Linuks-un arxasındakı zəka

Linus Torvalds texnologiyanı iki dəfə dəyişmişdir -- birinci dəfə İnterneti dəstəkləyən Linuks kernel ilə, ikinci dəfə isə dünyadakı bütün proqramçılar tərəfindən istifadə edilən mənbə kodlarının idarə edilməsi sistemi -- Git ilə. TED Kuratoru Kris Anderson ilə təsadüfi müsahibə zamanı Torvalds özünün iş, mühəndislik və həyat barədə unikal fəlsəfəsinə təkan verən fərdi xarakteristikaları açıq bir şəkildə müzakirə edir. "Mən xəyalpərəst deyiləm, mühəndisəm," - deyə Torvalds bildirir. "Gəzişərək sadəcə buludları seyr edən insanları görməkdən olduqca məmnunam... Lakin mən özüm yerə baxıram və yıxılmazdan əvvəl qarşımda olan çuxurları düzəltmək istəyirəm".

Kris Anderson: Necə də qəribədir.

Hazırladığınız proqram təminatı --
Linuks milyonlarla kompüterdədir,

yəqin ki, internetin
böyük hissəsini dəstəkləyir.

Məncə, təxminən,

dünyada 1.5 milyard Android cihazı var.

Sizin proqram isə
o cihazların hər birində var.

Bu, valehedicidir.

Yəqin bunların idarə olunduğu
möhtəşəm mərkəzləriniz də var.

Əvvəl belə düşünürdüm -- o şəkli
görənə qədər.

Bu şəkli deyirəm --

Linuks-un mərkəzi buradır.

(Gülüş)

(Alqışlar)

Linus Torvalds: Əslində elə görünmür.

Qeyd etməliyəm ki,

bu şəkildə insanların ən çox
reaksiya verdiyi

maraqlı məqam

gəzən stoldur.

Bu, ofisimin ən maraqlı bölməsidir

və onu daha istifadə etmirəm.

Məncə, bu iki məsələ bir-biri ilə
əlaqəlidir.

İşləmə metodum odur ki ...

Fikrimin yayınmasını istəmirəm.

Divardakı yaşıl rəngə fikir verin.

Bir dəfə dedilər ki, bu rəng ruhi
dispanserlərdə istifadə olunur

(Gülüş)

Bu, sakitləşdirici bir rəngdir,

əslində insanın fikrini yayındırmır.

Burada görə bildiyimiz tək şey ekrandır,
kompüteri görmürsünüz,

lakin kompüterimlə bağlı yeganə
narahatlığım odur ki,

onun böyük və güclü olmasına
ehtiyac yoxdur,

o, tam səssiz olmalıdır.

Google şirkətində işləyənlər tanıyıram.

Onların evində
kiçik məlumat mərkəzi var,

mən isə belə etmirəm.

Mənim ofisim gördüyünüz
ən darıxdırıcı ofisdir.

Orada sakitlikdə təkcə otururam.

Pişiyim gəlib

qucağımda oturur.

Pişiyimin səsini eşitmək istəyirəm,

kompüterin ventilyator səsini yox.

KA: Bu, ecazkardır,

çünki bu qaydada işləyərək

siz belə böyük texnologiya imperiyasını
idarə edə bilirsiniz.

Bu, bir imperiyadır --

açıq mənbə sisteminin uğurlu sübutudur.

Necə oldu ki, açıq mənbə fikrinə gəlib
çıxdınız və beləliklə

Linuks yarandı?

LT: Mən hələ də tək işləyirəm.

Həqiqətən də -- çox vaxt
hamam xalatımda, elə öz evimdə

tək işləyirəm.

Fotoqraf gələndə əynimi geyinirəm,
bu fotoda ona görə

paltar geyinmişəm.

(Gülüş)

Mən həmişə belə işləmişəm.

Baxın, Linuks-a elə bu formada başladım.

Linuks əməkdaşlıq layihəsi deyildi.

Həmin zamanlar özüm üçün
etdiyim çoxsaylı layihələrimdən

sadəcə biri idi.

Bir tərəfdən, son nəticəni almalı idim,

digər tərəfdən, sadəcə
proqramlaşdırma aşiqi idim.

