Sarah Kaminsky: Bố tôi, người giả mạo

Sarah Kaminsky kể một chuyện kì tích về bố cô, ông Adolfo và những việc ông làm trong Thế chiến II -- sử dụng sự khéo léo và tài năng giả mạo của mình để cứu sống nhiều nhân mạng. Bài nói này ở diễn đàn TEDxParis bằng tiếng Pháp, được chuyển thành phụ đề tiếng Anh.

Tôi là con gái của một người làm đồ giả,

không giống những người làm đồ giả khác ...

Khi bạn nghe từ "làm đồ giả", bạn thường hiểu là "hám lợi".

Bạn hiểu là "làm tiền giả", "làm tranh giả"

Bố tôi không phải một người như vậy.

Trong 30 năm cuộc đời,

ông làm giấy tờ giả --

không phải cho bản thân, mà luôn là cho người khác,

và để cứu giúp những người bị ngược đãi, bị áp bức.

Để tôi kể về ông.

Đây là bố tôi năm ông 19 tuổi.

Mọi chuyện bắt đầu với ông vào Thế Chiến thứ 2,

năm 17 tuổi ông thấy mình

chui vào một xưởng làm giấy tờ giả.

Ông nhanh chóng trở thành chuyên gia làm giấy tờ giả cho quân Kháng chiến.

Chuyện này không tầm thường --

sau giải phóng, ông tiếp tục

làm giấy tờ giả cho mãi đến những năm 70.

Khi tôi còn nhỏ

tất nhiên tôi không biết gì về điều này.

Đây là tôi, là khuôn mặt đang làm trò ở giữa.

Tôi lớn lên ở ngoại ô Paris

tôi nhỏ tuổi nhất trong 3 đứa.

Tôi có một người bố "bình thường" như bao người khác,

ngoại trừ sự thật là ông lớn hơn 30 tuổi ...

uhm, cơ bản là ông đủ tuổi ông của tôi.

Dù sao, ông là một nhiếp ảnh gia và là một nhà giáo dục đường phố,

ông luôn dạy chúng tôi phải nghiêm chỉnh tuân theo luật pháp.

Và tất nhiên là ông chưa bao giờ nói về cuộc đời trước đây của mình

khi ông là một người làm đồ giả.

Nhưng có một sự cố mà tôi sắp kể sau đây,

có lẽ là điều khiến tôi nghi ngờ đôi điều.

Lúc đó tôi đang học trung học và bị điểm kém,

là một chuyện hiếm gặp đối với tôi,

nên tôi quyết định giấu bố mẹ tôi.

Để làm vậy, tôi lên kế hoạch giả chữ kí của họ.

Tôi bắt đầu giả chữ kí của mẹ,

bởi vì chữ kí của bố rõ là khó giả.

Thế, tôi bắt đầu làm. Tôi lấy vài tờ giấy

rồi bắt đầu tập, tập, tập,

cho đến khi tôi thấy mình viết cứng tay rồi,

và kí thật.

Sau đó, trong lúc kiểm tra cặp,

mẹ tôi cầm bài tập của tôi lên và lập tức nhìn thấy chữ kí giả.

Bà la mắng xối xả chưa từng có.

Tôi trốn vào phòng ngủ, nằm dưới chăn,

rồi tôi đợi bố tôi đi làm về

có thể nói là, với sự sợ hãi kinh khủng.

Tôi nghe ông bước bước vào.

Tôi vẫn nằm trong chăn. Ông bước vào phòng tôi,

ngồi ở góc giường,

và im lặng, nên tôi kéo chăn ra khỏi đầu,

khi ông nhìn tôi ông phì cười.

Ông cười rất dữ, ông không thể dừng lại được, và tay ông thì cầm bài tập của tôi.

Rồi ông nói, "Mà thực là, Sarah, đáng ra con có thể tập thêm! Con không thấy nó quá nhỏ à?"

Thực ra, nó khá nhỏ.

Tôi sinh ra ở Algeria.

Ở đó tôi nghe người ta gọi bố tôi là một "moudjahid"

có nghĩa là "lính".

Sau đó, khi ở Pháp, tôi rất thích nghe trộm người lớn nói chuyện,

tôi nghe đủ chuyện về cuộc đời trước đây của bố tôi,

đặc biệt là những gì ông đã "làm" trong Thế Chiến II,

những gì ông đã "làm" trong chiến tranh Algeria.

Và trong đầu, tôi nghĩ rằng "làm" trong một cuộc chiến nghĩa là làm một người lính.

