Bí mật đời sống xã hội ở dơi: Nicolas Perony tại TEDxZurich
-
0:18 - 0:21Khoa học
-
0:21 - 0:24Khoa học cho ta biết thật nhiều điều
-
0:24 - 0:27về những điểm vô cực của vũ trụ
-
0:27 - 0:29cái mà cũng
-
0:29 - 0:32vô cùng quan trọng và cực kì xa vời
-
0:32 - 0:35nhưng hơn thế nó gần gũi
-
0:35 - 0:37và liên quan trực tiếp đến con người
-
0:37 - 0:39có nhiều thứ ta không hoàn toàn hiểu
-
0:39 - 0:43một trong số chúng là sự phức hợp xã hội kì diệu
-
0:43 - 0:45của những loài vật quanh ta
-
0:45 - 0:49và hôm nay tôi sẽ kể cho các bạn nghe
1 vài câu chuyện về sự phức hợp ở động vật -
0:49 - 0:52nhưng trước tiên, sự phức hợp là gì?
-
0:52 - 0:54thế nào là phức hợp?
-
0:54 - 0:57vâng, phức hợp không phải là phức tạp
-
0:57 - 1:00những cái phức tạp bao gồm nhiều phần nhỏ
-
1:00 - 1:03đều khác nhau, và mỗi phần
-
1:03 - 1:06có chức năng riêng trong cơ chế hoạt động
-
1:06 - 1:09Mặt khác, hệ thống phức hợp
-
1:09 - 1:12được tạo nên từ nhiều phần giống nhau
-
1:12 - 1:14và đó chính là tương tác của chúng
-
1:14 - 1:17cái mà sinh ra những hành vi thống nhất
trên toàn cầu -
1:17 - 1:21Hệ thống phức hợp gồm nhiều hợp tố
tương tác lẫn nhau -
1:21 - 1:24chúng hoạt động dựa theo những nguyên tắc
cá nhân đơn giản -
1:24 - 1:27điều đó dẫn đến những đặc tính trội
-
1:27 - 1:29Hành vi của hệ thống nói chung
-
1:29 - 1:33không thể dự đoán từ chỉ mỗi những quy tắc
riêng lẻ -
1:33 - 1:35Như là Aristotle từng viết rằng:
-
1:35 - 1:38Toàn bộ thực thể lớn hơn các thành phần của nó
cộng lại -
1:38 - 1:40Nhưng, từ Aristotle, chúng ta hãy đến với
-
1:40 - 1:44một ví dụ cụ thể hơn về hệ phức hợp
-
1:44 - 1:46Đây là những chú chó săn Scotland
-
1:46 - 1:50Lúc ban đầu, hệ thống rất lộn xộn
-
1:50 - 1:54Và một sự xáo trộn xuất hiện: sữa
-
1:54 - 1:56Mỗi cá thể bắt đầu xô đẩy
-
1:56 - 1:58theo một hướng -- (Cười)
-
1:58 - 2:01-- và đây là quá trình xảy ra
-
2:01 - 2:04Hình chong chóng mình là một đặc điểm trội
-
2:04 - 2:06trong sự tương tác giữa những chú chó con,
-
2:06 - 2:10mà mục đích duy nhất của chúng là
cố tiếp cận với bát sữa -
2:10 - 2:13kết quả là đẩy theo một hướng ngẫu nhiên
-
2:13 - 2:17Đó là tất cả về việc tìm kiếm những nguyên tắc
đơn giản -
2:17 - 2:20cũng là nơi bắt nguồn của sự phức hợp
-
2:20 - 2:22Tôi gọi nó là "đơn giản hoá sự phức hợp"
-
2:22 - 2:26Và đó là việc chúng tôi làm
ở vị trí Chủ tịch Thiết kế Hệ thống -
2:26 - 2:27tại ETH Zurich
-
2:27 - 2:31Chúng tôi thu thập thông tin về động vật
-
2:31 - 2:34phân tích những chi tiết phức tạp,
cố gắng giải thích chúng -
2:34 - 2:37Điều đó yêu cầu các nhà vật lý học
phối hợp với các nhà sinh vật học, -
2:37 - 2:40các nhà toán học và khoa học máy tính
-
2:40 - 2:42đó chính là sự tương tác giữa họ,
-
2:42 - 2:44cái mà sản sinh ra năng lực vô hạn
-
2:44 - 2:46để giải quyết những vấn đề kia.