Artıq səyahətin sonu kimi bir şey idi,

hansı ki, 25 ildən sonra da
gəlib o sona çatmamışıq.

Özümün bir layihəm üçün
axtardığım bir şey var idi,

əlimin altında isə, əslində,
açıq mənbə yox idi.

Görün nə baş verir ...

layihə böyüyür və
bir göstəriş vasitəsi olur.

"Əntiqə! Görün, nə etdim!"

İnanın mənə -- təzə vaxtlar
belə möhtəşəm deyildi.

Bunu ictimailəşdirdim, açıq etdim,

həmin vaxt hətta açıq mənbə də deyildi.

Həmin mənbə açıq idi, ancaq bu gün
təkmilləşdirmək istədiyimiz

açıq mənbə metodologiyası niyyətimiz,

demək olar ki, yox idi.

Daha çox buna bənzəyirdi:

"Baxın, bunun üzərində
yarım ildir ki, çalışıram.

Rəylərinizi öyrənmək istəyirəm."

Ətrafıma başqaları cəmləşdi.

Helsinki Universitetində

açıq mənbələrin birindən olan
dostum var idi -- o zamanlar həmin mənbə

"ödənişsiz proqram təminatı"
adlandırılırdı.

O adam mənə dedi ki,
bu açıq-mənbə lisenziyalarını

istifadə edə bilərəm.

Bu barədə bir qədər fikirləşdim.

Əslində gələcək kommersiya maraqları
məni narahat edirdi.

Yəni yeni işə başlamaq istəyənlər
çox vaxt narahat olur ki,

kimsə onların gördüyü işdən
istifadə edə bilər, düzdür?

Fikirləşdim: "Xeyir ola?"

Sonra --

KA: Sonra isə kimsə,

bəzi kodlarda kömək etdi
və fikirləşdiniz ki:

"Necə də maraqlıdır,
bunu heç fikirləşməmişdim.

Bu, işimizi inkişaf etdirə bilər."

LT: Bu, insanların kodlarla yox,
daha çox ideyalarla

kömək etməsi ilə başladı.

Düşünün ki, layihəyə başqa birisi baxır

və digər məsələlərdə olduğu kimi,

kodlarda da belədir --

kimsə sizin koda maraq göstərəndə
ona kifayət qədər diqqətlə,

sizə müəyyən fikir bildirəcək qədər baxır

və elə öz ideyalarını da deyir.

Bu mənim üçün böyük bir iş idi.

Onda 21 yaşım vardı, gənc idim,

ancaq demək olar ki, həyatımın yarısını
proqramlaşdırma ilə keçirmişdim.

Əvvəlki layihələrim tamamilə şəxsi idi.

İnsanların rəy bildirməyə başlaması,

yazılan kodlara fikir bildirməyə başlaması
mənim üçün bir yenilik idi.

Hətta onlar kodları geri verməzdən əvvəl,

ən böyük məqamlardan biri bu idi:

"Mən insanları sevirəm!" demişdim.

Səhv başa düşməyin --

O qədər də insansevər biri deyiləm.

(Gülüş)

Əslində insanları sevmirəm --

(Gülüş)

Kompüterləri isə sevirəm,

elektron poçtla ünsiyyət qurmağı sevirəm.

Çünki ortada bir sərhəd olur.

Lakin rəy bildirərək
layihəmə qoşulan insanları sevirəm.

Onlar mənim layihəmə
çox kömək etdilər.

KA: Heç elə bir an oldumu ki,
qurulmaqda olan,

getdikcə uğur qazanan işinizə baxıb:

"Bir dəqiqə! Daha yaxşısını edə bilərik --

kənardan fikir bildirilən
şəxsi layihə yox,

dünya texnologiyaları üçün
partlayış ola biləcək bir layihə" dediniz?

LT: Əslində, yox.

Yəni mənim üçün əsas məsələ işin
böyüklüyündə deyildi,

məhz kiçikliyində idi.

Mənim üçün tək olmamağım vacib idi,

ətrafımda 10, hətta 100 nəfər olsun --

bax, əsas məsələ bu idi.

Sonra hər şey tədricən baş verdi.

Mənim üçün 100 nəfərdən bir milyon nəfərə
qədər artmaq elə də böyük bir iş deyil.

