Γιατί το θέατρο είναι απαραίτητο στις δημοκρατίες

Η αλήθεια αποκαλύπτεται μέσα από τη σύγκρουση διαφορετικών ιδεών, και το θέατρο παίζει σημαντικό ρόλο στην αποκάλυψη αυτής της αλήθειας, λέει ο θρυλικός Όσκαρ Ιούστις. Σε αυτή την γεμάτη ένταση ομιλία, ο Ιούστις δίνει μια γενική περιγραφή του σχεδίου του να προσεγγίσει (και να ακούσει) ανθρώπους σε περιοχές των ΗΠΑ στις οποίες το θέατρο, όπως και πολλοί άλλοι θεσμοί, έχει γυρίσει την πλάτη -- όπως η αποβιομηχανοποιημένη περιοχή Ραστ Μπελτ. «Χρέος μας είναι να δώσουμε στην Αμερική ένα όραμα που όχι μόνο θα δείχνει ποιοι είμαστε ο καθένας ξεχωριστά αλλά και που θα μας φέρνει ξανά σε επαφή με την ιδέα του ότι αποτελούμε μια κοινότητα», λέει ο Ιούστις. «Αυτό είναι που περιμένουμε από το θέατρο να πράττει».

Το θέατρο είναι σημαντικό,
επειδή η δημοκρατία είναι σημαντική.

Τo θέατρο είναι πρωταρχική
μορφή τέχνης σε μια δημοκρατία,

και το γνωρίζουμε αυτό
γιατί γεννήθηκαν στην ίδια πόλη.

Στα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ.

γεννήθηκε η ιδέα της δημοκρατίας.

Ήταν, φυσικά,

μια ελλιπής και ελαττωματική δημοκρατία,

αλλά η ιδέα ότι η εξουσία πρέπει
να πηγάζει από την συναίνεση των πολιτών,

ότι η εξουσία πρέπει να ρέει
από κάτω προς τα πάνω

-και όχι αντιστρόφως-

γεννήθηκε εκείνη την δεκαετία.

Την ίδια δεκαετία κάποιος
-που κατά τον μύθο ονομαζόταν Θέσπις-

ανακάλυψε την ιδέα του διαλόγου.

Τι σημαίνει να ανακαλύπτω τον διάλογο;

Γνωρίζουμε ότι στις Διονυσιακές γιορτές

όλοι οι πολίτες της Αθήνας

συγκεντρώνονταν
στους πρόποδες της Ακρόπολης.

Άκουγαν μουσική, παρακολουθούσαν χορούς,

και άκουγαν αφηγήσεις ιστοριών
ως μέρος των Διονυσιακών γιορτών.

Οι αφηγήσεις αυτές ήταν κάτι
σαν αυτό που γίνεται εδώ:

Στέκομαι εδώ πάνω,

μια ενιαία αρχή,

και σας μιλάω.

Κι εσείς κάθεστε αναπαυτικά
και εισπράττετε όσα λέω.

Ίσως να διαφωνείτε με όσα λέω
και να με θεωρείτε έναν ανυπόφορο ανόητο,

ίσως πλήττετε φοβερά,

αλλά αυτά είναι κυρίως σκέψεις
που κάνετε μέσα στο κεφάλι σας.

Όμως, τι θα γινόταν αν,
αντί να απευθύνομαι σ' εσάς

-και αυτό είναι που σκέφτηκε ο Θέσπις-

έκανα στροφή 90 μοιρών προς τ' αριστερά

και απευθυνόμουν σε κάποιον
πάνω στη σκηνή μαζί μου;

Αυτό τ' αλλάζει όλα,

γιατί εκείνη τη στιγμή δεν είμαι
ο κάτοχος της αλήθειας.

Είμαι κάποιος που έχει μια άποψη.

Και μιλάω σε κάποιον άλλον.

Και ξέρετε κάτι;

Αυτός ο άλλος επίσης έχει μια άποψη,

και έτσι υπάρχει δραματοποίηση,
σύγκρουση - διαφωνεί μαζί μου.

Υπάρχει διένεξη μεταξύ δύο απόψεων.

Και η βασική ιδέα σε αυτό είναι
ότι η αλήθεια μπορεί να προκύψει

μόνο μέσα από τη σύγκρουση
δύο διαφορετικών απόψεων.

