Τα συναρπαστικά μέρη που οι επιστήμονες δεν εξερευνούν

Ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη αποκλείεται από την επιστημονική εξερεύνηση πρώτης γραμμής. Πρόκειται για περιοχές που θεωρούνται εχθρικές ή είναι διαφιλονικούμενες. Πόσα πράγματα μπορεί να μην γνωρίζουμε επειδή δεν ψάχνουμε; Σε αυτή την τολμηρή και απρόσμενα διασκεδαστική ομιλία, η παλαιοανθρωπολόγος Έλλα αλ-Σαμάχι μας πηγαίνει σε μια αποστολή στο νησί της Σοκότρα, στην Υεμένη, ένα από τα μέρη με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στον πλανήτη, και εξηγεί γιατί αξίζει οι επιστήμονες να εξερευνήσουν εκείνες τις περιοχές που, αν και πολιτικά ασταθείς, μπορεί να κρύβουν απίστευτες ανακαλύψεις.

Υπάρχει κάτι
που ντρέπομαι να το ομολογήσω.

Στα 17 μου,

ως οπαδός του δημιουργισμού,

αποφάσισα να πάω στο πανεπιστήμιο
και να μελετήσω την εξέλιξη,

με σκοπό να την καταρρίψω.

(Γέλια)

Απέτυχα.

Απέτυχα τόσο θεαματικά,
που τώρα είμαι εξελικτική βιολόγος.

(Χειροκρότημα)

Είμαι παλαιοανθρωπολόγος,
εξερευνήτρια του National Geographic

με ειδίκευση στην αναζήτηση
απολιθωμάτων σε σπήλαια

που βρίσκονται σε ασταθείς,
εχθρικές και διαφιλονικούμενες περιοχές.

Όλοι ξέρουμε ότι,
αν ήμουν άντρας και όχι γυναίκα,

αυτό θα ήταν ατάκα για πέσιμο,
όχι η περιγραφή της δουλειάς μου.

(Γέλια)

Δεν είναι ότι προσπαθώ να πεθάνω.

Ούτε είμαι εθισμένη στην αδρεναλίνη.

Κοίταξα απλώς έναν χάρτη.

Η επιστημονική εξερεύνηση
πρώτης γραμμής δεν είναι τόσο συχνή

σε πολιτικά ασταθείς περιοχές.

Αυτός ο χάρτης δείχνει τις περιοχές
που το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών

θεωρεί επίσημα επικίνδυνες

ή για τις οποίες έχει εκδώσει
κάποια προειδοποίηση κινδύνου.

Θα τολμήσω εδώ να πω
ότι είναι τραγικό να αποκλείεται

από την επιστημονική εξερεύνηση
ένα τόσο μεγάλο μέρος του πλανήτη.

Προφανώς η επιστήμη αντιμετωπίζει
γεωγραφικό πρόβλημα.

Επίσης, ως παλαιοανθρωπολόγος,

αυτός ο χάρτης δείχνει κάποιες
από τις σημαντικότερες περιοχές

στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου.

Σίγουρα θα υπάρχουν
συναρπαστικά απολιθώματα εδώ.

Ψάχνουμε, όμως, να τα βρούμε;

Όταν ήμουν φοιτήτρια, μου έλεγαν συνέχεια

ότι οι άνθρωποι, είτε ο homo sapiens
είτε προηγούμενα είδη,

έφυγαν από την Αφρική
μέσω της χερσονήσου του Σινά.

Είμαι Αγγλίδα, όπως καταλαβαίνετε
και από την προφορά μου,

αλλά έχω αραβική καταγωγή.

Πάντα λέω ότι μοιάζω πολύ στους Άραβες.

Μπορώ και παθιάζομαι σαν κι αυτούς.

Τύπου: «Είσαι φοβερός! Σε λατρεύω!»

Κατά βάθος, όμως, είμαι πολύ Αγγλίδα,
κι έτσι όλοι με εκνευρίζουν.

(Γέλια)

Είναι αλήθεια.

Το θέμα είναι ότι η οικογένειά μου
είναι από την Υεμένη,

κι έτσι ήξερα ότι εκείνα τα στενά,

του Μπαμπ ελ-Μάντεμπ,

δεν είναι τόσο δύσκολο
να τα διασχίσει κανείς.

