Return to Video

Për të zbuluar sëmundjet më herët, le të flasim gjuhën sekrete të bakterieve

  • 0:02 - 0:03
    Ju nuk i njihni ata
  • 0:04 - 0:05
    Ju nuk i shihni ata
  • 0:06 - 0:08
    Por ata janë gjithmonë përreth
  • 0:09 - 0:11
    duke pëshpëritur
  • 0:11 - 0:13
    duke thurur plane sekrete
  • 0:14 - 0:17
    duke krijuar ushtri me miliona ushtarë.
  • 0:19 - 0:21
    Dhe kur vendosin të sulmojnë
  • 0:21 - 0:24
    ata sulmojnë të gjthë njëherësh.
  • 0:27 - 0:29
    E kam fjalën për bakteriet
  • 0:29 - 0:30
    (Te qeshura)
  • 0:30 - 0:32
    Për kë mendonit se po flisja?
  • 0:34 - 0:38
    Bakteriet jetojnë në komunitete
    njësoj si njerëzit.
  • 0:38 - 0:39
    Ata kanë familje,
  • 0:39 - 0:40
    ata flasin
  • 0:40 - 0:42
    dhe organizojnë aktivitete e tyre.
  • 0:42 - 0:45
    Po njësoj si njerëzit ata mashtrojnë
  • 0:45 - 0:47
    madje disa mund edhe të
    tradhëtojnë njëri-tjetrin
  • 0:48 - 0:52
    Po sikur t'ju them se ne mund të dëgjojmë
    bisedat e bakterieve?
  • 0:52 - 0:56
    dhe ta përkthejmë informacionin e tyre
    të fshehtë në gjuhën e njerëzve?
  • 0:56 - 1:01
    dhe po sikur t'ju them se përkthimi i
    bisedave bakteriale mund të shpëtojë jetë?
  • 1:03 - 1:04
    Kam mbrojtur doktoraturën
    për mikro-fizikë
  • 1:04 - 1:09
    dhe kam përdorur mikro-teknologji
    për të zhvilluar një pajisje pëkthimi në kohë reale
  • 1:09 - 1:11
    që mund të mbikqyrë kominutetet bakteriale
  • 1:11 - 1:14
    dhe të regjistrojnë se c'bëjnë bakteriet?
  • 1:16 - 1:18
    Bakteriet jetojnë kudo.
  • 1:18 - 1:20
    Ato janë në tokë, në mobiljet tona
  • 1:20 - 1:21
    dhe brenda trupit tonë.
  • 1:22 - 1:27
    Në fakt, 90% e gjithë qelizave të gjalla
    në këtë teatër janë bakterie.
  • 1:28 - 1:30
    Disa bakterie janë të mira për ne
  • 1:30 - 1:33
    ato na ndihmojë në tretjen e ushqimit
    ose në prodhimin e antibiotikëve
  • 1:33 - 1:35
    Dhe disa janë të këqija për ne
  • 1:35 - 1:37
    ato shkaktojnë sëmundje dhe vdekje.
  • 1:38 - 1:40
    Për të koordinuar gjithë funksionin që kanë
  • 1:40 - 1:42
    atyre u duhet të organizohen
  • 1:42 - 1:44
    dhe këtë gjë e bëjnë njësoj si njerëzit
  • 1:44 - 1:46
    duke komunikuar.
  • 1:47 - 1:48
    Por në vend që të përdorin fjalë
  • 1:48 - 1:51
    ato përdorin molekula sinjalistike
    për të komunikuar me njëri-tjetrin
  • 1:52 - 1:53
    Kur bakteriet janë pak
  • 1:53 - 1:56
    molekulat sinjalizuese rrjedhin
  • 1:56 - 1:59
    si britmat e një njëriu të
    vetëm në shkretëtirë
  • 2:00 - 2:04
    Por kur ata janë shumë
    molekulat sinjalizuese grumbullohen
  • 2:04 - 2:07
    dhe bakteriet kuptojnë se nuk janë vetëm
  • 2:07 - 2:09
    Ata dëgjojnë njëri-tjetrin
  • 2:09 - 2:12
    Në këtë mënyrë ata regjistrojnë se sa janë
  • 2:12 - 2:16
    dhe kur ata janë mjaftueshëm shumë
    nisin një aksion të ri,
  • 2:17 - 2:20
    Dhe kur molekulat sinjalistike kanë
    arritur një pikë të caktuar
  • 2:20 - 2:24
    të gjithë bakteriet kuptojnë se duhet të
    veprojnë
  • 2:24 - 2:25
    në të njëjtin aktivitet.