Yəni bəlkə də, elədir, əgər --

(Gülüş)

əgər hazırladığınızı satacaqsınızsa,
bu, böyük bir işdir.

Səhv başa düşməyin.

Texnologiyaya maraq göstərirsinizsə

və layihə sizə maraqlıdırsa,

cəmiyyət ən böyük hədəfdir.

Sonra cəmiyyət də tədricən böyüyür.

"Bəh-bəh, uğurumuza bir bax!" -

dediyim vaxtlar da olmayıb.

Demək istəyirəm ki, bunun üçün
çox uzun zaman keçdi.

KA: Bütün mütəxəssislər deyir ki,

siz onların iş metodunu dəyişdiniz.

Təkcə Linuks deyil,

proqram təminatı üçün

Git adlı idarəetmə sistemini
misal çəkmək olar.

Bir az Git və
oradakı rolunuz barədə danışın.

LT: Deməli, bir problemimiz var idi,

üzə çıxması çox vaxt apardı.

Siz ...

Düşünün, layihə üzərində işləyənlərin sayı
10 və ya 100 nəfərdən

10,000 nəfərə qədər artanda --

qeyd edim ki, hər istehsal məhsulu üzrə
1,000 nəfər əməkdaşımız çalışır --

hər iki aydan, yaxud

üç aydan bir.

O insanların bəziləri çox iş görmür.

Sadəcə xırda düzəlişlər edən
insanların sayı çoxdur.

Bunu gəlişdirmək üçün isə dəstək sistemini

genişləndirmək lazımdır.

Bu bizim üçün çox gərgin proses oldu.

Yalnız mənbə kodlarını idarə edən
bir çox layihə var.

CVS həmin vaxtlar
ən geniş yayılmış layihə idi,

mən isə CVS-i əslində sevmirdim, onunla
işləməkdən imtina etdim,

bir qədər fərqli və maraqlı işi,

digərlərinin sevmədiyi
bir işi görməyə çalışdım.

KA: (Gülür)

LT: Sonda elə bir nöqtəyə gəlib çatdıq ki,

layihədə minlərlə insan iştirak
etmək istədi, lakin bu,

sırf mənim üçün dönüş nöqtəsi idi,

mən başa düşməmişdim ki,

bu qədər insanla işləməyi bacara bilərəm.

Git yalnız birinci layihəmi dəstəkləyən

ikinci böyük layihəm oldu.

Bax, mən belə işləyirəm.

Kodu ona görə yazmıram ki --

yəni kodu əyləncə üçün yazıram --

lakin hansısa vacib bir işə
kod yazmaq istəyirəm,

reallaşdırdığım hər bir layihə
mənim ehtiyacım olan

bir işə çevrilsin və --

KA: Əslində həm Linuks, həm də Git

sizin çoxlu insanla işləməmək istəyinizdən

meydana gəldi.

LT: Bəli, tamamilə.

(Gülüş)

KA: Heyrətamizdir!
LT: Bəli.

(Alqış)

Siz texnologiyanı bir dəfə deyil,

iki dəfə dəyişən birisiniz,

bunu başa düşməyə çalışmalıyıq.

Bir neçə açar sözünü dediniz, lakin ...

Bax bu şəkildə uşaqsınız,
Rubik kubunu yığırsınız.

Dediniz ki, 10-11
yaşından proqramlaşdırırsınız,

həyatınızın az qala yarısını.

Kompüter dahisi idinizmi?

Məktəbdə hər şeyi bacaran ulduz idinizmi?

Necə bir uşaq olmusunuz?

LT: Məncə, uşaqlıqda kompüter fanatı idim.

Yəni həmin dövrlərdə də

insanlarla ünsiyyəti sevmirdim.

Şəkildə gördüyünüz kiçik qardaşımdır.

Rubik kubu mənə qardaşımdan

daha maraqlı gəlirdi.

(Gülüş)

Kiçik bacım isə (şəkildə yoxdur)

ailə yığıncaqlarımız olanda --

bizim ailə böyük deyildi, bir neçə yaxın
qohum uşaqları

var idi -- kiçik bacım məni
əvvəlcədən hazırlayardı.

Mən otağa girməzdən əvvəl deyərdi:

"Bax, belə, belə ..."