Nhưng hiểu bố tôi, và ông luôn nói rằng ông là một người chuộng hòa bình, không bạo lực,

tôi thấy thật khó hình dung ông với một cái mũ cối và khẩu súng.

Thực sự, hình tượng đó rất xa vời với tôi.

Một ngày, khi bố tôi đang làm việc với một hồ sơ

để nhập quốc tịch Pháp cho chúng tôi,

tôi chợt thấy vài giấy tờ

khiến tôi chú ý.

Đó là thật!

Những cái đó là của tôi, tôi sinh ra là một người Argentina.

Mà giấy tờ tôi chợt thấy

sẽ giúp chúng tôi có cơ sở nói với chính quyền

là một giấy tờ từ quân đội

đại diện cho các tổ chức bí mật

cảm ơn bố tôi vì việc ông đã làm.

Rồi đột nhiên tôi thốt lên "wow!"

Bố tôi, một đặc vụ bí mật?

Rất giống James Bond.

Tôi muốn hỏi ông nhiều câu hỏi mà ông không trả lời.

Sau đó, tôi tự hỏi mình rằng

một ngày nào đó tôi sẽ phải hỏi ông.

Và rồi tôi làm mẹ và có con trai,

cuối cùng quyết định đã đến lúc -- ông nhất định phải nói cho tôi biết.

Tôi đã làm mẹ

còn ông đang ăn mừng sinh nhật thứ 77,

đột nhiên tôi rất rất lo sợ.

Tôi sợ ông sẽ đi

đem sự im lặng đi cùng

và đem theo cả những bí mật.

Tôi cố gắng thuyết phục ông rằng câu chuyện đó rất quan trọng với chúng tôi,

và có thể còn với những người khác

nếu ông chia sẻ.

Ông quyết định kể tôi nghe

và tôi đã viết một cuốn sách,

mà lát nữa tôi sẽ lấy ra kể một vài trích đoạn.

Vậy, chuyện của ông. Bố tôi sinh ra ở Argentina.

Bố mẹ ông là người gốc Nga.

Cả gia đình đến định cư ở Pháp những năm 30.

Bố mẹ ông là người Do Thái, Nga và trên tất cả, họ rất nghèo.

Nên năm 14 tuổi bố tôi phải đi làm.

Với bằng tốt nghiệp duy nhất,

là chứng chỉ tốt nghiệp tiểu học,

ông tìm cho mình công việc thợ nhuộm - người lau khô.

Đó là nơi ông khám phá ra gì đó thực sự diệu kì,

và khi ông nói về điều đó, nó thật tuyệt vời --

đó là ảo thuật của hóa nhuộm.

Trong thời gian đó đang diễn ra chiến tranh

mẹ ông bị giết khi ông mới 15 tuổi.

Sự việc này cùng lúc với khi

ông dồn hết tâm trí và sức lực vào hóa học

bởi vì đó niềm an ủi duy nhất với ông.

Cả ngày ông đặt nhiều câu hỏi với ông chủ

để học, để tích lũy nhiều và nhiều kiến thức,

đến tối, khi không ai nhìn ngó nữa,

ông làm thí nghiệm.

Ông gần như rất thích việc tẩy mực.

Tất cả những điều này là để nói rằng

nếu bố tôi thực là người làm đồ giả

thì gần như do ngẫu nhiên.

Gia đình ông là người Do Thái, vì thế họ bị truy lùng.

Cuối cùng họ đều bị bắt và bị đưa tới trại Drancy

họ xoay sở để chạy trốn vào phút cuối cùng, nhờ vào giấy tờ quốc tích Argentina.

Họ đã thoát,

nhưng họ luôn gặp nguy hiểm. Cái nhãn "Do Thái" to lớn vẫn nằm trên giấy tờ tùy thân.

Chính ông tôi là người quyết định cần giấy tờ giả mạo.

Bố tôi luôn luôn tuân thủ luật lệ

cho dù ông bị ngược đãi,

ông cũng không bao giờ nghĩ đến giấy tờ giả.

Nhưng chính ông là người đến gặp người đàn ông quân Kháng chiến.

Vào thời đó giấy tờ có bìa cứng,

và được điền bằng tay,

nêu công việc của bạn.

Để sống sót, ông cần có việc làm

Ông yêu cầu người đàn ông đó

viết chữ "thợ nhuộm".

Người đàn ông đột nhiên nhìn rất, rất thích thú.

Là một "thợ nhuộm", bạn có biết cách để tẩy dấu mực?

Tất nhiên là ông biết.