  • 2:26 - 2:30
    Pra komunikimi bakterial përbëhet nga
    një iniciativë, nga një reagim
  • 2:30 - 2:33
    nga një prodhim i molekulës
    dhe reagimit ndaj saj.
  • 2:35 - 2:38
    Gjatë kërkimit tim u fokusova mbi
    hetimin e komuniteteve bakteriale
  • 2:38 - 2:40
    brenda trupit të njeriut.
  • 2:40 - 2:42
    Si funksionon?
  • 2:42 - 2:44
    Ne kemi një kampion nga një pacient
  • 2:44 - 2:47
    mund të jetë një kampion gjaku apo
    pështyme.
  • 2:47 - 2:50
    Ne shkarkojmë elektrone brenda
    kampionit,
  • 2:50 - 2:54
    elektronet do të ndërveprojnë me çdo
    molekulë komunikuese të pranishme
  • 2:54 - 2:56
    dhe ky ndërveprim do të na japë
    informacione
  • 2:56 - 2:58
    mbi identitetin e bakterieve,
  • 2:58 - 3:00
    llojin e komunikimit
  • 3:00 - 3:02
    dhe se sa flasin bakteriet.
  • 3:04 - 3:07
    Si duket kur bakteriet flasin?
  • 3:08 - 3:12
    Përpara se të realizoja
    pajisjen përkthyese
  • 3:12 - 3:15
    supozimi im i parë ishte se bakteriet do
    të kishin gjuhe primitive
  • 3:15 - 3:19
    si fëmijët që s'kanë mësuar ende fjalët
    dhe fjalitë.
  • 3:19 - 3:22
    Kur ata qeshin janë të lumtur
    kur qajnë janë të mërzitur.
  • 3:22 - 3:23
    Kaq thjesht!
  • 3:24 - 3:28
    Por bakteriet nuk dolën të ishin primitivë
    sikurse mendova.
  • 3:29 - 3:31
    Një molekulë nuk është
    thjesht një molekulë.
  • 3:31 - 3:34
    Ajo mund të nënkptojë shumë gjëra
    në varësi të kontekstit
  • 3:34 - 3:37
    njësoj si e qara e bebit që mund
    të nënkuptojë gjëra të ndryshme:
  • 3:37 - 3:39
    ndonjëherë bebi është i uritur,
  • 3:39 - 3:40
    ndonjëherë i lagur,
  • 3:40 - 3:42
    ndonjëherë i lënduar apo i friksuar.
  • 3:42 - 3:45
    Prindërit dinë si t'i deshifrojnë
    këto të qara.
  • 3:46 - 3:48
    Për të patur një pajisje përkthyese,
  • 3:48 - 3:51
    duhet të ketë aftësi të deshifrojë
    molekulat sinjalizuese
  • 3:51 - 3:55
    dhe t'i përkthejë ato në varësi të kontekstit
  • 3:55 - 3:57
    Kush e di?
  • 3:57 - 3:59
    Ndoshta Google Transalate do ta
    përfshijë këtë.
  • 3:59 - 4:01
    (Të qeshura)
  • 4:02 - 4:04
    Më lejoni t'ju tregoj një shembull.
  • 4:04 - 4:08
    Kam sjell disa të dhëna bakteriale që mund
    të jenë pak të zorshme për t'u kuptuar
  • 4:08 - 4:09
    nëse nuk jeni të trajnuar
  • 4:09 - 4:10
    por hidhini një vështrim
  • 4:12 - 4:13
    (Të qeshura)
  • 4:15 - 4:18
    Këtu është një familje e lumtur
    që ka infektuar një pacient.
  • 4:20 - 4:22
    Le ta quajmë familja Montegë
  • 4:24 - 4:27
    Ata ndajnë burimet, riprodhohen dhe rriten.
  • 4:28 - 4:30
    Një ditë ata kanë një fqinj të ri
  • 4:33 - 4:35
    familjen bakteriale Kapulet
  • 4:35 - 4:36
    (Të qeshura)
  • 4:36 - 4:39
    Çdo gjë shkon mirë për aq kohë
    sa punojnë së bashku.
  • 4:40 - 4:43
    Por diçka e paplanifikuar ndodh.
  • 4:44 - 4:49
    Romeo i Montegëve ka një lidhje
    me Xhuljetën e Kapuletve.
