystko.

Stworzył on model,

w oparciu o który można zarządzać

wielonarodowym, wielowyznaniowym, multikulturowym społeczeństwem.

W rezultacie tego

powstało imperium, obejmujące tereny widoczne na ekranie,

które stabilnie funkcjonowało przez 200 lat,

aż zburzył je Aleksander.

Pozostało wspomnienie po Bliskim Wschodzie

jako całości, gdzie ludzie różnych wyznań

mogli żyć razem.

Greckie najazdy położyły temu koniec.

Oczywiście Aleksander nie mógł utrzymać swojego rządu,

który uległ rozdrobnieniu.

Jednak to, co zaproponował Cyrus,

pozostało absolutnie kluczowe.

Grecki historyk Ksenofont

napisał swoją "Cyropedię",

gdzie przedstawił Cyrusa jako wielkiego władcę.

W kulturze późniejszej Europy

Cyrus pozostał wzorem.

Oto obraz z XVI wieku,

który pokazuje, jak powszechnym

szacunkiem się cieszył.

Książka Ksenofonta o Cyrusie

i o tym jak rządzić różnorodnym społeczeństwem

była jednym z najważniejszych podręczników,

które zainspirowały ojców-założycieli

rewolucji amerykańskiej.

Jefferson bardzo podziwiał

ideały Cyrusa,

oczywiście w odniesieniu do idei XVIII wieku

dotyczących tego, jak budować tolerancję religijną w nowym państwie.

dotyczących tego, jak budować tolerancję religijną w nowym państwie.

W tym czasie w Babilonie

nie działo się dobrze.

Po Aleksandrze i rządach innych mocarstw

Babilon popada w ruinę,

wszystkie ślady po wielkim imperium znikają, aż do 1879 roku,

wszystkie ślady po wielkim imperium znikają, aż do 1879 roku,

gdy odnaleziony zostaje cylinder

przez zespół archeologów z British Museum.

Pojawia się on w innej historii,

którą jest wielka debata

z połowy XIX wieku:

Czy zapisy w Biblii są wiarygodne? Czy można im ufać?

O powrocie Żydów i dekrecie Cyrusa wiedzieliśmy

O powrocie Żydów i dekrecie Cyrusa wiedzieliśmy

jedynie z hebrajskiej Biblii.

Nie było innych dowodów.

I nagle się pojawiły.

Pojawiła się też ekscytacja

wśród tych, których wiara w słowa Biblii

i akt stworzenia została wcześniej zachwiana

przez teorię ewolucji, czy geologię.

W ręku mieli dowód,

że Biblia jest historycznie prawdziwa.

To był ważny moment XIX wieku.

W tym momencie oczywiście wszystko się komplikuje.

Fakty się zgadzały,

hurra archeolodzy,

jednak interpretacja okazała się bardziej skomplikowana.

Relacja zapisana na cylindrze i relacja z Biblii hebrajskiej

różnią się w jednej kluczowej sprawie.

Na babilońskim cylindrze

napisy wyryli kapłani

wielkiego bóstwa Babilonu, Marduka.

Co nie jest zaskakujące,

mówią nam, że wszystko to uczynił Marduk.

"Marduk zawołał Cyrusa po imieniu".

Marduk wziął Cyrusa za rękę

i wezwał, aby prowadził swój lud

i władał Babilonem.

Marduk powiedział Cyrusowi,

że uczyni wspaniale i wielkodusznie,

puszczając ludzi wolno.

Dlatego też powinniśmy być wdzięczni

i czcić Marduka.

Hebrajscy autorzy

Starego Testamentu,

co was nie zaskoczy,

mają inny pogląd na tę sprawę.

Dla nich, rzecz jasna, Marduk

w żadnym razie nie mógł tego sprawić.

To mógł być tylko Jehowa.

W księdze Izajasza

mamy cudowne zapisy,

przypisujące zasługi nie Mardukowi,

przypisujące zasługi nie Mardukowi,

a Panu Bogu Izraela,

a Panu Bogu Izraela,

który też wołał Cyrusa po imieniu,

również wziął go za rękę

i powiedział, aby prowadził swój lud.

To niezwykły przykład

na przywłaszczenie sobie praw do tego samego wydarzenia

przez kapłanów dwóch różnych religii,

na pozyskanie faktu politycznego.

