Işık kirliliği sorunu -- ve komik derecede kolay 5 çözüm yolu

Hiç yıldızlı bir gecede göğe baktınız mı? Bu çarpıcı manzara, kaybolma tehlikesiyle yüz yüze -- eğer hemen harekete geçmezsek, diyor astro-fizikçi Kelsey Johnson. Büyüleyici ve beklenmedik şekilde komik konuşmasında, dünyadaki hemen hemen tüm türlerin (biz de dahil olmak üzere) ışık kirliliğinden nasıl etkilendiğini açıklıyor ve bu sorunu çözmek adına yapabileceğimiz "saçma derecede basit" beş çözümü paylaşıyor.

Uluslararası Uzay İstasyonu'nda
yeterince zaman geçirmediyseniz

bu muhtemelen aşina olduğunuz
bir manzara değildir.

Burası ABD'nin doğu sahili.

Sağ alt köşedeki New York

ve yukarıda Washington DC'ye kadar
bir ışık hattı uzanıyor.

Bu şehirler mücevher gibi parlıyor,

otobanlar ise ışık ağlarıyla sarmalanmış.

Tüm bu ışıklar oldukça fotojenik.

Ama bir sorun var.

Bu ışıkların asıl amacı

kaldırımlarımızı, sokaklarımızı
ve evlerimizi aydınlatmaktı.

Bunun yerine aslında yukarı, gökyüzüne

oradan da hiçbirimize
bir faydasının olmayacağı

uzay boşluğuna çıkıp gidiyor.

Dünya'nın bu fotoğraflarını gördüğümde

çevresel bir felaket görüyorum.

Bunlar mücevherler değil,

bunlar tümör.

Ben bir gök bilimciyim,

yani sanırım kimse için

gece göğünü sevmem şaşırtıcı olmayacaktır.

Bir çeşit ayaklı klişe gibiyim aslında.

Ama Minnesota'da büyürken

yaz akşamları yapmayı
en sevdiğim şeylerden biri

Raggedy Ann uyku tulumumu alıp,

evimizin arkasındaki açık alana çıkıp

gece göğünü izleyerek saatler geçirmekti.

Bunu yapabilmek için
sadece karanlıktan değil,

sivrisinek sürülerinden de
korkmamam gerekiyordu

ve uyku tulumum da pek hoş kokmazdı.

(Kahkahalar)

Ama benim her gece üst üste

özellikle aradığım bir yıldız vardı.

Sonrasında, o yıldıza

diğer her şeyin solup gideceği kadar

yoğun şekilde odaklanmaya çalıştığım
bir oyun oynardım,

o tek yıldız,
görebileceğim tek şey olacak şekilde.

O odaklanmayı ancak kısa bir süre
sağlayabiliyordum.

Ama başardığımda

evrenle aramda derin bir bağ hissederdim

ve tıpkı vertigoya benzeyen,

sanki uzaya düşecekmişim hissi.

Bu olduğundaysa --

biliyorum kulağa komik gelecek

ama aynı anda hem
anlaşılmaz derecede değersiz

hem de garip şekilde önemli hissederdim.

Benim her gece baktığım
o yıldızın adı Vega.

Vega, Lyra takımyıldızındaki
en parlak yıldız

ve şans eseri olmayan bir şekilde
köpeklerimden birinin de adı.

(Kahkahalar)

Ama bu deneyim yok oluyor.

En sevdiğim takımyıldız, Lyra,

Manhattan'dan şimdi böyle görünüyor.

Şehir merkezinde
ve çevresinde yaşayan insanlar,

gece çıkıp gökyüzüne baktıklarında

evrenin görkemiyle çarpılmak yerine,

genellikle hiçbir şey görmüyorlar.

Bu önemsiz, tamamen boş gece göğü,

gece ürettiğimiz tüm ışığın bir sonucu.

Uzaydan bakınca gördüğümüz bu ışıklar,

atmosfere değin parlar ve etrafa yayılıp

bu niteliksiz ışık bulutunu oluşturur.