Δεν είναι κτήμα ενός μόνο ανθρώπου.

Αν πιστεύετε στη δημοκρατία,
οφείλετε να πιστέψετε σε αυτό.

Διαφορετικά, είστε δυνάστης

που απλώς ανέχεται τη δημοκρατία.

Η βασική αρχή της δημοκρατίας είναι ότι

η σύγκρουση διαφορετικών απόψεων
οδηγεί στην αλήθεια.

Και τι άλλο συμβαίνει εδώ;

Δεν σας ζητάω να καθίσετε
αναπαυτικά και να με ακούτε.

Σας ζητώ να γείρετε προς τα εμπρός

και να πλάσετε στη φαντασία σας
την άποψή μου -

πώς μου φαίνεται όλο αυτό και πώς νιώθω
ως χαρακτήρας σε αυτόν το ρόλο.

Και έπειτα σας ζητάω να αλλάξετε οπτική

και να φανταστείτε
πώς νιώθει το άλλο άτομο που μιλάει.

Σας ζητώ να επιδείξετε ενσυναίσθηση.

Η σκέψη ότι η αλήθεια αναδύεται
από τη σύγκρουση διαφορετικών ιδεών

και ο συναισθηματικός μυς
της ενσυναίσθησης

είναι τα απαραίτητα εργαλεία
του πολίτη της Δημοκρατίας.

Τι άλλο συμβαίνει;

Το τρίτο στοιχείο είστε εσείς,

η κοινότητα η ίδια, το ακροατήριο.

Και από προσωπική εμπειρία γνωρίζετε
πως όταν πηγαίνετε στον κινηματογράφο,

και μπαίνετε στην αίθουσα
και είναι άδεια, ενθουσιάζεστε

γιατί τίποτε δεν θα μπει
ανάμεσα σ' εσάς και την ταινία.

Θα απλωθείτε, θα βάλετε
τα πόδια πάνω στα καθίσματα,

θα φάτε ποπ-κορν
κι απλώς να περάσετε καλά.

Αν, όμως, πάτε σε μια ζωντανή παράσταση

και η αίθουσα είναι η μισή μόνο γεμάτη,

θλίβεστε.

Απογοητεύεστε αμέσως,

γιατί, ενσυνείδητα ή όχι,

είχατε πάει σε αυτή την παράσταση

για να νιώσετε μέρος του κοινού.

Είχατε πάει για να βιώσετε
την συλλογική εμπειρία

του να γελάσετε μαζί με άλλους,
να κλάψετε μαζί, να νιώσετε αγωνία

για το τι πρόκειται να συμβεί.

Ίσως μπήκατε σ' εκείνο το θέατρο
ως ένα επιμέρους άτομο

αλλά αν η παράσταση
επιτέλεσε τον σκοπό της,

φύγατε με την αίσθηση
ότι αποτελείτε μέρος ενός συνόλου,

τμήμα μιας κοινότητας.

Αυτό είναι ενσωματωμένο
στην ουσία κάθε μορφής τέχνης.

Μετά από 2.500 χρόνια ο Τζο Παπ αποφάσισε

ότι ο πολιτισμός έπρεπε
να αποτελεί κτήμα όλων στις ΗΠΑ,

και ότι ήταν δικό του καθήκον
να υλοποιήσει αυτή την υπόσχεση.

Ίδρυσε το Δωρεάν Σαίξπηρ στο Σέντραλ Παρκ

κι αυτό βασίζεται σε μια πολύ απλή ιδέα.

Στο ότι το καλύτερο θέατρο,
η καλύτερη τέχνη που μπορούμε να έχουμε,

πρέπει να φτάνει σε όλους
και να ανήκει σε όλους.

Και μέχρι σήμερα,

κάθε βράδυ του καλοκαιριού
στο Σέντραλ Πάρκ,

συγκεντρώνονται 2.000 άτομα

για να δουν τις καλύτερες παραστάσεις
που μπορούμε να προσφέρουμε, δωρεάν.

Δεν είναι μια εμπορική συναλλαγή.

Το 1967, 13 χρόνια
αφότου έκανε αυτή τη σκέψη,

κατέληξε και σε κάτι άλλο.

