Sam Richards: Một nguyên lý căn bản của sự thấu cảm.

Dẫn dắt tất cả người Mỹ qua những suy nghĩ trong bài nói của mình ở TEDxPSU từng bước, từng bước một, nhà xã hội học Sam Richards đã đặt ra một thách thức lạ thường: họ có thể thấu hiểu -- không cần đồng tình, nhưng thấu hiểu -- động cơ của những cuộc nổi dậy của người Iraq. Và mở rộng ra, liệu ta có thể thật sự thấu hiểu và thấu cảm người khác?

Những học trò thường hỏi tôi rằng,

"Xã hội học là gì?"

Và tôi nói rằng, "Đó là môn học

về cách mà con người

được hình thành bởi những thứ mà họ không thể thấy."

Và chúng lại hỏi, "Vậy sao có thể trở thành một nhà xã hội học?

Làm sao em có thể hiểu được những động lực vô hình đó?"

Và tôi nói, "Sự thấu cảm.

Hãy bắt đầu bằng sự thấu cảm.

Vì tất cả đều bắt đầu với sự thấu cảm.

Hãy ra khỏi vị trí của mình,

và đặt mình vào hoàn cảnh của người khác."

Để tôi đưa ra một ví dụ.

Hãy tưởng tượng ra cuộc sống của tôi,

nếu hàng trăm năm trước

Trung Quốc là nước hùng mạnh nhất trên thế giới

và họ đến nước Mỹ

tìm kiếm nguồn than đá,

và họ đã tìm được, sự thật là, họ còn tìm được rất nhiều ở đây.

Chẳng bao lâu sau, họ bắt đầu chở lượng than ấy,

hàng tấn, hàng tấn,

hàng xe nối dài, hàng tàu nặng trịch,

về Trung Quốc và nhiều nơi khác nữa trên thế giới.

Và vì thế họ trở nên giàu sụ.

Và họ xây dựng những thành phố lộng lẫy

nhờ vào nguồn than đá đó.

Và trở lại đây, nước Mỹ,

chúng ta thấy sự tước đoạt kinh tế lẫn nỗi tuyệt vọng.

Đó là cái mà tôi thấy được.

Tôi thấy con người phải đấu tranh để sống,

không biết cái gì xung quanh, và cái gì sẽ đến.

Và tôi tự hỏi mình,

"Sao điều này lại có thể, sao chúng ta lại quá nghèo ở nước Mỹ này,

bởi vì than đá là nguồn của sự giàu có ư,

nhiều tiền đến vậy ư?"

Và tôi nhận ra rằng,

bởi vì người Trung Quốc làm lợi cho chính họ

bằng một tầng lớp thống trị ngay trên đất Mỹ này

họ cướp tiền, và những nguồn lực cho chính họ.

Và còn lại chúng ta, phần rất lớn trong chúng ta,

phải giành nhau để sống.

Và người Trung Quốc đưa cho nhóm nhỏ thống trị ấy

hàng tá vũ khí quân đội cùng những công nghệ tiên tiến

để chắc chắn rằng những người như tôi

sẽ không nói gì để chống lại mối quan hệ này.

Nghe có quen không ạ?

Và họ làm những việc như hỗ trợ người Mỹ

cách bảo vệ nguồn than đá.

Và mọi nơi, là biểu tượng của Trung Quốc --

mọi nơi, là sự nhắc nhở thường trực.

Và trở lại với Trung Quốc,

họ nói gì ở Trung Quốc?

Không gì cả. Họ không nói về chúng ta. Họ không nói về than đá.

Nếu bạn hỏi họ,

họ sẽ nói, "Ồ, than hả, chúng tôi cần than.

Tức là, đừng hòng tôi hạ nhiệt độ lò sưởi của tôi.

Đừng mong chờ điều đó."

Và tôi tức giận, tôi phẫn nộ,

và rất rất nhiều người giống như tôi.

Và chúng ta đấu tranh lại, rồi tình hình tệ đi.