Έκανα συνέχεια στον εαυτό μου
την εξής πολύ απλή ερώτηση:

Αν οι μαϊμούδες του Νέου Κόσμου
μπόρεσαν να διασχίσουν τον Ατλαντικό,

γιατί να μην μπορούν οι άνθρωποι
να περάσουν αυτή τη στενή λωρίδα θάλασσας;

Η Υεμένη, όμως,

σε σχέση, λόγου χάρη, με την Ευρώπη,

είχε μελετηθεί τόσο λίγο,

που ήταν σχεδόν παρθένο έδαφος.

Όμως, το γεγονός αυτό,
σε συνδυασμό με τη θέση της,

έκανε συναρπαστική την πιθανότητα
και μόνο κάποιας ανακάλυψης.

Είχα τόσα ερωτήματα.

Πότε αρχίσαμε να χρησιμοποιούμε
το Μπαμπ ελ-Μάντεμπ;

Ποια ανθρώπινα είδη, πέρα από το δικό μας,
έφτασαν στην Υεμένη;

Υπάρχουν άραγε είδη που δεν τα
έχει ανακαλύψει ακόμα η επιστήμη;

Όπως αποδείχτηκε, δεν ήμουν η μόνη
που είχε προσέξει την Υεμένη.

Ήταν και κάποιοι άλλοι ακαδημαϊκοί.

Δυστυχώς εξαιτίας της πολιτικής αστάθειας
εκείνοι αποχώρησαν, κι έτσι ήρθα εγώ.

Εγώ έψαχνα για σπήλαια:

σπήλαια, γιατί τα σπήλαια
ήταν η πρώτη ακίνητη περιουσία.

Αλλά και γιατί, αν ψάχνεις απολιθώματα
σε ένα τόσο ζεστό κλίμα,

η πιθανότητα διατήρησής τους πάντα
θα είναι μεγαλύτερη μέσα σε σπήλαια.

Τότε, όμως, τα πράγματα στην Υεμένη
πήραν πολύ άσχημη τροπή.

Λίγες μέρες πριν από
το προγραμματισμένο μου ταξίδι,

ο εμφύλιος πόλεμος κλιμακώθηκε
σε περιφερειακή σύγκρουση,

το αεροδρόμιο της πρωτεύουσας
βομβαρδίστηκε

και οι πτήσεις απαγορεύτηκαν.

Οι γονείς μου, πριν γεννηθώ,
πήραν αυτή την απόφαση:

θα γεννιόμουν Βρετανίδα.

Δεν είχα κανέναν ρόλο στη λήψη
της καλύτερης απόφασης της ζωής μου.

Τώρα...

όσοι από την οικογένειά μου
ήταν τυχεροί έχουν φύγει,

ενώ οι υπόλοιποι βομβαρδίζονται

και σου στέλνουν μηνύματα που σε κάνουν
να μισείς που είσαι ζωντανός.

Αυτός ο πόλεμος γίνεται
εδώ και πάνω από τέσσερα χρόνια

και έχει οδηγήσει σε ανθρωπιστική κρίση.

Στη χώρα υπάρχει λιμός,

λιμός που προκλήθηκε από τον άνθρωπο,

όχι από φυσικά αίτια.

Γι' αυτόν τον λιμό ο ΟΗΕ προειδοποιεί

ότι μπορεί να είναι ο χειρότερος λιμός
των τελευταίων εκατό ετών.

Αυτός ο πόλεμος με έκανε
να δω πιο καθαρά από ποτέ

ότι σε κανέναν τόπο, σε κανέναν άνθρωπο
δεν αξίζει να μένει πίσω.

Έτσι, άρχισα να μπαίνω σε άλλες ομάδες
και έκανα καινούριες συνεργασίες

σε άλλες ασταθείς περιοχές.

Ήθελα, όμως, απεγνωσμένα
να γυρίσω στην Υεμένη,

γιατί για μένα ήταν κάτι πολύ προσωπικό.

Προσπαθούσα, λοιπόν, να σκεφτώ
τι θα μπορούσα να κάνω στην Υεμένη,

που θα τραβούσε την προσοχή
σε αυτό που συνέβαινε εκεί.

Όλες μου οι ιδέες έπεφταν στο κενό

ή είχαν μεγάλο ρίσκο,
γιατί, ας είμαστε ειλικρινείς,

η χώρα είναι πολύ επικίνδυνη
για μια ομάδα δυτικών ερευνητών.

Τότε έμαθα ότι η Σοκότρα,
ένα νησί στην Υεμένη,

άπαξ και έφτανες, ήταν ασφαλής.

