Vì sao ta phớt lờ những vấn đề hiển hiện - và đâu là giải pháp

Vì sao ta thường phớt lờ những vấn đề lớn như khủng hoảng tài chính và biến đổi khí hậu cho đến khi đã quá muộn? Michelle Wucker, chiến lược gia về chính sách thúc giục ta thay thế hình ảnh "thiên nga đen" huyền bí - tượng trưng cho thứ hiếm gặp, không thể lường trước hay thảm họa không thể tránh khỏi - với hình ảnh "tê giác xám" thực tế - tượng trưng cho những nguy hiểm có thể ngăn chặn mà ta lại lựa chọn bỏ qua. Qua đó, bà cho thấy lí do tại sao các cuộc khủng hoảng có thể dự đoán được lại khiến ta không kịp trở tay - và chỉ ra một vài dấu hiệu của một con tê giác đang hiện diện và lao đi trong cuộc sống của bạn.

Sẽ thế nào khi có
một vấn đề hiển hiện

ngay trước mắt?

Thứ mà mọi người bàn tán,

thứ trực tiếp ảnh hưởng đến bạn.

Liệu bạn có làm mọi điều
trong khả năng để giải quyết

trước khi chúng trở nên tồi tệ hơn?

Đừng quá chắc chắn.

Tất cả chúng ta
đều có xu hướng

bỏ lỡ những gì trước mắt.

Sự thật là,

đôi lúc, ta hoàn toàn
quay lưng lại với mọi thứ

vì áp lực mà chúng gây ra cho ta

trong kinh doanh, cuộc sống và thế giới.

Tôi muốn đưa ra một ví dụ
từ lĩnh vực của mình: chính sách kinh tế.

Alan Greenspan, người đứng đầu
Cục dự trữ liên bang,

công việc của ông là tìm ra
vấn đề của nền kinh tế Mỹ

để đảm bảo rằng nền kinh tế
không vượt khỏi tầm kiểm soát.

Sau năm 2006,

khi giá thị trường chứng khoán đạt đỉnh,

càng có nhiều nhà lãnh đạo
và tổ chức có uy tín

bắt đầu gióng lên hồi chuông cảnh báo

về rủi ro cho vay
và những bong bóng thị trường nguy hiểm.

Như bạn đã biết, năm 2008,
tất cả đều đã sụp đổ.

Ngân hàng sụp đổ,

thị trường chứng khoán toàn cầu
mất gần một nửa giá trị.

Hàng triệu và hàng triệu người
bị tịch thu nhà cửa.

Và tệ nhất,

cứ gần trong mười người Mỹ,
lại có một người mất việc.

Sau khi mọi thứ tạm lắng xuống,

Greenspan và nhiều người khác
bắt đầu mổ xẻ:

"Không ai có thể lường trước được
cuộc khủng hoảng".

Họ gọi đó là " Thiên nga đen".

Thứ gì đó không thể tưởng tượng,

không thể dự đoán
và hoàn toàn không thể.

Một bất ngờ không lường

nhưng không hẳn là vậy.

Ví dụ, căn nhà ở Manhattan của tôi
tăng gần gấp đôi giá trị

trong vòng chưa đầy bốn năm.

Tôi thấy những dấu hiệu đáng ngờ
và đã bán nó đi.

(Cười)

(Vỗ tay)

Nhiều người khác cũng thấy
những cảnh báo,

lên tiếng

và đã bị phớt lờ.

Ta không biết chính xác
cuộc khủng hoảng sẽ thế nào,

không có các thông số chính xác.

Nhưng chúng ta có thể nói rằng

những điều xảy đến là mối nguy
rõ ràng và có thể dự đoán được,

như một con tê giác xám khổng lồ
lao đến ta.

"Thiên nga đen"
chỉ phù hợp với suy nghĩ rằng

ta không thể định đoạt tương lai.

Và không may, càng cho rằng
mình ít có khả năng định đoạt,

càng nhiều khả năng
chúng ta hạ thấp

hoặc hoàn toàn bỏ qua nó.