Jak wiemy Bóg

zazwyczaj stoi po stronie wielkich armii.

Powstaje pytanie, który był to bóg?

Debata zakłóciła spokój

wszystkich w XIX wieku,

gdy zrozumieli, że Biblia hebrajska

należy do znacznie szerszego świata religii.

Bezsporne jest to,

że cylinder jest starszy niż tekst Izajasza,

a jednak Jehowa przemawia

w słowach podobnych

do tych Marduka.

Mam pewne przeczucia, że Izajasz o tym wie,

ponieważ mówi,

że są to oczywiście słowa Boga,

"Ja jestem Pan, który cię wołam po imieniu [...]

[...] chociaż Mnie nie znałeś".

Myślę, że możemy przyjąć,

iż Cyrus nie zdaje sobie sprawy z tego,

że działa na rozkaz Jehowy.

Byłby tak samo zaskoczony, że kierowały nim rozkazy Marduka.

Wszystko dlatego,

że Cyrus to dobry Irańczyk

wyznający zupełnie innych bogów,

których nie ma w żadnym z tych tekstów.

(śmiech)

To było w roku 1879.

Mija 40 lat

i mamy rok 1917,

kiedy cylinder wkracza w inny świat.

Tym razem jest to czas realnej, nowoczesnej polityki,

Tym razem jest to czas realnej, nowoczesnej polityki,

rok Deklaracji Balfoura,

rok w którym nowa potęga na Bliskim Wschodzie, Wielka Brytania,

decyduje, że ogłosi

powstanie państwa żydowskiego

oraz pozwoli Żydom tam powrócić.

oraz pozwoli Żydom tam powrócić.

Odpowiedź na to ze strony

populacji Żydów w Europie Wschodniej jest entuzjastyczna.

W całej Europie Wschodniej

Żydzi pokazują podobizny Cyrusa i Jerzego V,

Żydzi pokazują podobizny Cyrusa i Jerzego V,

obok siebie mamy dwóch wielkich władców,

obok siebie mamy dwóch wielkich władców,

którzy pozwolili na powrót do Jerozolimy.

Cylinder Cyrusa powraca na widok publiczny,

a tekst na nim zapisany

staje się demonstracją dlaczego to,

co zdarzy się po wojnie w roku 1918

jest częścią boskiego planu.

Wszyscy wiemy, co się wydarzyło.

Powstało państwo Izrael,

a 50 lat później, pod koniec lat 60.,

stało się jasne, że Wielka Brytania straciła status imperium.

Zaczyna się inna opowieść o cylindrze.

Wielka Brytania i USA decydują,

że region trzeba chronić przed komunizmem

i supermocarstwem, które zostanie do tego stworzone

będzie Iran wraz ze swoim szachem.

Szach pisze nową historię Iranu,

nawiązuje do jego dziejów,

co umieszcza go w centrum wielkiej tradycji.

Zaczyna wybijać monety

ze swoją podobizną

w towarzystwie cylindra Cyrusa.

Na wielkie obchody w Persepolis

ściąga do Teheranu cylinder,

wypożyczony przez British Museum,

który staje się częścią wielkiego święta

dynastii Pahlavich.

Cylinder Cyrusa - gwarant szacha.

Mija 10 lat i mamy kolejną opowieść -

rewolucja islamska 1979 roku,

nie będzie tu mowy o Cyrusie.

Nie interesujemy się tą historią,

a islamskim Iranem.

Aż do czasów Iraku,

jest to nowe regionalne mocarstwo namaszczone przez wszystkich,

które przypuszcza atak.

Potem mamy kolejną wojnę irańsko-iracką.

Kluczowa dla Irańczyków staje się

pamięć o wspaniałej przeszłości,

kiedy walczyli z Irakiem i wygrywali.

kiedy walczyli z Irakiem i wygrywali.

Kluczowe jest znalezienie symbolu,

który zjednoczy wszystkich Irańczyków,

muzułmanów i nie-muzułmanów,

chrześcijan, zoroastrian, czy żydów w Iranie,

ludzi pobożnych i mniej religijnych.

Oczywistym emblematem jest Cyrus.