  • 4:49 - 4:50
    (Të qeshura)
  • 4:51 - 4:54
    dhe sigurisht ata shkëmbjenë
    materiale gjenetike
  • 4:54 - 4:56
    (Të qeshura)
  • 4:59 - 5:01
    Tani, ky shkëmbim gjenetik mund
    të jetë i rrezikshëm për Montegët
  • 5:01 - 5:05
    që kanë si synim të jetë familja e vetme
    në pacientin që kanë infektuar
  • 5:05 - 5:07
    dhe shkëmbimi gjenetik u shërben
  • 5:07 - 5:10
    Kapuletëve të krijojnë rezistencë
    ndaj antibiotikëve.
  • 5:12 - 5:16
    Kështu që Montegët diskutojnë përbrenda
    si ta heqin qafe familjen tjetër
  • 5:16 - 5:18
    duke çliruar këtë molekulë.
  • 5:19 - 5:20
    (Të qeshura)
  • 5:21 - 5:22
    Dhe nën titullin:
  • 5:22 - 5:24
    [Le të koordinojmë një sulm]
  • 5:24 - 5:25
    (Të qeshura)
  • 5:26 - 5:27
    Le të koordinojmë një sulm.
  • 5:29 - 5:32
    Të gjithë përgjigjen njëherësh
  • 5:32 - 5:37
    duke çliruar një helm që do të
    vrasë familjen tjetër.
  • 5:37 - 5:38
    [Ta eliminojë]
  • 5:40 - 5:42
    (Të qehura)
  • 5:43 - 5:48
    Kapuletët përgjigjen
    duke thirrur për kundërsulm
  • 5:48 - 5:49
    [Kundërsulm!]
  • 5:49 - 5:50
    Kështu që ata ndeshen.
  • 5:52 - 5:57
    Kjo është një video të një dueli
    bakterial me organe si shpata
  • 5:57 - 5:58
    ku ata përpiqen tëvrasin njëri-tjetrin
  • 5:58 - 6:01
    në kuptimin e plotë duke u therur
    me njëri-tjetrin.
  • 6:03 - 6:07
    Ajo familje që fiton betejen
    bëhet bakteria dominuese.
  • 6:08 - 6:12
    Pra ajo që mund të bëj unë
    është zbuloj bisedën bakteriale
  • 6:12 - 6:14
    që të çon në sjellje të ndryshme kolektive
  • 6:14 - 6:15
    njësoj si luftimi që sapo patë.
  • 6:16 - 6:19
    Pra ajo ç'ka bëra ishte
    përgjimi i komunitetet bakteriale
  • 6:19 - 6:21
    brenda trupit të njëriut
  • 6:21 - 6:22
    tek pacientët në spital.
  • 6:23 - 6:25
    Kam ndjekur 62 pacientë në një eksperiment
  • 6:25 - 6:29
    ku kam testuar kampionët e pacientëve
    të një infeksioni specifik
  • 6:29 - 6:32
    pa i ditur ende përgjigjet
    e testeve tradicionale diagnostikuese
  • 6:32 - 6:37
    Tani, në diagnozat bakteriale
  • 6:37 - 6:39
    një kampion qëndron në një pjatëz
  • 6:39 - 6:42
    dhe në qoftë se bakteri rritet
    brenda pesë ditëve
  • 6:42 - 6:44
    pacienti diagnostikohet si i infektuar.
  • 6:46 - 6:49
    Kur përfundova studimin dhe i krahasova
    me rezultatet e mjetit
  • 6:49 - 6:52
    testet diagnostikuese tradicionale me
    testet verifikuese
  • 6:52 - 6:53
    u shokova.
  • 6:53 - 6:57
    Ishte diçka përtej habisë nga ku
    kam marrë pjesë ndonjëherë
  • 6:58 - 7:00
    Por përpara se t'ju tregoj
    çfarë ka zbuluar pajisja
  • 7:00 - 7:03
    dua t'ju tregoj diçka për një pacient
    të veçantë që kam ndekur
  • 7:03 - 7:04
    për një vajzë të re.
  • 7:05 - 7:06
    Ajo kishte fibroza kistesh
  • 7:06 - 7:10
    një sëmundje gjenetike që i bënte mushkëritë
    e saj dyshuese për infeksion bakterial
  • 7:11 - 7:13
    Kjo vajzë nuk bënte pjesë në
    eksperimentin klinik
  • 7:13 - 7:16
    E ndoqa atë pasi e kuptova
    nga kartela mjeksore
  • 7:16 - 7:18
    se ajo s'kishte patur një
    infeksion më parë.