Τελικά αποδείχθηκε ότι μερικοί ντόπιοι
και ξένοι ερευνητές δούλευαν ακόμα εκεί.

Ήμουν πολύ ενθουσιασμένη,

γιατί δείτε πόσο κοντά στην Αφρική
βρίσκεται η Σοκότρα.

Παρόλα αυτά, δεν έχουμε ιδέα
πότε έφτασε ο άνθρωπος σε αυτό το νησί.

Όσοι από εσάς ξέρετε την Σοκότρα,

μάλλον την ξέρετε
για έναν τελείως διαφορετικό λόγο.

Θα την ξέρετε ως
τα Γκαλαπάγκος του Ινδικού Ωκεανού,

γιατί είναι από τα μέρη του πλανήτη
με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα.

Είχαμε, όμως, πληροφορίες

ότι αυτό το απίστευτα εύθραυστο περιβάλλον
και οι άνθρωποί του κινδύνευαν,

γιατί ήταν στην πρώτη γραμμή τόσο
της πολιτικής κατάστασης στη Μέση Ανατολή

όσο και της κλιματικής αλλαγής.

Τότε αντιλήφθηκα ότι η Σοκότρα
θα ήταν το πρότζεκτ μου για την Υεμένη.

Ήθελα να φτιάξω μια τεράστια
διεπιστημονική ομάδα.

Θέλαμε να διασχίσουμε το αρχιπέλαγος
πεζοί, με καμήλες και με καΐκια,

για να κάνουμε έναν πλήρη
έλεγχο του νησιού.

Αυτό είχε επιχειρηθεί
άλλη μία μόνο φορά στο παρελθόν, το 1999.

Κάτι τέτοιο, όμως, δεν γίνεται εύκολα.

Έπρεπε επειγόντως
να γίνει αναγνώριση της περιοχής.

Για όσους από εσάς δεν γνωρίζετε τι είναι,

είναι σαν αποστολή εξερεύνησης,

όπως η στρατιωτική αναγνώριση.

Λέω συχνά πως μια μεγάλη αποστολή
χωρίς αναγνώριση

είναι σαν να βγαίνεις ραντεβού στα τυφλά.
Δεν ξέρεις τι σε περιμένει.

(Γέλια)

Γίνεται. Αλλά θα το συνιστούσατε;

(Γέλια)

Κάτι ξέρετε και γελάτε.

Ευτυχώς η αναγνωριστική μας ομάδα
γνώριζε από ασταθείς περιοχές,

κάτι το οποίο είναι πολύ σημαντικό,

γιατί θέλαμε να πάμε σε ένα μέρος
μεταξύ Υεμένης και Σομαλίας.

Ύστερα από άπειρες παρακλήσεις,

ακόμη και προς τον υποδιοικητή,

καταφέραμε τελικά να κινηθούμε,

αν και πάνω σε ένα φορτηγό πλοίο
από ξύλο και τσιμέντο,

πλέοντας σε πειρατικά ύδατα
στον Ινδικό Ωκεανό,

και με αυτό για τουαλέτα.

(Γέλια)

Το βλέπετε;

Όλοι δεν έχουν μια προσωπική
ιστορία περί τουαλέτας;

Δεν είχα κολυμπήσει ποτέ μαζί με δελφίνια.

Όμως έτυχε να περνάνε από κάτω μου όταν...

(Γέλια)

Επίσης, ανακάλυψα
πως φοβάμαι πολύ λιγότερο

τα πειρατικά νερά

από τις κατσαρίδες,

οι οποίες ήταν τόσες πολλές,

που κάποια στιγμή πήγα στο κάτω κατάστρωμα

και το πάτωμα είχε γίνει μαύρο,
και φαινόταν να κινείται.

(Επιφωνήματα από το ακροατήριο)

Το βράδυ για να κοιμόμαστε,
είχε τρεις εξέδρες,

αλλά στην ομάδα ήμασταν τέσσερα άτομα.

Οπότε, αν κοιμόσουν στην εξέδρα,

τη νύχτα είχες να παλέψεις
με λίγες μόνο κατσαρίδες,

ενώ, αν κοιμόσουν στο πάτωμα,
καλή σου τύχη.

Ήμουν η μόνη γυναίκα στην ομάδα
και σε ολόκληρο το πλοίο,

οπότε το γλίτωνα το πάτωμα.