Và Trung Quốc đánh trả bằng cách ghê tởm.

Và trước khi chúng ta nhận ra, thì xe tăng

và hàng đội binh lính lũ lượt kéo đến,

và rất nhiều người chết,

và đó thật sự, rất rất khó khăn.

Có hình dung ra cảm giác của bạn

nếu bạn ở vị trí của tôi?

Có thể hình dung ra bạn bước ra khỏi toà nhà này

và thấy hàng tá xe tăng

hay xe tải chở đầy binh lích phục kích ngoài ấy?

Hãy nghĩ xem bạn sẽ cảm thấy thế nào.

Vì bạn biết tại sao họ ở đây, bạn biết họ đang làm gì ở đây.

Và bạn chỉ cảm thấy phẫn nộ và sợ hãi.

Nếu bạn có thể, thì đó là thấu cảm -- là thấu cảm đấy.

Rời khỏi vị trí của bạn, đến đây và đặt bạn vào vị trí của tôi.

Và bạn sẽ cảm nhận được.

Được rồi, như thế chỉ là khởi đầu.

Chỉ là khởi đầu thôi.

Và bây giờ chúng ta sẽ xem xét

một trải nghiệm căn bản thật sự.

Và phần còn lại của bài nói, tôi muốn bạn hãy

đặt mình vào vị trí

của những người Ả Rập đạo Hồi bình thường

sống ở vùng Trung Đông --

và đặt biệt, ở Iraq.

Và giúp bạn rõ hơn,

có thê hình dung bạn là thành viên của một gia đình ở Baghdad --

và bạn chi muốn những điều tốt đẹp nhất cho con bạn.

Bạn muốn con bạn có một cuộc sống tốt hơn.

Rồi bạn xem tin tức, bạn chú ý,

bạn đọc báo, bạn đi uống cafe với bạn của mình,

và bạn đọc báo từ khắp thế giới.

Và đôi khi bạn thấy cả vệ tinh nhân tạo,

CNN từ nước Mỹ.

Bạn đã có được khái niệm gì và những điều mà người Mỹ nghĩ.

Nhưng thật sự, bạn chỉ khát khao một cuộc sống tốt hơn cho bản thân.

Đó là những gì bạn muốn.

Bạn là người Ả Rập đạo Hồi sống ở Iraq.

Bạn muốn cuộc sống tốt hơn cho chính mình.

Và đây, để tôi giúp bạn.

Để tôi giúp bạn cảm nhận rõ hơn

về những điều mà có thể bạn đang nghĩ đến.

Thứ nhất: sự xâm phạm vào lãnh thổ của bạn

20 năm về trước, và trước đó,

lí do mà người ta dòm ngó lãnh thổ bạn, cụ thể là nước Mỹ,

là dầu.

Tất cả là vì dầu, bạn biết điều đó, mọi người đều biết.

Mọi người trở lại nước Mỹ này đều biết đó là vì dầu.

Vì những người khác

có những kế hoạch cho tài nguyên của bạn.

Đó là tài nguyên của bạn, không phải của ai khác.

Là lãnh thổ của bạn, là tài nguyên của bạn.

Mà ai khác lại có ý đồ với chúng.

Và bạn biết tại sao họ có ý đồ không ạ?

Bạn biết tại sao họ cứ dòm ngó chúng không?

Vì toàn bộ hệ thống kinh tế của họ

đều phụ thuốc vào dầu --

dầu từ nước ngoài,

dầu mà không phải của họ từ những nơi khác trên thế giới.

Bạn nghĩ gì về những người này?

Người Mỹ, họ giàu.

Ôi nhìn này, họ sống trong nhà to, họ có xe hơi to,

họ tóc vàng, mắt xanh, họ hạnh phúc.

Bạn nghĩ vậy. Dĩ nhiên là không đúng.

Nhưng các phương tiện cứ gây ấn tượng, đó như là cái gì bạn có.

Và họ có thành phố lớn,

những thành phố đều phụ thuộc vào dầu.