Ότι, δηλαδή, ο κύκλος της δημοκρατίας
δεν ολοκληρωνόταν

απλώς με το να παρουσιάζεις στο κοινό
τους κλασικούς συγγραφείς.

Έπρεπε να επιτρέψουμε στο κοινό
να δημιουργήσει τους δικούς του κλασικούς

και να ανέβει στη σκηνή.

Έτσι το 1967,

ο Τζο εγκαινίασε το Public Theatre
στο κέντρο της πόλης.

Το πρώτο έργο που ανέβασε ήταν
η παγκόσμια πρεμιέρα του «Hair».

Ήταν η πρώτη παράστασή του
που δεν ήταν Σαίξπηρ.

Ο κριτικός Κλάιβ Μπαρνς έγραψε
πως ήταν σαν ο Παπ να είχε μαζέψει

όλα τα αποβράσματα
από τους δρόμους του East Village

και τα έβαλε στη σκηνή του Public.

(Γέλια)

Δεν το έγραψε ως κομπλιμέντο,

αλλά ο Τζο το ανάρτησε στην είσοδο
και καμάρωνε γι' αυτό.

(Γέλια)
(Χειροκρότημα)

Και τα επόμενα χρόνια ανέβηκαν στο Public
μια σειρά από εκπληκτικές παραστάσεις:

«For Colored Girls Who Have Considered
Suicide / When the Rainbow Is Enuf»,

«A Chorus Line»

και η πιο εκπληκτική που μπορώ να σκεφτώ

είναι η σπαρακτική κραυγή οργής
του Λάρι Κρέιμερ για την εξάπλωση του AIDS

στο «The Normal Heart».

Γιατί, όταν ο Τζο ανέβασε
αυτό το έργο το 1985,

δημοσιεύτηκαν περισσότερες
πληροφορίες για το AIDS

στην κριτική ανάλυση του Φρανκ Ριτς
στους New York Times

απ' ό,τι είχαν δημοσιεύσει
οι New York Times τα προηγούμενα 4 χρόνια.

Ο Λάρι διαμόρφωνε, πραγματικά,
τη συζήτηση γύρω από το AIDS

γράφοντας αυτό το έργο

και ο Τζο σκηνοθετώντας το.

Νιώθω ευλογημένος που μου ανατέθηκε
το «Angels in America» του Τόνι Κούσνερ.

Όταν δουλεύαμε πάνω σε αυτό
παράλληλα με το «Normal Heart»

βλέπαμε ότι οι αντιλήψεις άλλαζαν,

και ενώ δεν άλλαζαν εξαιτίας του θεάτρου,

το θέατρο έπαιζε και αυτό τον ρόλο του

στην αλλαγή των αντιλήψεων
για το τι σήμαινε να είσαι γκέι στις ΗΠΑ.

Είμαι εξαιρετικά περήφανος γι' αυτό.

(Χειροκρότημα)

Όταν ανέλαβα στη θέση του Τζο
στο Public το 2005,

αντιλήφθηκα ότι ένα πρόβλημα ήταν
πως κατέληξε θύμα της επιτυχίας του.

Δηλαδή, ιδρύθηκε ως πρόγραμμα
που θα έδινε πρόσβαση

και κατέληξε από τα πιο δύσκολα μέρη
στη Νέα Υόρκη για να βρεις εισιτήριο.

Κάποιοι περίμεναν απ' έξω δύο βράδια
για να προλάβουν εισιτήρια.

Τι γινόταν έτσι;

Το 98% του κοινού απέκλειε

ακόμη και τη σκέψη να έρθει.

Έτσι επανιδρύσαμε την κινητή μονάδα

και φέραμε το θέατρο σε φυλακές,
καταφύγια αστέγων,

σε κέντρα της κοινότητας παντού στην πόλη,

αλλά και στο Νιου Τζέρσεϊ
και στη Κομητεία Γουέστσεστερ.

Αυτό το πρόγραμμα μας απέδειξε
κάτι που γνωρίζαμε ενστικτωδώς:

η ανάγκη των ανθρώπων για θέατρο
είναι τόσο ισχυρή όσο και αυτή για τροφή

ή για νερό.

Είχε τεράστια επιτυχία και το συνεχίζουμε.