Κάποια στιγμή, την τέταρτη ή πέμπτη νύχτα,

ο Μάρτιν Έντστρομ γυρίζει και μου λέει:
«Έλλα, πιστεύω στην ισότητα των φύλων».

(Γέλια)

Ήμασταν πάνω στο πλοίο τρεις μέρες,

όταν αρχίσαμε να βλέπουμε στεριά.

Ύστερα από τρία χρόνια αποτυχιών,

έβλεπα επιτέλους την Υεμένη.

Δεν υπάρχει παρόμοιο συναίσθημα με αυτό
που νιώθεις στο ξεκίνημα μιας αποστολής.

Είναι εκείνη η στιγμή
που πηδάς έξω από το τζιπ

ή κοιτάς μέσα από τη βάρκα

και ξέρεις ότι υπάρχει αυτή η πιθανότητα,

έστω και μικρή,

ότι πρόκειται να ανακαλύψεις κάτι

που μπορεί να αλλάξει τη γνώση μας για
το ποιοι είμαστε και από πού προερχόμαστε.

Δεν υπάρχει άλλο συναίσθημα σαν και αυτό,

είναι ένα συναίσθημα
που το βιώνουν πολλοί επιστήμονες

αλλά σπάνια σε πολιτικά ασταθείς περιοχές.

Γιατί οι δυτικοί επιστήμονες
αποτρέπονται ή αποκλείονται

από το να δουλέψουν σε ασταθείς περιοχές.

Αυτό είναι το θέμα:

πολλοί επιστήμονες ειδικεύονται
στις ζούγκλες,

δουλεύουν μέσα σε βαθιά
συστήματα σπηλαίων,

προσδένονται σε πυραύλους
και εκτοξεύονται στο διάστημα,

αλλά το να δουλεύουν σε ασταθείς περιοχές

θεωρείται υπερβολικά επικίνδυνο.

Είναι τελείως παράλογο.

Ποιος από εσάς δεν μεγάλωσε
ακούγοντας ιστορίες περιπέτειας;

Οι περισσότεροι ήρωες ήταν
επιστήμονες και ερευνητές.

Η επιστήμη είχε να κάνει με το άγνωστο,

με την παγκόσμια εξερεύνηση,
ακόμα και αν υπήρχαν ρίσκα.

Από πότε είναι αποδεκτό
να αποφεύγεται η επιστήμη

στις πολιτικά ασταθείς περιοχές;

Δεν λέω όλοι οι επιστήμονες
να σηκωθούν και να πάνε

και να δουλέψουν σε τέτοιες περιοχές.

Δεν είναι κάλεσμα για δράση.

Όμως,

όσοι έχετε κάνει έρευνα,
καταλαβαίνετε τα πρωτόκολλα ασφαλείας

και είστε εκπαιδευμένοι,

μην αποτρέπετε
αυτούς που θέλουν να το κάνουν.

Επιπλέον,

επειδή ένα τμήμα της χώρας
είναι ενεργή εμπόλεμη ζώνη,

δεν σημαίνει ότι είναι και όλη η χώρα.

Δεν λέω να πάμε
σε ενεργές εμπόλεμες ζώνες.

Αλλά το Ιρακινό Κουρδιστάν είναι
πολύ διαφορετικό από τη Φαλούτζα.

Μάλιστα, μετά την αποτυχημένη μου
προσπάθεια να μπω στην Υεμένη,

με υιοθέτησε μια άλλη ομάδα.

Η ομάδα του καθηγητή Γκράεμ Μπάρκερ
ήταν στο Ιρακινό Κουρδιστάν

και έκανε ανασκαφές στο σπήλαιο Σανιντάρ.

Στο σπήλαιο Σανιντάρ,
πριν από μερικές δεκαετίες,

είχε ανακαλυφθεί ένας Νεάντερταλ
γνωστός με την ονομασία Σανιντάρ 1.

Για τις ανάγκες της σειράς του BBC/PBS
φέραμε στη ζωή τον Σανιντάρ 1.

Θέλω να γνωρίσετε τον Νεντ,
τον Νεντ τον Νεάντερταλ.

Ποιο είναι το πιο ενδιαφέρον
πράγμα για τον Νεντ;

Αυτός εδώ που βλέπετε

είναι πριν τραυματιστεί.

Αποδείχτηκε ότι ο Νεντ
ήταν βαριά ανάπηρος.