-
2:46 - 2:49Do đó,1 lần nữa, toàn bộ thực thể mạnh
hơn tổng các phần của nó cộng lại -
2:49 - 2:54ở một khía cạnh, sự hợp tác cũng có thể
coi là một hệ phức hợp -
2:54 - 2:58và bạn có lẽ đang tự hỏi
mình đang ở phương diện nào -
2:58 - 3:00Sinh học hay Vật lý?
-
3:00 - 3:02Thực tế nó có chút khác biệt.
-
3:02 - 3:06Để giải thích, tôi cần kể bạn nghe
một mẩu chuyện ngắn về chính bản thân tôi, -
3:06 - 3:09Khi tôi còn nhỏ, tôi rất thích lắp ráp,
-
3:09 - 3:12để tạo ra những cỗ máy phức tạp.
-
3:12 - 3:16Vì thế tôi bắt đầu học
kĩ sư điện và rô bốt học. -
3:16 - 3:18Và dự án cuối kì của tôi
-
3:18 - 3:21là lắp ráp một con rô bốt tên là ER1--
-
3:21 - 3:23nó nhìn như thế này--
-
3:23 - 3:25nó sẽ thu thập thông tin
từ môi trường quanh -
3:25 - 3:29và đi theo dòng kẻ trắng trên nền nhà.
-
3:29 - 3:31Nó thực sự rất rất phức tạp
-
3:31 - 3:34nhưng nó đã hoạt động
rất trơn tru trong phòng thí nghiệm. -
3:34 - 3:38Vào ngày diễn tập, các giáo sư tập hợp
để cho điểm các dự án, -
3:38 - 3:40rồi chúng tôi đưa ER1 vào phòng đánh giá.
-
3:40 - 3:43Nhưng hoá ra ánh đèn trong phòng đó
-
3:43 - 3:45hơi khác biệt
-
3:45 - 3:47Tầm nhìn của rô bốt bị nhiễu loạn
-
3:47 - 3:49Ở đoạn cua đầu của dòng kẻ,
-
3:49 - 3:53nó rẽ trái và đâm vào tường.
-
3:53 - 3:56Chúng tôi đã phải mất hàng tuần để làm nó
và lý do nó bị phá hủy -
3:56 - 4:01chỉ là một sự thay đổi nhỏ ở
màu sắc ánh sáng trong phòng -
4:01 - 4:02Đó là khi tôi nhận ra rằng
-
4:02 - 4:04bạn càng làm phức tạp một bộ máy
-
4:04 - 4:06khả năng nó thất bại càng cao
-
4:06 - 4:09vì điều gì đó hoàn toàn bất ngờ
-
4:09 - 4:11Và tôi quyết định rằng thực tế
-
4:11 - 4:14tôi đã không thực sự muốn tạo ra
những thứ phức tạp. -
4:14 - 4:17Thay vào đó, tôi muốn tìm hiểu sự phức hợp
-
4:17 - 4:18sự phức hợp của thế giới xung quanh
-
4:18 - 4:21và đặc biệt là trong vương quốc loài vật
-
4:21 - 4:24điều đó đưa chúng ta đến với loài dơi
-
4:24 - 4:27Dơi Bechstein là 1 loài phổ biến ở Châu Âu
-
4:27 - 4:29Chúng sống theo bầy đàn
-
4:29 - 4:32Đa phần, chúng trú ngụ, hoặc ngủ cùng nhau
-
4:32 - 4:36Và chúng sống trong những quần bầy mẫu hệ;
điều đó nghĩa là mỗi mùa xuân, -
4:36 - 4:38những con cái gặp nhau sau kì ngủ đông
-
4:38 - 4:41và chúng ở cùng nhau trong suốt 6 tháng
-
4:41 - 4:43để nuôi con non.
-
4:43 - 4:46Và chúng luôn mang theo
một cái chip rất nhỏ -
4:46 - 4:48để mỗi lần một trong số chúng
-
4:48 - 4:51bay vào một trong số
những cái hộp đặc biệt, -
4:51 - 4:53chúng ta sẽ biết nó ở đâu
-
4:53 - 4:56và hơn nữa, ta biết nó đang ở với ai
-
4:56 - 5:00Do đó tôi nghiên cứu về
những mối liên hệ trú ngụ ở dơi -
5:00 - 5:03Và nó nhìn như thế này.
-
5:03 - 5:05Trong ngày, dơi trú ngụ
-
5:05 - 5:07theo nhóm nhỏ ở những cái hộp khác nhau.
-
5:07 - 5:12Có thể là vào một ngày,
bầy dơi tách ra hai cái hộp. -
5:12 - 5:15Nhưng lại vào ngày khác,
chúng lại ở cùng một hộp -
5:15 - 5:17hoặc chia ra 3 hay nhiều hộp khác.