Nhìn lại quê hương, bạn thấy gì?

Nghèo, sự tuyệt vọng, xung đột.

Nhìn này, bạn không sống trong một nước giàu.

Đó là Iraq.

Đó là điều bạn thấy.

Bạn thấy con người đấu tranh để tồn tại.

Ý tôi là, không hề dễ dàng, bạn thấy nhiều cái nghèo.

Và bạn cũng thấy gợn lòng vì điều này.

Những con người muốn chiếm đoạt tài nguyên của bạn,

và bạn thấy điều này ư?

Bạn nói về những gì mà bạn thấy --

Người Mỹ không nói đâu, nhưng bạn nói.

Và điều này, sự quân sự hoá của thế giới,

và nó ở ngay đây, ngay trung tâm nước Mỹ.

Và nước Mỹ

phải chịu trách nhiệm gần như một nửa

của sự dàn trải quân sự trên thế giới --

bốn phần trăm dân số thế giới.

Bạn cảm nhận được nó, bạn thấy nó mỗi ngày mà.

Đó là một phần cuộc sống của bạn.

Bạn nói về chúng với bạn bè.

Bạn đọc về chúng.

Và trở lại, khi Saddam Hussein còn đương quyền,

người Mỹ không ai quan tâm tội ác của ông ta.

Khi ông ta thả khí độc vào Kurds và cả Iran,

không ai quan tâm cả.

Khi dầu đang bị đe doạ,

và dường như một chút, đã có vấn đề rồi.

Và cái bạn thấy, cái gì nữa,

nước Mỹ,

là trục của Đảng dân chủ trên cả thế giới,

họ dường như lại không hề

ủng hộ các nước dân chủ trên thế giới.

Có rất nhiều quốc gia, sản xuất dầu,

không dân chủ, nhưng được Mỹ hỗ trợ.

Lạ nhỉ.

Ồ, những sự xâm lược này, hai cuộc chiến này,

10 năm bị chế tài,

và 8 năm chiếm đóng,

cuộc nổi dậy làm buông lỏng con người,

hàng trăm của hàng ngàn

cái chết,

tất cả là vì dầu.

Cứ nghĩ đi.

Bạn nói về nó.

Nó cứ luôn hiện diện trong đầu bạn.

Bạn hỏi, "Làm sao có thể chứ?"

Và người đàn ông này, ông ta có thể là bất cứ ai --

ông bạn, chú bạn,

ba bạn, con trai bạn,

người hàng xóng bạn, giáo sư hay học trò bạn.

Một đời hạnh phúc, vui sướng,

rồi bỗng chốc đau thương và buồn thảm.

Mọi người trong đất nước bạn

đều bị chà xát bởi bạo lực,

máu, và vế thương,

nỗi sợ hãi, mọi người.

Không riêng ai trong đất nước bạn

mà không bị tang thương.

Nhưng còn cái khác nữa.

Còn điều khác nữa về những người này,

về người Mỹ, người đã ở đó.

Có vài thứ về họ mà bạn thấy -- họ lại không nhận ra.

Và bạn thấy gì? Người Cơ đốc giáo.

Họ là người Cơ đốc giáo.

Họ thờ chúa Cơ đốc, và họ luôn mang bên mình quyển kinh thánh.

Quyển kinh thánh có huy chương nhỏ

trên đó viết "Quân đội Mỹ".

Và chỉ huy họ, chỉ huy của họ:

trước khi họ gửi con trai hay con gái mình

vào chiến trận đất nước bạn --

và bạn biết lý do --

trước khi họ gửi chúng đi,

họ đến nhà thờ Cơ đốc, và họ cầu nguyện,

họ xin sự bảo vệ và dẫn đường từ vị Chúa của mình.

Tại sao?

Chà, dễ thấy mà, khi con người chết trong chiến tranh,

họ là người Hồi giáo, họ là người Iraq --

họ không phải là người Mỹ.

Bạn không muốn người Mỹ phải chết. Bảo vệ binh lính chúng ta.