Τόσο βαριά, που δεν υπήρχε
περίπτωση να είχε επιβιώσει

χωρίς τη βοήθεια άλλων Νεάντερταλ.

Αυτό αποδείκνυε,

τουλάχιστον για τον συγκεκριμένο
πληθυσμό Νεάντερταλ,

ότι ήταν σαν κι εμάς

και μερικές φορές φρόντιζαν

όσους δεν μπορούσαν
να φροντίσουν τον εαυτό τους.

Ο Νεντ είναι ένας Ιρακινός Νεάντερταλ.

Τι άλλο μας λείπει;

Τι άλλες απίστευτες
επιστημονικές ανακαλύψεις χάνουμε

επειδή δεν ψάχνουμε;

Με την ευκαιρία, αυτά τα μέρη
αξίζουν ιστορίες ελπίδας.

Η επιστήμη και η εξερεύνηση
μπορούν να έχουν ρόλο σε αυτό.

Μπορούν έμπρακτα
να βοηθήσουν την ανάπτυξη.

Τέτοιες ανακαλύψεις είναι
τεράστια πηγή τοπικής υπερηφάνειας.

Έτσι έρχομαι στον δεύτερο λόγο
που η επιστήμη έχει γεωγραφικό πρόβλημα.

Δεν ενισχύουμε τους ντόπιους ερευνητές.

Δεν είναι ότι δεν το βλέπω,

ότι στο πεδίο της παλαιοανθρωπολογίας,

ενώ μελετάμε την προέλευση του ανθρώπου,

έχουμε τόσο λίγους επιστήμονες
διαφορετικής προέλευσης.

Αυτά τα μέρη είναι γεμάτα
φοιτητές και ακαδημαϊκούς,

που είναι απεγνωσμένοι για συνεργασία.

Η αλήθεια είναι ότι αυτοί έχουν
λιγότερα θέματα ασφαλείας από εμάς.

Συνέχεια ξεχνάμε ότι γι' αυτούς
δεν είναι εχθρικό περιβάλλον.

Είναι το σπίτι τους.

Σας λέω,

η έρευνα που γίνεται σε ασταθείς περιοχές
με ντόπιους συνεργάτες

μπορεί να οδηγήσει
σε απίστευτες ανακαλύψεις.

Αυτό ελπίζουμε να κάνουμε στη Σοκότρα.

Λένε ότι η Σοκότρα

είναι το πιο εξωγήινο μέρος στη Γη.

Εγώ και οι συνεργάτες μου
μπορούμε να καταλάβουμε γιατί.

Κοιτάξτε αυτό το μέρος.

Αυτά τα μέρη δεν είναι τρύπες της κόλασης
ούτε ξεχασμένα από τον θεό.

Στο μέλλον θα είναι η πρώτη γραμμή
της επιστήμης και της εξερεύνησης.

Το 90% των ερπετών σε αυτό το νησί,

το 37% των φυτικών ειδών

υπάρχουν μόνο εδώ
και πουθενά αλλού στον κόσμο.

Σε αυτά περιλαμβάνεται
και το «αίμα του δράκου»,

το δέντρο που βγάζει
αυτό την κόκκινη ρητίνη.

Υπάρχει και κάτι άλλο.

Κάποιοι από τους κατοίκους της Σοκότρα
ζουν ακόμα σε σπηλιές.

Αυτό είναι συναρπαστικό,

γιατί σημαίνει ότι, αν η σπηλιά είναι
το κύριο ακίνητο τώρα,

ίσως ήταν και πριν
από μερικές χιλιάδες χρόνια.

Χρειαζόμαστε, όμως, αποδείξεις,
τα απολιθώματα, τα λίθινα εργαλεία.

Γι' αυτό, η αναγνωριστική μας ομάδα
συνεργάζεται με άλλους επιστήμονες,

με ανθρωπολόγους και αφηγητές,

ξένους και ντόπιους,
όπως ο Αχμέντ Αλαρκμπί,

και θέλουμε απεγνωσμένα
να ρίξουμε φως σε αυτό το μέρος

πριν να είναι πολύ αργά.

Τώρα πρέπει κάπως να γυρίσουμε πίσω

για εκείνη την πολύ μεγάλη αποστολή,

γιατί η επιστήμη

αντιμετωπίζει γεωγραφικό πρόβλημα.

Ήσασταν πραγματικά υπέροχο ακροατήριο.

Σας ευχαριστώ.

(Χειροκρότημα)