-
5:17 - 5:20Và tất cả xem ra rất thất thường,
-
5:20 - 5:24nó gọi là cơ năng chia tách- hợp nhất
-
5:24 - 5:27-- đặc tính hay phân tách
của một nhóm động vật -
5:27 - 5:29và nhập vào những nhóm nhỏ khác.
-
5:29 - 5:32Cái chúng tôi làm là lấy hết những dữ liệu
-
5:32 - 5:33từ những ngày khác nhau đó
-
5:33 - 5:35và kết hợp chúng với nhau
-
5:35 - 5:38để đúc kết một đặc điểm tương quan lâu dài
-
5:38 - 5:40bằng cách áp dụng
kĩ thuật phân tích quần thể -
5:40 - 5:41để cho ra một bức tranh toàn diện
-
5:41 - 5:44về cấu trúc xã hội của một quần bầy
-
5:44 - 5:48Và bức tranh đó trông như thế này.
-
5:48 - 5:53Trong mạng lưới này, tất cả vòng tròn là
những cái nút --những cá thể dơi-- -
5:53 - 5:56và đường kẻ là những liên kết xã hội
-
5:56 - 5:58--mối tương quan giữa những cá thể.
-
5:58 - 6:02Đây hoá ra là một bức hình rất thú vị.
-
6:02 - 6:05Bầy dơi tổ chức theo 2 đoàn thể khác nhau
-
6:05 - 6:07không thể dự đoán
-
6:07 - 6:09từ cơ năng chia tách- hợp nhất.
-
6:09 - 6:13Ta gọi chúng là những
đơn vị xã hội "bí hiểm". -
6:13 - 6:17Thú vị hơn, theo thực tế,
hằng năm quanh tháng 10, -
6:17 - 6:21bầy dơi tách ra và
tất cả dơi ngủ đông riêng lẻ. -
6:21 - 6:22Nhưng năm này qua năm khác,
-
6:22 - 6:25khi dơi hội tụ lại vào mùa xuân,
-
6:25 - 6:28những đoàn thể giữ vững.
-
6:28 - 6:33Vì vậy, dơi nhớ bạn của chúng trong
một thời gian dài -
6:33 - 6:35Với kích thước bộ não chỉ như một hạt dẻ
-
6:35 - 6:39chúng duy trì những mối ràng buộc
xã hội lâu dài được cá nhân hoá. -
6:39 - 6:41Chúng ta đã không biết
điều đó có thể xảy ra, -
6:41 - 6:45Ta từng biết linh trưởng, voi và cá heo
có thể làm được điều đó -
6:45 - 6:48nhưng so với dơi,
bộ não của chúng to hơn nhiều -
6:48 - 6:52Vậy, làm sao dơi có thể
-
6:52 - 6:54giữ vững cấu trúc xã hội bình ổn phức hợp
-
6:54 - 6:58với khả năng nhận thức giới hạn như vậy?
-
6:58 - 7:01Đây chính là lúc tính phức hợp
đưa ra câu trả lời, -
7:01 - 7:03Để hiểu hệ thống này,
-
7:03 - 7:05chúng tôi đã xây dựng một mẫu trú ngụ
bằng máy tính -
7:05 - 7:07dựa trên những nguyên tắc cá nhân đơn giản
-
7:07 - 7:10và được mô phỏng hàng nghìn ngày
-
7:10 - 7:12ở một bầy dơi ảo
-
7:12 - 7:14Đó là một mô hình toán học,
-
7:14 - 7:16nhưng nó không phức tạp.
-
7:16 - 7:19Tóm lại, điều mà mô hình đã cho thấy là
-
7:19 - 7:23từng con dơi nhận biết được
một vài thành viên trong bầy là bạn nó -
7:23 - 7:27và có xu hướng sống cùng hộp với chúng.
-
7:27 - 7:30Những nguyên tắc cá nhân đơn giản.
-
7:30 - 7:31Đó là tất cả để giải thích
-
7:31 - 7:34sự phức hợp xã hội của loài dơi.
-
7:34 - 7:36Nhưng điều đó còn đang phát triển.
-
7:36 - 7:38Giữa năm 2010 và 2011,
-
7:38 - 7:42bầy dơi mất hơn 2/3 dân số,
-
7:42 - 7:45có lẽ do mùa đông quá lạnh.
-
7:45 - 7:49Mùa xuân tiếp theo, nó đã không tạo thành
2 quần thể như mọi năm -
7:49 - 7:51điều mà có thể dẫn đến cái chết của cả bầy
-
7:51 - 7:54vì nó dần thu nhỏ.