Và bạn cảm nhận điều gì phải không --

đương nhiên rồi.

Và họ làm những điều tuyệt vời.

Bạn đọc về nó, bạn nghe về nó mà.

Họ ở đó xây trường học và giúp mọi người, đó là những điều mà họ muốn làm.

Họ làm những điều tuyệt vời, nhưng họ cũng là những điều tồi tệ.

và bạn không thể phân biệt được.

Và người đàn ông này, như là Lt. Gen. William Boykin.

Ý tôi là, đây là người đàn ông đã nói rằng Chúa của bạn là sai rồi.

Chúa của bạn chỉ giống như thần tượng thôi, Chúa tôi mới đúng nè.

Và cách giải quyết vấn đề ở Trung Đông theo ông ta,

là bắt tất cả bạn trở thành người Cơ đốc giáo --

bỏ đi tôn giáo của bạn.

Và bạn biết mà. Người Mỹ không đọc về người đàn ông này.

Họ không biết gì về hắn ta, nhưng bạn biết.

Bại lại cho qua. Bạn bỏ ngoài tai những lời hắn.

Thật là nghiêm trọng.

Ông ta là một trong những chỉ huy trong cuộc xâm lược lần hai ở Iraq.

Và bạn nghĩ, "Chúa ơi, nếu người này nọi vậy,

thì những người lính đều nói vậy hết rồi."

Và từ này,

George Bush gọi đây là một chiến dịch.

Trời, người Mỹ, họ chỉ phản ứng, "Ồ, chiến dịch à.

Tuỳ thôi. Tôi không để ý lắm."

Bạn biết nó nói lên điều gì mà.

Đó là chiến tranh tôn giáo chống lại người Hồi.

Nhìn này, đánh chiếm, cưỡng ép họ, lấy đi tài nguyên của họ.

Nếu họ không chịu, giết họ.

Là như vậy đấy.

Và bạn nghĩ, "Ôi lạy Chúa, những người Cơ đốc giáo sắp đến giết chúng ta."

Đó là sợ hãi.

Bạn thấy sợ hãi. Phải thôi, bạn thấy sợ hãi.

Và người đàn ông này, Terry Jones:

Đây là người đã muốn dìm Hàn Quốc trong biển lửa.

Và người Mỹ nói: "À, hắn là một gã ngớ ngẩn.

Hắn quản lý một khách sạn,

hắn có ba tá người dưới quyền trong nhà thờ."

Họ cười vào mặt ông ta. Hay họ không.

Vì trong khung cảnh mọi thức khác,

tất cả đều khớp.

Tức là, dĩ nhiên, là cách mà người Mỹ chấp nhận.

nên tất cả mọi người ở Trung Đông, không chỉ trong đất nước bạn,

cũng đồng tình.

"Ông ta muốn dìm Hàn Quốc trong biển lửa, sách tôn giáo của ta.

Người Cơ đốc giáo hả, ai là người Cơ đốc giáo?

Bọn họ rất ác, rất kém cỏi --

họ chỏ có như vậy thôi."

Đó là những gì bạn nghĩ về người Ả Rập Hồi giáo,

như một người Iraq.

Đương nhiên bạn sẽ nghĩ vậy.

Và người em họ của bạn

nói là, "Này chị, nhìn trang web này nè.

Chị phải xem cái này -- Cuộc đóng quân Tra tấn Kinh thánh.

Bọn người Cơ đốc giáo gàn dở.

Họ dạy những đứa con họ thành người lính của Jesus.

Và họ mang những đứa trẻ ấy, dạy chúng trả qua những điều này

cho đến khi chúng biết cách nói, "Vâng ạ, thưa ngài,"

những thứ như giữ gìn, bảo quản lựu đạn, vũ khí.

Và nhìn trang web này.

Nó đề là "Quân đội Mỹ".

Những người Cơ đốc giáo này, họ điên rồi. Sao lại làm thế với con cháu mình?"

Và bạn xem trang web.