Όμως αντιληφθήκαμε ότι υπήρχε και άλλο
εμπόδιο που δεν αντιμετωπίζαμε -

το εμπόδιο της συμμετοχής.

Και το ερώτημα ήταν:

Πώς μπορούμε να μετατρέψουμε το θέατρο
από εμπόρευμα ή αντικείμενο,

σε αυτό που πραγματικά πάντα ήταν -

ένα πλέγμα σχέσεων μεταξύ ατόμων;

Έτσι, υπό την καθοδήγηση
του εκπληκτικού Λίαρ Ντεμπεσονέ,

ξεκινήσαμε το πρόγραμμα Public Works,

που κάθε καλοκαίρι ανεβάζει

αυτές τις θαυμάσιες
σαιξπηρικές μουσικές παραστάσεις,

όπου βραβευμένοι με Tony
ηθοποιοί και μουσικοί

βρίσκονται μαζί με νταντάδες
και οικιακές βοηθούς,

με βετεράνους του στρατού
και άτομα που φυλακίστηκαν πρόσφατα,

και ερασιτέχνες και επαγγελματίες

να παίζουν μαζί στην ίδια σκηνή.

Δεν είναι απλώς
ένα φοβερό κοινωνικό πρόγραμμα.

Είναι η καλύτερη τέχνη
που μπορούμε να έχουμε.

Η βασική ιδέα είναι πως η τέχνη

δεν αποτελεί κτήμα των ολίγων.

Η τέχνη είναι μέρος
της ανθρώπινης φύσης του καθ' ενός.

Απλώς κάποιοι αφιερώνουμε
περισσότερο χρόνο στο να την ασκούμε.

Και μερικές φορές -

(Χειροκροτήματα)

δημιουργείται ένα θαύμα σαν το «Hamilton»,

όπου ο Λιν-Μάνουελ παρουσιάζει μοναδικά
την ιστορία της ίδρυσης αυτής της χώρας

μέσα από τα μάτια του μοναδικού Ιδρυτή
που ήταν εξώγαμο ορφανό

και μετανάστης από τις Δυτικές Ινδίες.

Αυτό που έκανε ο Λιν

είναι ακριβώς
ό,τι είχε κάνει κι ο Σαίξπηρ.

Έπαιρνε τη φωνή και τη γλώσσα του λαού,

την ανήγαγε σε ποίηση,

και έτσι

εξευγένιζε τη γλώσσα

και εξευγένιζε και τον λαό που τη μιλούσε.

Και με το να έχει ένα θίασο αποκλειστικά
από έγχρωμους ανθρώπους

ο Λιν ήθελε να μας πει,

να ξαναζωντανέψει μέσα μας

τα πιο σπουδαία όνειρά μας για τις ΗΠΑ,

τους καλύτερους αγγέλους της Αμερικής,

την αίσθηση του τι μπορεί
να καταφέρει αυτή η χώρα,

την ιδέα της ενσωμάτωσης που βρισκόταν
στον πυρήνα του Αμερικανικού Ονείρου.

Απελευθέρωσε ένα κύμα
πατριωτισμού μέσα μου

και μέσα στο κοινό,

για τον οποίο η δίψα
αποδεικνύεται ακόρεστη.

Υπάρχει όμως ακόμη μια άποψη,
με την οποία θα ήθελα να τελειώσω

και είναι η τελευταία ιστορία
που θα σας πω.

Ίσως κάποιοι έχετε ακούσει
ότι ο Αντιπρόεδρος Πενς

ήρθε να δει το «Hamilton» στη Νέα Υόρκη.

Όταν μπήκε, κάποιοι συντοπίτες μου
Νεοϋορκέζοι τον αποδοκίμασαν.

Με ωραίο τρόπο τους είπε:

«Αυτός είναι ο ήχος της ελευθερίας».

Στο τέλος της παράστασης,

διαβάσαμε μια ευγενική, θεωρώ,
δήλωση εκ μέρους της παραγωγής,

και ο Αντιπρόεδρος Πενς την παρακολούθησε

αλλά πυροδοτήθηκε ένα κάποιο κύμα
αγανάκτησης, μια θύελλα στο Twitter,

και ένα δικτυακό μποϊκοτάζ του «Hamilton»

από εξαγριωμένα άτομα που θεώρησαν
ότι δεν του φερθήκαμε με σεβασμό.