Và cơ chế này
ẩn giấu một mối nguy khác.

Hầu hết những vấn đề
mà ta đang đối mặt

là chắc chắn và rõ ràng.

Đó là những thứ ta có thể nhìn thấy
nhưng vẫn không làm gì.

Vì vậy, tôi dùng phép ẩn dụ
"tê giác xám"

vì cảm thấy
đó là cấp thiết.

Để giúp ta
có một cái nhìn mới mẻ

nhưng cũng phấn khích
không kém "thiên nga đen",

nhưng lần này,
dành cho những thứ rất rõ ràng,

rất có thể xảy ra,
nhưng vẫn bị cho vào lãng quên.

Đó là những con "tê giác xám".

Khi bắt đầu tìm kiếm
"tê giác xám",

bạn sẽ thấy chúng
trong các tít báo mỗi ngày.

Cái mà tôi thấy trong các tít báo
là một con "tê giác xám" lớn khác,

một cuộc khủng hoảng tài chính
có khả năng rất lớn sẽ xảy ra.

Và tôi tự hỏi liệu ta đã học được
điều gì trong 10 năm qua.

Nếu nghe Washington
hoặc Wall Street,

bạn có thể được tha thứ vì nghĩ rằng
chỉ có thuận buồm mới xuôi gió.

Nhưng ở Trung Quốc,
nơi tôi đã dành rất nhiều thời gian,

câu chuyện hoàn toàn khác.

Toàn bộ đội ngũ kinh tế,

tìm đến Tập Cận Bình ,

nói rất cụ thể và rõ ràng

về rủi ro tài chính
như "tê giác xám"

và cách để chế ngự nó.

Chắc chắn hệ thống chính phủ
ở Trung Quốc và Mỹ

rất, rất khác nhau,

ảnh hưởng đến những điều
có thể và không thể làm.

Và nhiều nguyên nhân gốc rễ
của các vấn đề kinh tế

cũng hoàn toàn khác nhau.

Nhưng rõ ràng
cả hai nước đều có vấn đề

với nợ công, bất bình đẳng
và năng suất kinh tế.

Vậy tại sao
mọi chuyện lại khác nhau đến vậy?

Câu hỏi này được đạt ra

không chỉ ở phương diện quốc gia

mà còn cho tất cả mọi người.

Có những công ty ô tô
đặt sự an toàn lên hàng đầu

trong khi những hãng khác
không bận tâm đến việc thu hồi

những chiếc xe tồi
cho đến khi xảy ra tai nạn.

Có những người già chuẩn bị mọi thứ
cho điều không tránh khỏi -

viết lời tạm biệt,

lên thực đơn cho bữa trưa tang lễ.

(Cười)

Ông bà tôi là những người như vậy.

(Cười)

Mọi thứ ngoại trừ ngày mất
được khắc trên bia mộ.

Cũng có những ông bà

không thu vén
những việc cuối cùng ,

không bỏ đi những thứ

mà họ đã tích trữ hàng thập kỉ

và để lại cho con cháu giải quyết.

Điều gì làm nên khác biệt
giữa hai trường phái này?

Tại sao có người nhìn thấy mọi thứ
và đương đầu với chúng

và người khác lại đơn thuần
ngoảnh mặt?

Điều đầu tiên phải kể đến
là văn hóa, xã hội

và những người xung quanh.

Nếu nghĩ rằng người xung quanh

sẽ giúp đỡ khi bạn sa cơ,

bạn có xu hướng
xem nhẹ mối nguy hơn.

Điều đó cho phép ta nắm bắt
cả cơ hội tốt lẫn xấu.

Ví dụ như việc mạo hiểm chỉ trích

khi nói về một mối nguy
mà không ai muốn đề cập tới

hoặc nắm lấy những cơ hội
hơi đáng sợ

như "tê giác xám".