Çünki mən --

mən sıxıcı idim.

Mənim marağım kompüterlərə,

riyaziyyata,

fizikaya idi.

Mən bunu bacarırdım.

Tamamilə fərqli uşaq olduğumu
deyə bilmərəm.

Əslində bacım deyirdi ki,

ən böyük fərqli cəhətim
ruhdan düşməməyimdir.

KA: Gəlin elə bundan
danışaq, çox maraqlıdır.

Ruhdan düşmürsünüz.

Əsas məsələ dahi və ağıllı olmaqda yox,

inadkar olmaqdadır, düzdür?

LT: Bəli, inadkarlıqdadır.

Hansısa bir işə başlayırsan

və demirsən ki,

"Hə, bunu etdim, keçim başqa bir işə" --

Baxın: "Günəş çıxıb!"

Bunu həyatımın
digər sahələrində də görürəm.

Yeddi il Silikon vadisində yaşadım.

Orada bir şirkətdə işlədim --

bütün o vaxtı.

Kim görüb belə bir şey?!

Silikon vadisində isə belə deyil.

Orada insanlar yeni şeylər yoxlamaq üçün

bu işdən o işə keçir.

Mən isə belə insanlardan deyiləm.

KA: Lakin Linuks-u ilk vaxtlar yaradarkən

sizin inadkarlığınız bəzən
digərləri ilə mübahisəyə səbəb olurdu.

Bir az bu barədə danışın.

İşin keyfiyyətli olması üçün
inadkarlıq lazım idimi?

Baş verənləri necə təsvir edərdiniz?

LT: Düşünmürəm ki, bu, vacibdir.

"Sosial insan deyiləm" fikrinə qayıtsaq,

mən bəzən də ...

insan hislərinə gəldikdə,

"uzaqgörən" deyiləm,
bəzən elə bir şey deyirəm ki,

digərlərinin xətrinə dəyir.

Mən bununla heç də fəxr etmirəm.

(Alqış)

Lakin bəziləri deyirlər ki,

insanlarla nəzakətli davranmalısan.

Onlara başa salmağa çalışıram ki,
əslində sən nəzakətlisən,

bəlkə də, bir az aqressiv olmalısan,

o zaman məni nəzakətsiz qəbul edirlər.

(Gülüş)

Demək istəyirəm ki, hamımız fərqliyik.

Sosial birisi deyiləm;

bununla fəxr də etmirəm,

ancaq mən beləyəm.

Açıq mənbələri ona görə sevirəm ki,

fərqli insanlara birlikdə
işləmək imkanı verir.

Bir-birimizi bəyənməyə məcbur deyilik --

bir-birimizi, həqiqətən, heç sevmirik də.

Yəni bəzən çox qızğın mübahisələr də olur.

Lakin elə məsələlər olur ki,

sadəcə öz fikrinizdə qalmırsınız,

tamamilə başqa mövzularla maraqlanırsınız.

Əvvəl dediyimə qayıtsaq,

kommersiya məqsədi güdənlərin
sui-istifadəsindən qorxuram,

tez bir zamanda aydın oldu ki,

əslində həmin insanlar olduqca yaxşıdır.

Onlar elə işlər görürdü ki,
mənə tamamilə maraqsız idi,

onların hədəfi də tam fərqli idi.

Onlar açıq mənbələrdən mənə maraqsız olan
yerlərdə istifadə edirdilər.

Məhz açıq mənbə olduğundan
onlar belə edə bilirdi.

Nəticə də möhtəşəm olurdu.

Məncə, elə bu cür də işləməlidir.

Bizə ünsiyyətcil, kommunikator, gülərüz

və mehriban insanlar lazımdır.

Hansı ki --

(Gülüş)

sizi qucaqlamaq və komandaya
daxil olmağınızı istəyirlər.

Amma hamı belə deyil.

Məsələn, mən belə deyiləm.

Mənim dərdim texnologiyadır.

Bəzilərinin işi istifadəçi interfeysidir.

Həyatımı xilas etmək üçün belə
interfeys dizaynı etmərəm.

Yəni kimsəsiz bir adada qalsaydım

və tək çıxış yolum yaxşı bir
interfeys dizaynı etmək olsa idi,

elə oradaca ölərdim.