-
7:54 - 7:57Nhưng thay vào đó, nó hình thành
một tổ chức thống nhất -
7:57 - 8:01cho phép bầy dơi sống sót mùa đó
-
8:01 - 8:05và phát triển tiếp tục hai năm sau
-
8:05 - 8:07Điều chúng ta biết là
dơi không ý thức được -
8:07 - 8:10rằng bầy đàn của chúng đang làm thế này.
-
8:10 - 8:13Tất cả những gì chúng làm là đi theo
những quy tắc tương quan đơn giản -
8:13 - 8:16và từ sự đơn giản,
phức hợp xã hội xuất hiện -
8:16 - 8:19từ đó quần bầy của chúng linh hoạt hơn
-
8:19 - 8:23với những biến đổi lớn về cơ cấu dân số.
-
8:23 - 8:25Và tôi nghĩ điều này thật phi thường.
-
8:25 - 8:27Bây giờ tôi muốn kể 1 câu chuyện khác.
-
8:27 - 8:29Với chuyện này, ta sẽ rời Châu Âu
-
8:29 - 8:32tới sa mạc Kalahari, Nam Phi.
-
8:32 - 8:34Đây là nơi loài chồn Meerkat sống.
-
8:34 - 8:38Tôi chắc là các bạn biết
về loài sinh vật thú vị này, -
8:38 - 8:41chúng sống theo nhóm với hệ thống
phân cấp xã hội nghiêm ngặt -
8:41 - 8:43Có một cặp thống trị và nhiều hạ cấp,
-
8:43 - 8:47một số là lính gác, số khác
lại có vai trò trông trẻ -
8:47 - 8:48một số dạy con non và nhiều cái khác.
-
8:48 - 8:53Chúng tôi đã đặt những cái vòng GPS nhỏ
lên những con vật này -
8:53 - 8:55để tìm hiểu cách chúng di chuyển cùng nhau
-
8:55 - 8:59và nó liên quan gì đến cấu trúc xã hội.
-
8:59 - 9:00Có một ví dụ rất hay
-
9:00 - 9:03về sự di chuyển đồng bộ ở loài Meerkat.
-
9:03 - 9:04Ở trung tâm của khu đất
-
9:04 - 9:06nơi chúng sống, có một con đường
-
9:06 - 9:10Nó rất nguy hiểm vì có nhiều ô tô qua lại
-
9:10 - 9:12Nhưng những con Meerkat phải băng qua nó
-
9:12 - 9:15để đến nguồn thực phẩm khác.
-
9:15 - 9:19Vì thế câu hỏi được đặt ra, chính xác là
chúng đã qua đường như thế nào? -
9:19 - 9:22Chúng tôi phát hiện rằng con cái thống trị
-
9:22 - 9:24phần lớn đều dẫn nhóm đến con đường,
-
9:24 - 9:27nhưng khi phải băng qua đường,
-
9:27 - 9:29nó nhường cho những con hạ cấp,
-
9:29 - 9:33đúng như kiểu:" Đi trước đi,
báo ta khi nó an toàn!". -
9:33 - 9:34(Cười)
-
9:34 - 9:36Điều mà tôi không biết,
-
9:36 - 9:39chính là những nguyên tắc hành xử
mà chúng tuân theo -
9:39 - 9:42để xảy ra sự thay đổi này ở rìa của nhóm
-
9:42 - 9:46và những quy luật đơn giản
đủ để giải thích nó. -
9:46 - 9:47Do đó tôi dựng một mô hình
-
9:47 - 9:52mô hình mô phỏng
những con Meerkat qua đường. -
9:52 - 9:53Đó là một mô hình đơn giản.
-
9:53 - 9:56Những con Meerkat di chuyển như
những vật thể ngẫu nhiên -
9:56 - 9:58với một quy tắc độc đáo là sắp hàng.
-
9:58 - 10:01Chúng đơn giản di chuyển cùng nhau.
-
10:01 - 10:04Khi những vật thể này tới con đường,
-
10:04 - 10:06chúng nhận biết được vật cản
-
10:06 - 10:08và chống lại nó.
-
10:08 - 10:11Sự khác biệt duy nhất giữa
con cái thống trị --con màu đỏ-- -
10:11 - 10:13với những con khác
-
10:13 - 10:15chính là, với nó, chiều cao của vật cản
-
10:15 - 10:18cái chính là sự rủi ro từ con đường,
-
10:18 - 10:20là cao hơn một chút.