  • 7:19 - 7:22
    Një herë në muaj, kjo vajzë
    shkonte në spital
  • 7:22 - 7:24
    për të sjellë një kampion pështyme
    që e kishte në një filxhan
  • 7:25 - 7:28
    Ky kampion u çua për analizë bakterial
  • 7:28 - 7:30
    në laboratorin qendror
  • 7:30 - 7:33
    në mënyrë që mjekët mund të
    vepronin shpejt nëse zbulonin një infeksion
  • 7:34 - 7:37
    Kjo më lejoi të testoja pajisjen time
    dhe në kampionin e saj.
  • 7:37 - 7:41
    Në dy muajt e parë që mata kampionin e saj
    nuk kishte asgjë.
  • 7:42 - 7:43
    Por në muajin e tretë
  • 7:43 - 7:46
    zbulova disa bakterie që diskutonin
    në kampionin e saj.
  • 7:46 - 7:50
    Bakteriet ishin duke u koordinuar
    për të dëmtuar indin e mushkërive
  • 7:51 - 7:55
    Por diagnozat tradicionale nuk
    treguan asnjë bakter
  • 7:56 - 7:58
    I mata sërisht muajin tjetër,
  • 7:58 - 8:01
    dhe munda të shoh se bisedimi bakterial
    u bë dhe më agresiv.
  • 8:02 - 8:05
    Ende diagnozat tradicionale
    nuk treguan gjë.
  • 8:06 - 8:08
    Studimi im mbaroi, por një vit e gjysmë
    më pas vazhdova të informohem për gjendjen e saj
  • 8:08 - 8:10
    për të parë nëse bakeriet
    për të cilët kisha dijeni
  • 8:10 - 8:13
    ishin zhdukur pa ndërhyrje mjeksore
  • 8:13 - 8:15
    Por nuk ishin zhdukur.
  • 8:16 - 8:18
    Vajza diagnostikohet tashmë
    me infeksion të rëndë
  • 8:18 - 8:21
    me bakterie vdekjeprurëse.
  • 8:21 - 8:22
    Ishte i njëjti bakter që pajisja
    ime kishte zbuluar më herët.
  • 8:24 - 8:28
    Dhe pavarësisht trajtimit
    agresiv me antibiotikë
  • 8:29 - 8:31
    ishte e pamundur të
    zhdukej infeksioni.
  • 8:31 - 8:34
    Mjekët mendonin se nuk
    do i mbijetonte të 20-tave të saj
  • 8:35 - 8:38
    Kur i mata kampjonet e saja
  • 8:40 - 8:43
    mjeti im ishte ende në fazën fillestare
  • 8:43 - 8:45
    Nuk e dija ende nëse
    metoda ime do të funksiononte
  • 8:45 - 8:47
    atëherë kisha një marrëveshje me mjekët
  • 8:47 - 8:50
    të mos u tregoja çfarë do të zbulonte
    pajisja ime
  • 8:50 - 8:52
    në mënyrë që të mos kompromentoja
    trajtimin e tyre.
  • 8:52 - 8:54
    Kështu që kur pash këto rezultate
    që nuk ishin vërtetuar
  • 8:54 - 8:57
    nuk guxova t'ua tregoj
  • 8:57 - 8:58
    pasi të trajtosh një pacient pa infeksion
  • 8:58 - 9:01
    ka gjithashtu pasoja negative
    për pacientin.
  • 9:01 - 9:04
    Por tani e dimë më mirë
  • 9:05 - 9:07
    dhe ka kaq shumë djem e vajza
    që mund të shpëtohen
  • 9:07 - 9:10
    sepse fatkeqësisht ky skenar
    përserit shpesh.
  • 9:11 - 9:15
    Pacientët infektohen
  • 9:15 - 9:16
    dhe bakteri në një farë mënyre nuk
    del nga testet tradicionale diagnostikuese
  • 9:16 - 9:20
    papritmas infeksioni shpërthen tek
    pacienti me siptoma të rënda.
  • 9:20 - 9:24
    Në këtë pikë tashmë është vonë.
  • 9:24 - 9:26
    Rezultatet e habitshme të 62-pacintëve
    që kam ndjekur
  • 9:27 - 9:31
    ishin pikërisht bisedat bakteriale
    që mjeti im kishte kapur
  • 9:31 - 9:33
    në më tepër se gjysmën e kampioneve
    të pacientëve
  • 9:33 - 9:36
    të diagnostikuar negativë
    me metoda tradicionale
  • 9:36 - 9:39
    Me fjalë të tjera, më tepër se gjysma
    e këtyre pacientë shkuan
  • 9:40 - 9:43
    në shtëpi duke menduar
    se s'kishin infeksion
  • 9:43 - 9:45
    dhe pse ata në fakt mbartnin
    bakterie të rrezikshme.