(Gülüş)

Demək istəyirəm ki, insanlar fərqlidir.

Özümə haqq qazandırmıram,
izah etməyə çalışıram.

KA: Ötən həftə danışdıqda siz

digər xüsusi bir cəhətinizi qeyd etdiniz

və mənə çox maraqlı gəldi.

Kod yazma stili.

Bir neçə şəkil hazırlamışam.

Bu gördüyünüz o qədər də yaxşı stili
olmayan kod nümunəsidir,

bax burda isə yaxşı kod stili var,

o dəqiqə görünür.

Bu ikisinin fərqi nədir?

LT: Bu --

Bu zalda oturanlardan neçə nəfər
nə vaxtsa kod yazıb?

KA: Aman Allahım!

LT: Sizi əmin edirəm,

əl qaldıranların hər biri

biristiqamətli əlaqəli
siyahı ilə qarşılaşıb.

Burada öyrənirik ki, birinci nümunə

yaxşı kod stili deyil,
proqramlaşdırmaya başladığımız

ilk vaxtlarda bunu bizə öyrədirlər.

Həmin kodu başa düşməyə məcbur deyilsiniz.

Mənim üçün ən maraqlısı,

sonuncu if operatorudur.

Biristiqamətli əlaqəli siyahıda nə olur --

siyahıdan mövcud qeydi silməyə çalışır --

onun birinci qeyd olması,

yaxud orta qeyd olması arasında fərq var.

Çünki birinci qeyd olarsa,

göstəricini birini qeydə
dəyişməlisiniz.

Ortadadırsa,

əvvəlki qeydin göstəricisini
dəyişməli olacaqsınız.

Beləliklə, iki tam fərqli hal var.

KA: Bu daha yaxşıdır.

LT: Bəli.

Burada if operatoru yoxdur.

Əslində, heç vacib də deyil --

orada if-in niyə olmadığını başa
düşməyinizi istəmirəm,

istəyirəm başa düşəsiniz ki,

bəzən problemə fərqli yanaşmaq

və elə kod yazmaq olar ki,
xüsusi hal aradan qalxsın

və normal hala çevrilsin.

Bax bu, yaxşı koddur.

Amma sadə koddur.

Bu, CS 101-dir.

Detalları vacib olsa da, bu,
özü-özlüyündə vacib deyil.

Mənim üçün birlikdə işlədiyim
insanların ən vacib xüsusiyyəti

onların kod stilləridir, hansı ki ...

Sizə bu axmaq nümunəni göndərmişəm,

uyğun deyil, çünki hədsiz kiçikdir.

Yaxşı kod stili isə bundan daha genişdir.

Yaxşı kod stili böyük
qanunauyğunluqları görmək

və nəyin doğru olacağını
instinktiv şəkildə bilməkdir.

KA: Deməli, kartlar bir-bir yerinə oturur.

Proqramçılara lazım olan

fərqli bir kod stiliniz var.

Siz --

(Gülüş)

LT: Məncə, elə bu zaldakıların
bəzilərinə də lazımdır.

KA: Çox ağıllı kod ustasısınız

və son dərəcə inadkarsınız.

Yenə də başqa bir şey olmalıdır.

Yəni, gələcəyi dəyişmisiniz.

İnanıram ki, uzaqgörən
düşüncəyə sahibsiniz.

Elədir?

LT: Sözün düzü, son iki gündür,

TED-də özümü narahat hiss edirəm.

çünki gələcək barədə
o qədər danışılır ki ... Düzdür?

Uzaqgörən birisi deyiləm.

Beşillik planım da yoxdur.

Sadəcə mühəndisəm.

Mənim, həqiqətən də,

ətrafda gəzişərək səmaya
və ulduzlara baxıb

"ora getmək istəyirəm," - deyən insanlarla

heç bir problemim yoxdur.

Mən sadəcə yerə baxıram

və yıxılmadan əvvəl önümdəki çuxuru

təmir edirəm.

Mən bu cür insanam.

(Təsdiqləyici alqış)

(Alqış)

KA: Ötən həftə siz bu iki şəxs barədə
mənimlə danışdınız.

Onlar kimdir, onlarla bağlılığınız nədir?