Bu niteliksiz ışık bulutunun bir adı var.

Buna ışık kirliliği deniyor.

Bir gök bilimci olarak

ışık kirliliğinin ne boyutta olduğunu

gece gökyüzünde gördüğüm yıldızların
parlaklıklarına bakarak söyleyebilirim.

Anlaşılan o ki

evrenin sırlarını
ortaya çıkartmaya çalışırken

evreni görebilmenin çok faydası dokunuyor.

Üstelik--

(Gülme sesleri)

Gerçek.

Bu tespit etmeye çalıştığımız ışık

milyonlar ya da milyarlarca
ışık yılı öteden geliyor

ve genellikle çok soluk oluyor.

Bir gök bilimci olarak

işimi yaparken her gün
bununla mücadele ediyorum

ve gerçekten büyük bir sorun
olduğunu söylemeliyim.

Ama sorun, yıldızları
gözlemleyebilme becerimizin

bir kısmını kaybetme kaprisinden
daha beter durumda.

Örneğin sayısız bitki ve hayvan türü
etkilenmiş durumda.

Deniz kaplumbağalarından

ya da polen taşıyıcılardan

ya da süper önemli
ve aynı zamanda sevimli olan

herhangi bir türden bahsedebilirdik.

Bunun yerine, sessiz ve mütevazi

deniz salyangozları hakkında
konuşmak istiyorum.

Onları etrafta görmüş

ve üzerlerine pek kafa
yormamış olabilirsiniz.

Ama aslında bayağı havalılar.

Bir deniz salyangozu, bir sene içinde

nadiren 10 metreden fazla hareket eder.

Bu demek oluyor ki
avlarına saldırdıkları sırada

saatte bir milimetrelik
hızlı bir tempoya çıkabilirler.

Gerçi--

(Gülüşmeler)

Bu pek sorun olmuyor

çünkü genellikle
kaya midyelerine saldırıyorlar.

(Kahkahalar)

Deniz salyangozları, kıyıların
gelgite maruz kalan kısımlarında yaşarlar

ve anlaşılan o ki

ekosistemin çok önemli
bir parçası durumundalar.

Sadece en baskın omurgasız
avcı olmaları nedeniyle değil,

kuşlar ve yengeçler gibi diğer hayvanlar
onları lezzetli bulduğu için de böyle.

Bu ise zavallı salyangozları
zor bir durumda bırakıyor

çünkü eğer suyun içine fazla girerlerse

yengeçler tehdit olmaya başlıyor

ama suyun fazla dışına çıkarlarsa da

kuşlar ziyafete başlıyor.

Neden bir gök bilimci size
deniz salyangozlarını anlatıyor?

Kendime bunu sordum.

Çünkü onların davranışları
ışık kirliliğinden etkileniyor.

Örneğin eğer deniz salyangozları
gece yapay ışığa maruz kalırlarsa

suyun altında, bir avcı ile
kalma olasılıkları iki katına çıkıyor.

Bu da onları daha fazla riske sokuyor.

Çok hızlı kaçabilecek gibi de
görünmüyorlar.

Tabii bir de --

(Kahkahalar)

Ayrıca diğer bir husus da tam anlamıyla

salyangoz hızında ilerlemeleri.

Eğer bir nüfus yok olursa

yenilenmesi on yıllar alabilir.

Bu da hem kendi ekosistemlerini

hem de kuşlar, yengeçler
ve midyeler gibi diğer türleri etkiliyor.

Bu, ışık kirliliğinin
bütün bir ekosistem üzerinde

nasıl bir domino etkisi yaratabileceğinin

küçük, basit bir örneği.

Görünen o ki şu zamana kadar
üzerinde çalıştığımız tüm türler

ışık kirliliğinden etkileniyorlar.

Bu türlere insanlar da dahil.

Şimdi, bizden bahsedelim.

Muhtemelen, ışık kirliliğinin

gece uykusu kalitenizi etkilediğini
duymak sizi şaşırtmayacaktır.