Đột nhiên người đó bắt đầu giải thích rằng

thực ra toàn quân Kháng chiến có một vấn đề lớn:

thậm chí những chuyên gia hàng đầu

cũng không thể xóa được dấu mực, gọi là "không tẩy",

mực xanh "Waterman"

Bố tôi lập tức trả lời rằng ông biết chính xác

cách tẩy đi như thế nào.

Lúc đó, người đàn ông đó hẳn rất ấn tượng với cậu thanh niên 17 tuổi này

người ngay tức khắc cho ông cái công thức, nên ông đã nhận cậu ta.

Thực ra, dù không biết gì về nó, ông đã phát minh ra một thứ

mà chúng ta có thể thấy ở bất cứ hộp bút học sinh nào:

được gọi là "bút xóa"

(Vỗ tay)

Nhưng đó chỉ mới là bắt đầu.

Đó là bố tôi.

Ngay khi ông vào phòng thí nghiệm,

dù ông là người trẻ tuổi nhất,

ông lập tức nhận thấy có một vấn đề với việc làm giấy tờ giả.

Hoạt động làm giả không có cải tiến nào thêm.

Nhưng nhu cầu thì vẫn tăng

và việc làm giả trên các giấy tờ đã có sẵn thật khó.

Ông tự nhủ cần phải làm giả ngay từ đầu.

Ông bắt đầu làm máy in. Ông làm bản khắc quang.

Ông khởi xướng làm mấy con tem bằng cao su.

Ông bắt đầu phát minh ra đủ kiểu đồ --

với một số vật liệu ông đã tạo ra máy ly tâm từ một cái bánh xe đạp.

Dù sao đi nữa, ông phải làm tất cả những việc này

vì ông hoàn toàn bị ám ảnh của thành phẩm đạt được.

Ông đã làm một phép tính đơn giản:

Trong một giờ ông có thể làm được 30 giấy tờ giả.

Nếu ông ngủ một giờ, 30 người sẽ chết.

Ông ý thức mình phải có trách nhiệm

cho tính mạng của người khác khi chỉ mới 17 tuổi --

và còn cảm thấy tội lỗi vì là kẻ sống sót,

vì ông trốn khỏi trại giam còn bạn bè ông thì không --

ý thức đó theo suốt cuộc đời ông.

Và điều này có thể giải thích vì sao, trong 30 năm,

ông tiếp tục làm giấy tờ giả mạo

trả giá bằng sự hi sinh.

Tôi muốn nói về những hi sinh đó,

bởi vì có quá nhiều.

Rõ ràng có sự hi sinh về tiền của

bởi vì ông luôn từ chối nhận tiền trả công.

Đối với ông, nhận tiền có nghĩa là một con buôn vụ lợi.

Nếu ông nhận tiền công,

ông sẽ không thể nói "có" hay "không"

khi ông cho rằng có một lý do thỏa đáng hay không thỏa đáng.

Vì vậy ông làm nghề nhiếp ảnh vào ban ngày,

và làm thợ làm giả vào ban đêm trong 30 năm.

Đối với ông đã không còn thời gian ngày và đêm.

Và rồi còn cả sự hi sinh về cảm xúc:

Làm sao có thể sống với một người phụ nữ khi có nhiều bí mật như vậy được?

Làm sao một người có thể giải thích ông làm gì trong phòng thí nghiệm vào ban đêm, tất cả các đêm?

Tất nhiên, còn có một sự hi sinh khác nữa

liên quan tới gia đình mà về sau tôi mới hiểu nhiều hơn.

Một ngày bố tôi giới thiệu tôi với chị gái tôi.

Ông còn giải thích rằng tôi có một anh trai nữa,

và lần đầu tôi gặp họ tôi chỉ mới 3 hay 4 tuổi,

còn họ lớn hơn tôi 30 tuổi.

Giờ thì họ đều đã ở tuổi ngũ tuần.

Để viết cuốn sách đó,

tôi hỏi chị gái tôi. Tôi muốn biết bố tôi là ai,

người bố mà chị biết.

Chị giải thích rằng người bố mà chị có

sẽ nói với anh chị là ông sẽ đến đón vào ngày Chủ nhật để dắt đi bộ.

Họ sẽ thay quần áo chỉnh tề và đợi ông,

nhưng ông sẽ không bao giờ đến.

Ông sẽ nói "Bố sẽ gọi". Ông không gọi.

Và rồi ông không đến

Một ngày nọ ông biến mất hoàn toàn.

Thời gian trôi qua,

lúc đầu họ nghĩ

ông hẳn đã quên mất họ rồi.

Thời gian trôi,

và cuối cùng sau gần 2 năm, họ nghĩ

"Có lẽ bố chúng ta đã chết".