LT: Bu, bir növ texnoloji klişedir:

Tesla və Edison arasındakı
müqayisəni deyirəm,

Teslaya uzaqgörən və ideyalarla dolu
elm adamı kimi baxırlar.

Buna görə insanlar Teslanı sevirlər.

Öz şirkətinin adını "Tesla" qoyanlar var.

(Gülüş)

O biri şəxs Edisondur,

onu çox vaxt sıxıcı olduğu üçün
günahlandırırlar

və --

Onun ən məşhur deyimi belədir:

"Dahiliyin bir faizi ilhamdırsa,
99 faizi zəhmətdir".

İnsanlar onu sevməsə də,

mən Edisonun tərəfindəyəm.

Çünki, əgər ikisini də müqayisə etsək,

indi Tesla məşhurdur, sevilir,

ancaq onlardan hansı dünyanı dəyişib?

Ola bilsin ki, Edison nəzakətsiz olub,

o, çox şey edib --

ola bilsin ki, çox da intellektual

və ya uzaqgörən deyildi.

Ancaq düşünürəm ki, mən daha çox
Edisonun tərəfindəyəm.

KA: Bu həftə TED-də mövzumuz arzulardır --

böyük, dərin və məğrur arzular.

Siz həqiqətən də padzəhərsiniz.

LT: Bir az azaltmağa çalışıram, bəli.

KA: Əla.

(Gülüş)

Razıyıq, əlbəttə ki.

Google və digər bir çox şirkət
sizin proqram təminatınızdan

milyardlarla dollar vəsait qazanıb.

Bu, sizi qıcıqlandırır?

LT: Əsla.

Bir neçə səbəbə görə məni qıcıqlandırmır.

Əvvəla, mən yaxşıyam.

Hər şeyim var.

Ancaq başqa bir səbəb odur ki --

açıq mənbələr və bütün bunlar olmadan

Linuks hazırkı vəziyyətə gələ bilməzdi.

Bu həm ictimai nitq kimi həzz almadığım təcrübələr verdi,

həm də təcrübədir.

İnanın mənə.

Mən bir çox şeylə xoşbəxt ola bilirəm

və düzgün seçimlər etdiyimi düşünürəm.

KA: Açıq mənbə ideyası --

bununla da yekunlaşdırırıq --

bu ideya hazırda dünyada
tam reallaşdırılırmı?

Yoxsa düşünürsünüz ki,

daha böyük işlər görülə bilər?

LT: Əslində, bu mövzuda iki fikrim var.

Açıq mənbənin kodda belə yaxşı
işləməsinin bir səbəbi odur ki,

ən son nəticə kimi,

kod ya ağdır, ya da qara --
ya düzdür, ya da səhv.

Çox vaxt qərar vermək asan olur,

düzgün etmisən, yoxsa səhv etmisən.

Kod ya işləyir, ya da işləmir,

yəni cəfəngiyata yer qalmır.

Buna baxmayaraq, biz hələ də
mübahisə edirik.

Digər sahələrdə --

məsələn, insanlar açıq siyasət və ya
başqa şey barədə danışır --

və bəzən deyə bilmirik ki, bəli,

həmin o prinsipləri digər sahələrdə də
tətbiq etmək olar.

Çünki qara və ağ sadəcə boza deyil,

digər rənglərə də çevrilir.

Hazırda açıq mənbə elmdə geri dönüş edir.

Elm ondan əvvəl meydana gəlib.

Lakin elm çox bahalı jurnallar və başqa vasitələrlə

bağlı bir sahəyə çevrilmişdir.

Açıq mənbə isə elmi arxiv və açıq jurnallar kimi vasitələrlə

yenə açıq elan edir,

Vikipediya da dünyanı dəyişdi.

Başqa nümunələr də var,

əminəm ki, yeniləri də olacaq.

KA: Amma uzaqgörən deyilsiniz,

onların adını çəkə bilməzsiniz.

LT: Xeyr.

(Gülüş)

Bu, sizin işinizdir, dostlar, düzdür?

KA: Haqlısınız.

Linus Torvalds,

Linuks-a, İnternetə,

Android telefonlara görə sağ olun.

TED-ə gəlib səmimi danışdığınıza görə
sizə minnətdaram.

LT: Təşəkkür edirəm.

(Alqış)