Ama ışık kirliliğinin obezite ile
bağı olduğunu duyunca şaşırabilirsiniz.

Aslında 80 ülkede yapılan

yakın zamanlı bir çalışma
ışık kirliliğinin, obezite oranında

yüzde 70'in üzerinde
payı olduğunu gösterdi.

Bunun ötesinde,

ışık kirliliği, fazla kilo oranlarına
abur cubur tüketimiyle

aynı miktarda etki etti.

Daha fenası da var.

Geceleri yüksek miktarda

yapay ışığa maruz kalan kişilerin

göğüs kanserine yakalanma riskleri
yüzde elli artıyor.

Aslında incelendiğinde ışık kirliliği

kanser tipleriyle ilişkili.

Kontrollü laboratuvar deneylerinde,

tümör büyüme oranıyla gece mazur kalınan
yüksek yapay ışık arasında

doğrudan bağlantı olduğu görüldü.

Normal bir ışığın,
nasıl olup da kanser oranlarına

etki ettiğini merak ediyor olabilirsiniz.

Her şeyin gelip bağlandığı nokta ise
süper önemli bir hormon olan melatonin

ki biz milyonlarca yıl içinde
onu gece-gündüz döngüsünde

ya da sirkadyen ritminde
üretecek şekilde geliştik.

Gece gözümüzün arkasındaki retinaya

ışık etki ettiğinde

melatonin üretimini
kesintiye uğratabiliyor

ve melatonin üretimi kesintiye uğradığında

diğer tüm kimyasal süreçler zinciri
bundan etkileniyor

ve buna östrojen üretimi de dahil.

Kimyasal dengenin ayarı bozulunca da

gerçekten kötü şeyler olabilir.

Aslında o kadar kötü ki

Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı

insanlarda sirkadyen ritminin bozulmasının

muhtemel kanserojen olduğunu açıkladı.

Ayrıca eğlencesine, ışık kirliliğinin

şunlarla da bağı olduğunu
bilmenizi isterim.

Bakalım -- baş ağrısı, anksiyete,
depresyon, diyabet,

kalp damar hastalıkları
ve liste uzayıp gidiyor.

Ama sağlığınızı önemsemiyor olabilirsiniz.

Sonuçta hepimiz bir şekilde öleceğiz,

iyi aydınlatılmış
bir odada da ölebilirsiniz.

(Kahkahalar)

Aslında ölüm hususuna
gülüyor olmanız muhteşem.

(Kahkahalar)

Hâlâ parayı önemsiyor olabilirsiniz.

Bu atıl ışığa harcanan para,

ki bize hiçbir yararı olmaksızın

evrene gönderdiğimiz ışıktan bahsediyorum,

her yıl üç milyar dolar.

Bu kadar parayla

mesela 1.000 rüzgar türbini
inşa edilebilir

ya da Washington DC okul sisteminin tümü
iki yıl boyunca finanse edilebilir

ya da - en sevdiğim bu
çünkü gerçekten bir tane istiyorum

ama param yetmez --

30.000 Tesla Model X
Arazi Aracı alınabilir.

(Kahkahalar)

Üstelik fiyata elektrikli araba
vergi kredisi de dahil.

Tabii bir de varoluşsal maliyetler var.

Elimde, kozmostaki yerimizi kaybetmenin

bizi nasıl etkilediğine dair veri yok.

Ama inanıyorum ki

insanlığımız üzerindeki etkisi

gösterebileceğim diğer tüm korkutucu
istatistiklerden daha fazla olacak.

Bu durum, zamanla kötüleşiyor.

Işık kirliliği miktarı kabaca
her 35 yılda ikiye katlanıyor.

Bu, önümüzdeki on yılda

Amerika Birleşik Devletleri'nin
tüm doğu yarısının

sürekli olarak tan vaktinden
daha parlak olacağı anlamına geliyor.

Işık kirliliği ile ilgili
bir husus daha var.