Mỹ có nền văn hóa rất cá nhân:
hãy đi một mình

Nghịch lý thay,

điều này khiến nhiều người Mỹ
ít cởi mở hơn với việc thay đổi

và chấp nhận rủi ro.

Trung Quốc thì ngược lại,

người dân tin rằng chính phủ đang
ngăn chặn những vấn đề có thể xảy ra,

không phải lúc nào cũng đúng
nhưng mọi người tin là thế.

Họ tin rằng có thể dựa vào
gia đình mình

khiến họ dễ gặp
một số rủi ro nhất định.

Như việc mua nhà đất ở Bắc Kinh,

hay như việc cởi mở hơn về sự thật
rằng cần phải đổi hướng.

Thực tế, những bước thay đổi
ở Trung Quốc là đáng kinh ngạc.

Thứ hai ,

bạn biết bao nhiêu
về một tình huống

và sẵn sàng học hỏi bao nhiêu?

Bạn có sẵn lòng nhìn thấy những thứ
mình không muốn?

Nhiều người trong số chúng ta

ít khi để ý đến những thứ
mà mình không muốn.

Chúng ta không thích.

Chúng ta chỉ thấy những gì
ta muốn thấy, thích và đồng thuận.

Nhưng chúng ta có cơ hội và khả năng

sửa chữa những điểm mù này.

Tôi đã dành thời gian nói chuyện
với nhiều loại người

về những con "tê giác xám"
trong cuộc đời và thái độ của họ.

Và bạn có thể nghĩ rằng

những người sợ
hay nhạy cảm hơn với rủi ro,

là những người ít cởi mở hơn
với việc thay đổi.

Nhưng điều ngược lại
cũng hoàn toàn đúng.

Tôi nhận thấy những người

sẵn sàng nhận ra vấn đề xung quanh
và lên kế hoạch

là những người có khả năng chịu đựng
nhiều rủi ro hơn, những rủi ro tốt

và đương đầu với những rủi ro xấu.

Đó là vì việc tìm kiếm thông tin,

tiếp thêm cho ta sức mạnh
làm điều mình sợ hãi,

dẫn đến điều thứ ba.

Bạn cảm thấy mình có thể
kiểm soát được bao nhiêu

con "tê giác xám" trong đời?

Một trong những lí do
ta không hành động

đó là ta cảm thấy bất lực.

Biến đổi khí hậu,
có vẻ quá lớn lao

mà không một cá nhân nào
có thể tạo ra sự khác biệt.

Vì vậy, một số người
đơn giản là phớt lờ nó.

Người khác thì đổ lỗi
cho mọi người trừ chính bản thân mình.

Như một người bạn đã nói rằng
sẽ không bao giờ từ bỏ con SUV

cho đến khi họ dừng xây
nhà máy than ở Trung Quốc.

Nhưng chúng ta
thực sự có cơ hội để thay đổi.

Không có hai người giống hệt nhau.

Mỗi người trong chúng ta
đều có cơ hội thay đổi thái độ

của chính mình và
những người xung quanh.

Vì vậy hôm nay,
tôi muốn mời gọi tất cả các bạn

cùng tôi khơi dậy những cuộc trò chuyện
cởi mở và trung thực

với những người xung quanh

về những con "tê giác xám"
trong thế giới này,

và thành thật một cách phũ phàng
về cách để đối mặt với chúng.

Tôi từng nghe rất nhiều lần ở Mỹ:

"Chà ,tất nhiên nên giải quyết
những vấn đề hiển hiện,

nhưng nếu không thấy
gì trước mắt,

thì bạn hoặc ngờ nghệch
hoặc là hững hờ".

Đó là những gì họ nói,
và tôi không hoàn toàn đồng ý.

Nếu không thấy
gì trước mắt

thì bạn không ngốc nghếch
cũng chẳng hững hờ,

bạn là con người.

Việc nhận ra điểm chungi
là sự dễ tổn thương đó

cho ta sức mạnh
mở mang tầm nhìn

để thấy những gì trước mắt

và hành động trước khi
bị sa lầy.

(Vỗ tay)