Gdy British Museum i Narodowe Muzeum Iranu w Teheranie

podejmują trwającą do dziś współpracę,

Irańczycy chcą wypożyczyć tylko jedną rzecz.

Irańczycy chcą wypożyczyć tylko jedną rzecz.

Jest to jedyny przedmiot, którego chcą.

Chcą wypożyczyć cylinder Cyrusa.

W zeszłym roku

cylinder Cyrusa pojechał do Teheranu

po raz drugi.

Widzimy go tu wyeksponowanego w gablocie

przez panią dyrektor Narodowego Muzeum w Teheranie,

jedną z wielu kobiet w Iranie na wysokim stanowisku,

panią Ardakani.

To było wielkie wydarzenie.

Tu mamy zdjęcie z drugiej strony.

W Teheranie przedmiot obejrzało

od jednego do dwóch milionów ludzi

w przeciągu kilku miesięcy.

To więcej odwiedzających, niż widzów hitów kasowych na zachodzie.

To więcej odwiedzających, niż widzów hitów kasowych na zachodzie.

Przedmiotem wielkiej debaty jest to,

jakie znaczenie ma cylinder Cyrusa,

co władca chciał przekazać za pomocą tego przedmiotu.

Cyrus jako obrońca ojczyzny,

bohater irańskiej tożsamości

i ludu tego kraju,

tolerujący wszystkie wyznania.

We współczesnym Iranie

zoroastrianie i chrześcijanie mają gwarantowane miejsca

w irańskim parlamencie, co jest powodem do wielkiej dumy.

Aby zobaczyć ten przedmiot,

tysiące Żydów mieszkających w Iranie

przyjechało do Teheranu.

Stał się wspaniałym symbolem

i powodem dyskusji,

czym jest Iran u siebie i za granicą.

Czy Iran nadal będzie obrońcą uciśnionych?

Czy puści wolno ludzi,

zniewolonych i ograbionych przez tyranów?

Jest to mocna narodowa retoryka,

która widoczna była w całej okazałości

podczas wielkiej uroczystości

z okazji powrotu cylindra.

Widzimy tu go na scenie, w dużym powiększeniu,

w towarzystwie wielkich postaci z irańskiej historii,

starających się znaleźć miejsce

w spuściźnie tego kraju.

Tę opowieść prezentował

sam prezydent Iranu.

Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

Dla mnie możliwość zabrania tego przedmiotu do Iranu

stanowi zaproszenie do uczestnictwa

w niezwykłej debacie,

prowadzonej na najwyższym szczeblu,

o tym, czym Iran jest,

czy istnieją różne "Irany"

i jak odmienne historie tego kraju

mogą kształtować dzisiejszy świat.

Jest to debata, która ciągle trwa

i wciąż będzie burzliwa,

bo obiekt ten

to jedna ze wspaniałych deklaracji

dotyczących ludzkich aspiracji.

Stoi ramię w ramię z amerykańską konstytucją.

Z pewnością mówi więcej o prawdziwych wolnościach,

niż Wielka Karta Swobód.

Jest to dokument, który może mieć wiele znaczeń

dla Iranu i dla regionu.

Jego replika

znajduje się w ONZ.

Będzie obecna tej jesieni w Nowym Jorku,

gdy rozpoczną się wielkie debaty

nad przyszłością Bliskiego Wschodu.

Chciałbym zakończyć pytając was,

jaka będzie następna opowieść

z udziałem tego przedmiotu.

Pojawi się zapewne

w wielu historiach z Bliskiego Wschodu.

Jaką historię tego regionu,

jaką historię świata

chcecie zobaczyć

w odniesieniu do przesłania,

jakie zawarte jest w cylindrze?

Prawo ludzi

do życia razem w jednym państwie,

do wolności wyznania -

na Bliskim Wschodzie i na świecie -

gdzie religia nie jest przyczyną podziałów i kwestią dyskusji

gdzie religia nie jest przyczyną podziałów i kwestią dyskusji

Dziś na Bliskim Wschodzie

debaty są ostre.

Myślę, że jednak możliwe jest,

aby najmocniejszym i najmądrzejszym głosem

z powodzeniem było wołanie

tego niemego przedmiotu,

którym jest cylinder Cyrusa.

Dziękuję.

--- Cytaty pochodzą z Biblii Tysiąclecia ---