Và dĩ nhiên, người Cơ đốc giáo trở lại nướ Mỹ, hay ai khác,

nói rằng, "À, đây là vài cái nhà thờ nhỏ, ở đâu đâu ấy".

Bạn không hề biết.

Với bạn, nó như là người Cơ đốc giáo.

Dường như đã xong rồi, trang Web, cuộc tra tấn Kinh thánh.

Và nhìn này:

họ thậm chí còn dạy con cháu họ --

họ huấn luyện hệt như cách Hải quân Mỹ làm.

Thú vị không ạ.

Và điều đó làm bạn sợ, điều đó hăm doạ bạn.

Và những người này, bạn thấy họ.

Bạn thấy đó, tôi, Sam Richards, tôi biết những người này là ai.

Họ là học trò tôi, bạn tôi,

Tôi biết bạn nghĩ gì mà: "Ông sao biết được."

Khi bạn thấy họ,

họ có thể là ai khác, họ có thể là cái gì khác.

Đó chính là cái mà họ đối với bạn.

Chúng ta không nhận ra ở nước Mỹ này,

nhưng bạn nhận biết được theo cách đó.

Vậy ở đây.

Dĩ nhiên, bạn đã sai lầm.

Bạn khái quát chúng. Bạn sai.

Bạn không hiểu người Mỹ.

Đó không phải cuộc xâm lược người Cơ đốc giáo.

Chúng ta không đến đó vì dầu thôi đâu, vì nhiều lý do khác nữa kìa.

Bạn nhận thức sai. Bạn nhầm lẫn nó.

Và dĩ nhiên, đa số trong các bạn không ủng hộ cuộc nổi dậy;

bạn không ủng hộ việc đánh giết người Mỹ;

bạn không ủng hộ khủng bố.

Đương nhiên là bạn không rồi. Chỉ vài người có.

Nhưng vài người trong số bạn có.

Và đấy là cách nhìn hai mặt.

Và bây giờ, chúng ta sẽ làm cái này.

Bước ra khỏi vị trí của bạn

cái mà bạn đang ở bây giờ ấy

và ướm vào một vị trí bình thường thôi.

Bây giờ quay trở lại nào, được chứ.

Ta tiến đến một nguyên lý căn bản.

Và ta nhìn lại quê hương.

Tấm ảnh này: người phụ nữ này,

trời ơi, tôi cảm nhận được bà ấy.

Tôi cảm nhận được.

Bà ấy là chị tôi,

là vợ tôi, là chị họ, hay là người hàng xóm.

Bà ấy có thể là bất cứ ai với tôi.

Mọi người đứng ở đấy, mọi người trong bức ảnh.

Trời ơi, tôi cảm thấu được bức ảnh.

Và đó là những gì tôi muốn bạn làm.

Trở về với ví dụ ban đầu của tôi về Trung Quốc nào.

Tôi muốn bạn trở lại.

Đó là vì than, đúng không, lý do mà người Trung Quốc đến đất Mỹ này ấy.

Và tôi muốn bạn hình dung một người phụ nữ Trung Quốc

nhận lấy một lá cờ Trung Quốc

vì bà thương cảm những người đã chết trên đất Mỹ

vì cuộc chiến than đá.

Và quân lính Trung Quốc,

và những người còn lại cũng là Trung Quốc.

Vậy là người Mỹ, bạn thấy thế nào về bức ảnh này?

Bạn thấy gì trong khung cảnh này?

Cố nghĩ đi nào. Nhập tâm vào nó.

Khung cảnh ở đây này.

Là một người Mỹ, quân đội Mỹ,

Người phụ nữ Mỹ mất người thân yêu của mình

ở Trung Đông -- ở Iraq hay Afghanistan.

Bây giờ, đặt bạn vào vị trí,

vị trí của

người Ả Rập đạo Hồi sống ở Iraq.

Bạn nghĩ gì và cảm thấy gì

về bức ảnh này,

về người phụ nữ này?

Được rồi.

Theo dõi tôi nhé,

vì tôi đang làm việc mạo hiểm lắm.