-
10:20 - 10:23Sự khác biệt nhỏ trong
nguyên tắc di chuyển cá nhân -
10:23 - 10:26cũng đủ để giải thích những cái ta thấy,
-
10:26 - 10:30rằng con cái thống trị dẫn nhóm của nó
đến con đường -
10:30 - 10:34và nhường những con khác qua đường trước.
-
10:34 - 10:39George Box, nhà thống kê người Anh,
từng viết: -
10:39 - 10:43"Tất cả các mô hình đều sai nhưng một số
lại hữu dụng." -
10:43 - 10:46Thực sự, mô hình này sai rõ ràng,
-
10:46 - 10:50vì thực tế những con Meerkat
không phải là thực thể ngẫu nhiên -
10:50 - 10:52Nhưng nó lại hữu dụng vì nó cho thấy
-
10:52 - 10:58sự đơn giản tột độ trong
nguyên tắc di chuyển ở mức độ cá nhân -
10:58 - 11:00có thể dẫn đến một khối lớn sự phức hợp
-
11:00 - 11:02ở mức độ cả nhóm.
-
11:02 - 11:06Và một lần nữa, đó là
đơn giản hoá sự phức hợp. -
11:06 - 11:08Sau đây là kết luận về ý nghĩa của điều đó
-
11:08 - 11:10cho tất cả loài.
-
11:10 - 11:14Khi con cái thống trị nhường cho
một con thấp bậc, -
11:14 - 11:16đó không phải vì lịch sự tế nhị
-
11:16 - 11:18Thực tế con cái thống trị
cực kì quan trọng -
11:18 - 11:20cho sự toàn vẹn của cả nhóm.
-
11:20 - 11:23Nếu nó chết trên đường,
cả nhóm cũng lâm nguy. -
11:23 - 11:26Vì vậy hành vi tránh hiểm hoạ này
-
11:26 - 11:28là một phản ứng tiến hoá rất lâu rồi
-
11:28 - 11:32Những con Meerkat đang bắt chước
một chiến thuật tiến hoá -
11:32 - 11:34từ hàng nghìn thế hệ trước
-
11:34 - 11:37và chúng đang thay đổi nó
cho phù hợp với hiểm hoạ hiện đại -
11:37 - 11:40Trong trường hợp này, chính là
con đường xây dựng bởi con người. -
11:40 - 11:43Chúng thu nhận những nguyên tắc cơ bản
-
11:43 - 11:45và kết quả hành vi phức hợp
-
11:45 - 11:48cho chúng khả năng chống lại
sự xâm lấn của con người -
11:48 - 11:50vào môi trường tự nhiên của chúng.
-
11:50 - 11:55Cuối cùng. đó có thể là loài dơi thay đổi
kết cấu xã hội của chúng -
11:55 - 11:57tương ứng với những biến đổi dân số
-
11:57 - 12:02Hoặc là loài Meerkat cho thấy một
sự thích ứng mới với con đường đó. -
12:02 - 12:04Hoặc nó cũng có thể là những loài khác.
-
12:04 - 12:07Thông điệp của tôi ở đây
-- không hề phức tạp-- -
12:07 - 12:10mà là một điều đơn giản
của kì quan và niềm tin -
12:10 - 12:15Thông điệp ở đây chính là động vật
có một sự phức hợp xã hội kì diệu -
12:15 - 12:20cho phép chúng thích nghi
và phản ứng với thay đổi -
12:20 - 12:21trong môi trường.
-
12:21 - 12:24Chỉ ba chữ: trong thế giới loài vật,
-
12:24 - 12:29sự đơn giản dẫn đến phức hợp,
và dẫn đến sự linh hoạt. -
12:29 - 12:30Cảm ơn.
-
12:30 - 12:33(Vỗ tay)
- Title:
- Bí mật đời sống xã hội ở dơi: Nicolas Perony tại TEDxZurich
- Description:
-
"Sự đơn giản dẫn tới tính phức hợp, và mang lại tính linh hoạt," Nicholas Perony nói, một kĩ sư chuyển sang nhà khoa học hệ thống phức hợp, người nghiên cứu cấu trúc xã hội của các nhóm động vật. Perony chia sẻ kết quả của anh ấy về sự linh hoạt trong mạng lưới xã hội của dơi và sự thích nghi của loài Meerkat Kalahari tới sự xâm chiếm của con người, và cho chúng ta một cái nhìn tới sự phức hợp tiềm ẩn tuyệt vời trong thế giới loài vật.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDxTalks
- Duration:
- 12:45
Dimitra Papageorgiou approved Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich | ||
Thu Ha Tran accepted Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich | ||
Thu Ha Tran edited Vietnamese subtitles for The secret social lives of bats: Nicolas Perony at TEDxZurich |