Loài sinh vật biển thở bằng "cửa hậu" - Cella Wright

Xem toàn bộ bài giảng tại: https://ed.ted.com/lessons/the-most-important-anus-in-the-ocean-cella-wright

Đây có phải là một chiếc vớ bông? Một quả chuối chín nẫu? Một ống kem đánh răng tầm thường? Thật ra, đấy là một con hải sâm nho nhỏ: một sinh vật có hình hài là khối thịt không não bao quanh một ống tiêu hóa, với miệng ở một đầu và hậu môn là đầu còn lại. Trông lạ lẫm là vậy, nhưng nó giúp hệ sinh thái biển trong sạch hơn nhờ hoạt động bản năng hàng ngày của nó. Cella Wright sẽ cùng chúng ta thám hiểm đại dương để tìm hiểu những sinh vật kì diệu có hình xúc xích này nhé.

Bài giảng trình bày bởi Cella Wright, chỉ đạo bởi Guto BR, Flávia Godoy và Lívia Serri Francoio.

Bạn có thể đoán đây là gì không?

Chiếc vớ bông? Quả chuối chín nẫu?
Một ống kem đánh răng tầm thường?

Thật ra, đấy là một con hải sâm nho nhỏ,
và dù nghe có vẻ kì cục,

hoạt động bản năng hàng ngày của nó
giúp hệ sinh thái biển trong sạch hơn.

Hải sâm là loài thuộc ngành Da gai,

cùng với nhím biển, sao biển
và các động vật biển không xương sống

có lớp "da gai"
và hình dạng đối xứng tỏa tròn.

Một số loài hải sâm có các xúc tu lông
mọc ra từ miệng,

một số khác thì phồng lên như quả bóng,

và có cả những loài trông như
Quái vật Gà Không đầu—

thực tế là có một loài hải sâm hiếm
sống dưới biển sâu có tên gọi như vậy.

Đặc điểm chung của các loài hải sâm
là dáng thân hình trụ dài;

về cơ bản, hải sâm trông như khối thịt
không não bao quanh một ống tiêu hóa,

với miệng ở một đầu
và hậu môn là đầu còn lại.

Hải sâm có nhiều chân ống dính
chạy dọc cơ thể

giúp nó bò trườn trên mặt đáy biển.

Một số chân ống chuyên dụng
cho việc ăn và hô hấp,

dù trên thực tế, nhiều loài hải sâm
thở bằng hậu môn.

Bằng cách nhịp nhàng co giãn các cơ,

hải sâm hút và đẩy nước qua một cấu trúc
giống phổi bên trong cơ thể chúng,

gọi là ống hô hấp,
giúp tách oxy từ nước biển.

Một số loài cua và cá ngọc trai

lợi dụng hoạt động thở đều đặn này

để lẻn vào trú trong cơ thể hải sâm
khi hậu môn giãn ra.

Hậu môn của một con phải sâm có thể
chứa đến 15 con cá ngọc trai.

Tuy nhiên, không phải loài hải sâm nào

cũng chấp nhận hành động xâm phạm này.

Một số loài có năm cái răng quanh hậu môn,

nghĩa là chúng đã tiến hóa

để chống lại những vị khách không mời.

Cả những loài không có răng ở hậu môn

cũng được trang bị các cơ chế tự vệ.

Chúng lẩn tránh các mối đe dọa
và phát động phản công

bằng cách sử dụng các mô collagen
có khả năng đột biến, viết tắt là MCT.

Loại mô dạng keo đặc này chứa
nhiều bó collagen gọi là "sợi fibril"

Protein có thể tương tác với các sợi này
để buộc chúng lại với nhau

nhằm làm mô căng,
hoặc tách chúng ra nhằm làm mô chùng.

Loại mô đa năng này có nhiều ưu điểm:

giúp hải sâm di chuyển hiệu quả,

giúp thay đổi hình dạng cơ thể
cho vừa với không gian nhỏ hẹp,

và giúp sinh sản vô tính
bằng cách tách đôi.

Ứng dụng nổi bật nhất của MCT xuất hiện
khi hải sâm bị kẻ săn mồi tấn công,

Bằng cách thả lỏng phần phụ
của các mô trong cơ thể ra

sau đó nhanh chóng
làm chùng và co các cơ lại,

nhiều loài có khả năng bắn nội tạng

qua đường hậu môn.

Đây được gọi là "đùn ruột ra ngoài"

và là một cơ chế phòng thủ
hiệu quả đến đáng ngạc nhiên.

Ngoài việc làm kẻ săn mồi
bất ngờ và phân tâm,

nội tạng của một số loài hải sâm
rất nhớt và có độc.

Cơ chế đùn ruột nghe có vẻ khủng khiếp,

nhưng hải sâm có thể tái tạo
những gì chúng mất sau phản ứng tự vệ này

chỉ trong vài tuần.

Ngoài một số loài đã tiến hoá
để có thể bơi

hoặc có thể ăn mà không cần di chuyển,

hầu hết những sinh vật ù lì này dành
nhiều thời gian gặm nhấm ở đáy biển.

Hải sâm có mặt ở mọi vùng nước:
từ bờ biển cạn

tới các rãnh sâu 6.000 mét
dưới mực nước biển.

Tại đáy biển, hải sâm chiếm
phần lớn sinh khối động vật,

lên đến 95% tại một số khu vực.

Khi loài vật độc đáo hình xúc xích này
bò trườn, chúng giúp làm sạch cát

tiêu hoá chất hữu cơ trong cát,
rồi bài tiết chất thải.

Đồng thời, hải sâm làm sạch
và cấp oxy cho đáy biển

bằng cách phân giải rác vụn
và tái tạo chất dinh dưỡng.

Điều này giúp thảm thực vật biển
và động vật có vỏ phát triển.

Các chất bài tiết từ hải sâm
cũng có thể hỗ trợ hình thành san hô

và hạn chế tác hại của
nạn axit hóa đại dương.

Với vai trò hút bụi đại dương,
hải sâm đảm đương rất tốt việc này:

khoảng một nửa đáy biển đầy cát

được cho là đã đi qua ống tiêu hoá
của một con hải sâm.

Vì thế, lần tới khi bạn
đang vui vẻ tận hưởng

những hạt cát len lỏi giữa các ngón chân,
hãy nhớ rằng

những hạt cát này,
vào một lúc nào đó trước đây,

có thể được đùn ra
từ một quả dưa muối thở bằng "cửa hậu".