Và tôi muốn mời bạn mạo hiểm cùng tôi.

Những người đàn ông này, họ là những người phản động.

Họ bị quân lính Mỹ bắt,

vì cố giết người Mỹ.

Và có thể họ thành công. Có thể họ thành công.

Đặt bạn vào vị trí

những người Mỹ mà bắt họ.

Bạn có thấy giận dữ?

Bạn có thấy rằng bạn chỉ muốn bắt những người này

và vặn cổ họ không?

Bạn kịp không ạ?

Nó không khó đến vậy đâu.

Bạn chỉ -- ôi trời.

Và bây giờ, đặt bạn vào vị trí của họ.

Vậy họ là kẻ giết người đầy thú tính

hay người bảo vệ yêu nước?

Là loại người nào?

Bạn có nhận thấy sự giận dữ,

sự sợ hãi,

sự phẫn nộ của họ

về những gì xảy đến với đất nước họ?

Bạn có hình dung ra

có thể một trong số họ, vào lúc sáng

cúi xuống và ôm lấy đứa con mình

và nói rằng, "Con yêu, ba sẽ về ngay thôi.

Ba ra ngoài kia, để bảo vệ sự tự do của con, cuộc sống của con.

Ba ra ngoài kia, để trông chừng chúng ta,

tương lai đất nước chúng ta."

Bạn có tưởng tượng ra không ạ?

Bạn có nghĩ đến lời nói như vậy không?

Bạn theo kịp không ạ?

Bạn nghĩ họ cảm thấy thế nào?

Bạn thấy đấy, đó là thấu cảm.

Và đó cũng là thấu hiểu.

Bây giờ, bạn có thể hỏi,

"Được rồi, Sam, tại sao ông lại làm chuyện này?

Sao ông lại lấy ví dụ này, trong hàng đống ví dụ khác?"

Và tôi nói, bởi vì...bởi vì.

Bạn được quyền ghét bỏ những người này.

Bạn được quyền, chỉ để ghét những người này

đến từng tế bào của bạn.

Và nếu tôi có thể làm cho bạn

ướm được vào đôi giày người khác

và bước đi một inch (2,54 cm),

một inch nhỏ xíu thôi,

và hình dung ra sự phân tích xã hội học

thì bạn cũng có thể phân tích những mặt khác của cuộc sống bạn chứ?

Bạn có thể đi một dặm

khi bạn thấu hiểu được

tại sao người ta lái xe 40 dặm một giờ

trên làn đường,

hoặc con trai bạn,

hoặc người hàng xóm cứ làm phiền bạn

vì cứ cắt cỏ vào sáng Chủ nhật.

Dù đó là gì, bạn có thể thấu hiểu được tất.

Và đó là những gì tôi nó với học trò tôi:

bước ra khỏi thế giới nhỏ, hạn hẹp của bạn.

Rồi bước vào một thế giới nhỏ, hạn hẹp

của một người khác.

Và rồi cứ làm lại, làm lại, và làm lại.

Và bỗng nhiên tất cả những thế giới nhỏ, hạn hẹp đó,

hoà hợp lại thành một trang web phức tạp.

Và chúng trở thành một thế giới to lớn, phức tạp.

Và đột nhiên, vô thức bạn nhận ra,

bạn nhìn thế giới bằng một con mắt khác.

Mọi thứ thay đổi.

Mọi thứ trong cuộc sống của bạn thay đổi.

Và đó, dĩ nhiên, là những gì tôi muốn nói.

Cảm nhận đời sống những người khác,

cái nhìn khác.

Lắng nghe người khác,

để làm sâu sắc chính chúng ta.

Tôi sẽ không nói

rằng tôi ủng hộ khủng bố ở Iraq,

vì là nhà xã hội học,

những gì tôi sẽ nói

là tôi thấu hiểu.

Và giờ đây, có lẽ -- có lẽ -- bạn cũng thế.

Xin cảm ơn.

Vỗ tay.