Sorun gözle görünenden çok daha kötü.

Gözlerimiz ışık tayfının
sadece küçük bir kısmını

görecek şekilde evrimleşmiştir.

Tüm bu göremediğimiz ışık için

bu görünmez ışıklar için

aynı kirlilik problemi mevcut.

Çoğunlukla modern teknolojili
şeyler nedeniyle;

cep telefonları
yahut araçtan araca radarlar

ya da şimdilerde ihtiyaç duyduğumuz
birbirleriyle konuşan cihazlar gibi.

Tüm bu modern teknoloji, evrenden gelen
ve tespit etmeye çalıştığımız

son derece soluk ışıkları

tamamen bastıracak
güçlü sinyaller yayıyor.

Dünya dışından,
evrenin kalanından gelen ışıkları,

ki bilesiniz diye söylüyorum,
bu, evrenin büyük çoğunluğu oluyor.

(Kahkahalar)

Sonra bir de uydular var.

Uydular hem görünür hem de görünmez
dalga boyları için sorun oluşturuyor.

Bir sürü şirket, on binlerce uyduyu

Dünya yörüngesine yerleştirip,

aşırı fazla olmakla kalmayıp

resmen gökyüzünde gördüğümüz
yıldızlardan bile fazla olacakları

ve aynı zamanda görünmez ışıkları Dünya'ya
geri yansıtacakları planlar kuruyor.

Bu, görünmez ışıkları kullanarak

evreni inceleyen
benim gibi astronomlar için

Güneş'e gözlerini dikip

arkasında yanan doğum günü mumunu
görmeye çalışmak gibi olacaktır.

Açık konuşmak gerekirse

bu modern teknolojinin
özünde bir yanlışlık yok.

Cep telefonlarında, uydularda
ya da araba radarlarında.

Mutfak aletleri konusunda emin değilim.

(Kahkahalar)

Henüz pes edip

telefonumla iletişim kurabilen
bir fırın almadım.

Diğer herkes gibi
ben de geceleri ışık kullanıyorum.

Ama bir de şu var;

dünyadaki bazı sorunlar,

bugün duyduğumuz
ve fazlasıyla duyacağınız gibi

bunaltıcı ve çok zorlu görünebilir.

Görünür ışık kirliliği
bu sorunlardan biri değil.

Mesele aslında saçma derecede basit.

İşte size yapabileceğiniz
süper basit beş şey.

İhtiyacınızdan daha parlak
ışıkları kullanmayın.

İhtiyacınız olmadığında ışık kullanmayın.

Kullandığınız ışıkların
yere dönük olduğuna emin olun,

böylece gökyüzüne doğru parlamazlar.

Hadi bir de LED ışıklardan bahsedelim.

Eğer imkânınız varsa
mavi olanları almayın.

"Sıcak Beyaz" etiketli olanları arayın.

"Doğal Işık" ya da "Gün Işığı"
etiketli olanlardan almanız,

uzaydan nefret ediyorum demek gibi.

(Kahkahalar)

Son olarak

bu konunun savunucusu olabilirsiniz.

Yerel topluluğunuzda bile,

ışıklandırma konusunda bir kural var mı

ve bu kural daha gece-göğü dostu
olabilir mi, araştırın.

Hatta federal boyutta
savunmaya geçebilirsiniz,

bazıları şu an aramızda da olabilecek
federal yetkililerden

lütfen görünmez evren manzaramızı,
en yüksek fiyatı teklif eden

ve istediği gibi kirletecek
olanlara satmamalarını rica ederek

ki tam olarak olan da bu.

Şimdi, her iyi profesör gibi

sizin için ev ödevim var.

Eğer hiç gerçekten karanlıkta
gece göğünü görmediyseniz

dışarı çıkıp bunu
deneyimlemenizi istiyorum.

Çünkü eğer yapmazsanız

ne kaçırdığınızı bilemezsiniz

ve de insanlığın neyi
kaybetmekte olduğunu.

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)