Είδα αυτό το μποϊκοτάζ και σκέφτηκα
πως κάτι δεν κάναμε σωστά.

Όλοι αυτοί που υπέγραψαν
το υπόμνημα του μποϊκοτάζ

δεν θα έβλεπαν το «Hamilton»
ούτως ή άλλως.

Δεν θα παιζόταν ποτέ
σε κάποια κοντινή τους πόλη.

Αν παιζόταν, το εισιτήριο
θα ήταν ακριβό για αυτούς.

Αλλά ακόμη και αν είχαν τα χρήματα,
δεν είχαν τις διασυνδέσεις

να βρουν εισιτήριο.

Δεν έκαναν αυτοί μποϊκοτάζ σ' εμάς,

αλλά εμείς σ' αυτούς.

Αν κοιτούσατε τον εκλογικό χάρτη των ΗΠΑ,

και σας έλεγα:

«Το μπλε χρώμα δείχνει

τους μεγάλους μη κερδοσκοπικούς
πολιτιστικούς οργανισμούς»,

θα σας έλεγα την αλήθεια.

Θα με πιστεύατε.

Εμείς, οι άνθρωποι του πολιτισμού
έχουμε κάνει ό,τι έχουν κάνει

το εκπαιδευτικό σύστημα,
η οικονομία και η τεχνολογία.

Δηλαδή, γυρίσαμε την πλάτη
σ' ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας.

Πρέπει λοιπόν να συνεχιστεί
αυτή η ιδέα της ενσωμάτωσης.

Το φθινόπωρο θα ξεκινήσει περιοδεία

η παραγωγή του βραβευμένου με Πούλιτζερ,
εξαιρετικού έργου της Λιν Νόταζ «Sweat».

Μετά από χρόνια έρευνας
στο Ρέντινγκ της Πενσυλβάνια,

έγραψε αυτό το έργο για την
αποβιομηχανοποίηση της Πενσυλβάνια:

τι συνέβη όταν σταμάτησε
η παραγωγή ατσαλιού,

την οργή που ξέσπασε,

την ένταση που ξέσπασε,

τον ρατσισμό που ξέσπασε

επειδή χάθηκαν δουλειές.

Με αυτό το έργο θα βγούμε περιοδεία

σε αγροτικές περιοχές της Πενσυλβάνια,

του Οχάιο, του Μίσιγκαν,

της Μινεσότα και του Ουισκόνσιν.

Συνεργαζόμαστε με τοπικές οργανώσεις
για να διασφαλίσουμε

πως όχι μόνο θα φτάσουμε στους ανθρώπους
που προσπαθούμε να φτάσουμε,

αλλά και πως θα βρούμε τρόπους
να τους ακούσουμε

και να πούμε: «Ο πολιτισμός
βρίσκεται εδώ και για εσάς».

Επειδή -

(Χειροκρότημα)

εμείς στον χώρο του πολιτισμού,

στον χώρο του θεάτρου,

δεν μπορούμε να λέμε
ότι δεν ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε.

Είναι στο DNA της τέχνης μας.

Η τέχνη μας είναι για «...να σηκώνει ψηλά
έναν καθρέφτη για να κοιτάζεται η φύση.

Αντανακλά την αρετή και όχι τον ενάρετο,

το πέσιμο, όχι τον πεσμένο.
Εκεί αναγνωρίζει ο καιρός

την πραγματική ηλικία του
κι εμπιστεύεται το είδωλο της μορφής του».

Δουλειά μας είναι κρατάμε όρθιο
ένα όραμα για την Αμερική

που δείχνει όχι μόνο
ποιοι είμαστε ο καθένας,

αλλά και τι μας συνδέει
με αυτό που χρειάζεται να είμαστε:

την αίσθηση της κοινότητας,

την αίσθηση του όλου,

την αίσθηση του ποιοι είμαστε ως χώρα.

Αυτό είναι που οφείλει να κάνει το θέατρο,

αλλά και εμείς όσο καλύτερα μπορούμε.

Σας ευχαριστώ πολύ.

(Χειροκρότημα)