Và thế là tôi hiểu

việc hỏi bố quá nhiều câu hỏi

đã xoáy vào cả quá khứ ông không muốn nói về

vì nó đau đớn.

Và trong khi anh chị khác mẹ của tôi nghĩ rằng mình đã bị bỏ rơi,

mồ côi,

thì bố tôi đang làm giấy tờ giả.

Và nếu ông không nói cho họ biết là bởi vì muốn bảo vệ họ.

Sau giải phóng, ông làm giấy tờ giả

để những người sống sót trong các trại tập trung di cư tới Palestine

trước khi lập ra nước Israel.

Sau đó, ông là một người trung thành chống đối thực dân,

ông làm giấy tờ cho người Algeria trong chiến tranh Algeria.

Sau chiến tranh Algeria,

ở tại trái tim của phong trào kháng chiến quốc tế

tên ông được lưu truyền,

và cả thế giới đến gõ cửa nhà ông.

Ở Châu Phi có các nước đấu tranh giành độc lập:

Guinea, Guinea-Bissau, Angola.

Rồi bố tôi liên hệ với tổ chức chống phân biệt chủng tộc của Nelson Mandela.

Ông làm giấy tờ giả cho những người da đen Nam Phi bị ngược đãi.

Cũng có Mỹ Latinh nữa.

Bố tôi đã giúp những người chống lại chế độ độc tài

ở Cộng hòa Dominica, Haiti,

và rồi chuyển qua Brazil, Argentina, Venezuela, El Salvador, Nicaragua,

Colombia, Peru, Uruguay, Chile và Mexico.

Và rồi cả chiến tranh Việt Nam.

Bố tôi làm giấy tờ giả cho lính đào ngũ Mỹ

họ là những người không muốn đưa tay chống lại người Việt Nam.

Cũng không ngoại trừ Châu Âu.

Bố tôi đã làm giả giấy tờ cho những người chống đối

Franco ở Tây Ban Nha, Salazar ở Bồ Đào Nha,

chống lại chế độ độc tài của tên đại tá ở Hy Lạp,

và thậm chí cả ở Pháp.

Chỉ có một lần, xảy ra vào tháng 5 năm 1968.

Bố tôi hẳn nhiên rất quan tâm theo dõi

các cuộc biểu tình trong tháng Năm,

nhưng trái tim ông lại ở nơi khác, cũng như thời gian của ông

vì ông có hơn 15 nước để phục vụ.

Có một lần, ông nhận lời làm giấy tời giả

cho một người bạn có thể thấy quen.

(Cười)

Những ngày đó ông trẻ hơn nhiều,

và bố tôi nhận làm hồ sơ giả

để ông có thể trở lại và diễn thuyết ở một cuộc họp.

Ông nói với tôi rằng những giấy tờ đó dính dáng tới truyền thông nhất

và ít hữu ích nhất mà ông từng làm trong suốt đời.

Nhưng, ông đồng ý làm,

thậm chí dù Daniel Cohn-Bendit không bị nguy hiểm gì cả,

chỉ vì

đó là một cơ hội tốt

để qua mặt các nhà chức trách,

và để cho họ thấy không có gì thưa rỗng hơn là những ranh giới --

mà ý tưởng thì không có ranh giới.

Cả tuổi thơ tôi,

trong khi bố của bạn bè kể chúng nghe chuyện cổ Grimm,

bố tôi kể tôi chuyện về những người hùng rất thầm lặng

có lý tưởng sống khó lay chuyển

họ đã tạo nên những điều kì diệu.

Những anh hùng đó không cần một quân đội phía sau họ.

Dù sao đi nữa, không ai theo họ cả,

ngoại trừ một ít đàn ông và phụ nữ có niềm tin và lòng can đảm.

Về sau tôi hiểu hơn

rằng đó thực ra là câu chuyện của riêng ông, bố tôi kể để đưa tôi vào giấc ngủ.

Tôi hỏi ông có khi nào nghĩ đến những hi sinh của ông,

có khi nào ông tiếc nuối.

Ông nói không.

Ông nói rằng ông không thể

chứng kiến hay chịu đựng bất công mà không làm gì cả.

Ông đã tin, và đến giờ ông vẫn tin

rằng có thể có một thế giới khác --

một thế giới mà ở nơi đó không ai cần phải một người làm giả.

Ông vẫn mơ về nó.

Bố tôi

đang có mặt trong phòng này ngày hôm nay.

Ông tên là Adolfo Kaminsky, và tôi sẽ mời ông đứng dậy.

(Vỗ tay)

Cảm ơn.