  • 9:45 - 9:48
    Brenda këtyre pacientëve
    të diagnostikuar pasaktësisht
  • 9:49 - 9:52
    bakteriet ishin duke u organizuar
    për një sulm të sinkronizuar.
  • 9:52 - 9:55
    Ata ishin duke pëshpëritur me
    njëri-tjetrin.
  • 9:56 - 9:57
    Atë çka e quaj "Pëshpëritje bakteriale"
  • 9:58 - 10:00
    janë bakterie të cilat metodat tradicionale
    nuk mund t'i diagnostikojnë.
  • 10:00 - 10:03
    Deri më tani, ky është i vetmi mjet përkthimi
    që mund t'i kapë këto pëshpëritje.
  • 10:03 - 10:07
    Besoj se koha në të cilën bakteriet
    janë ende duke pëshpëritur
  • 10:08 - 10:12
    është një dritare mundësi për një
    trajnim të shënjestruar.
  • 10:12 - 10:15
    Nëse vajza do të ishte trajtuar
    gjatë kësaj mundësie
  • 10:16 - 10:19
    mund të kishte qenë e mundur për
    t'i vrarë bakteriet
  • 10:19 - 10:21
    në fazën e tyre fillestare,
  • 10:21 - 10:23
    para se infeksioni të dilte
    jashtë kontrollit.
  • 10:23 - 10:25
    Çfarë eksperimentova me këtë vajzë
    të re, më bëri të vendosja
  • 10:27 - 10:31
    të bëja gjithçka që ta fusja këtë teknologji
    nëpër spitale.
  • 10:31 - 10:33
    Së bashku me mjekët
  • 10:34 - 10:35
    jam duke punuar për përfshirjen
    e kësaj pajisjeje në klinika
  • 10:35 - 10:38
    që të diagnostikohen herët infeksionet.
  • 10:38 - 10:40
    Dhe pse ende nuk e di si
    mjekët duhet t'i trajtojnë pacientët e tyre
  • 10:41 - 10:45
    gjatë fazës pëshpëritëse
  • 10:45 - 10:46
    kjo pajisje mund të ndihmojë mjekët
    të mbajnë një sy tek pacientët në rrezik
  • 10:46 - 10:50
    Kjo mund t'i ndihmojë të
    konfimojnë nëse trajtimi ka fuksnionuar apo jo
  • 10:51 - 10:54
    dhe mund të ndihmojë në përgjigjen
    e thjeshtë:
  • 10:57 - 10:58
    A është pacienti i infektuar?
  • 10:58 - 11:00
    Dhe çfarë po planifikojnë bakteriet?
  • 11:01 - 11:03
    Bakteriet flasin,
  • 11:03 - 11:05
    ata bëjnë plane sekrete
  • 11:05 - 11:08
    dhe u dërgojnë informacione sekrete
    njëri-tjetrit.
  • 11:08 - 11:11
    Por jo vetëm që ne mund t'i kapim
    pëshpëritjet e tyre
  • 11:11 - 11:13
    por ne mund ta mësojmë gjuhën
    e tyre sekrete
  • 11:13 - 11:16
    dhe të behemi pëshperitësit e bakterieve.
  • 11:17 - 11:19
    Ashtu si do të thoshte një bakterie
  • 11:20 - 11:23
    "3-oxo-C12-aniline."
  • 11:24 - 11:25
    (Të qeshura)
  • 11:25 - 11:26
    (Duartrokitje)
  • 11:26 - 11:27
    Ju falemnderit!
Title:
Për të zbuluar sëmundjet më herët, le të flasim gjuhën sekrete të bakterieve
Speaker:
Fatima AlZahra'a Alatraktchi
Description:

Bakteriet flasim me njëri-tjetrin, duke dërguar informacione kimike për të koordinuar sulmet. Çfarë do të ndodhte nëse ne mund të dëgjojmë çfarë janë duke thënë ato? Mikrofizikantja Fatima AlZahra'a Alatraktchi ka shpikur një pajisje që përgjon bisedat e bakterieve dhe që e përkthen komunikimin e tyre sekret në gjuhën e njerëzve. Puna e saj mund t'u hapi rrugë diagnostikimeve të sëmundjeve në fazë të hershme - përpara se mund të sëmuremi.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
11:41

Albanian subtitles

Revisions