Showing Revision 19 created 05/11/2019 by Nhu PHAM.

1. Title:
   Phương pháp tạo sông băng cho riêng mình - M Jackson
2. Description:

   Xem toàn bộ bài học tại: https://ed.ted.com/lessons/how-to-grow-your-own-glacier-m-jackson

   Vào thế kỷ thứ 13, Thành Cát Tư Hãn bắt tay thực hiện sứ mệnh chinh phục lục địa Á-Âu, nhanh chóng chế ngự và sáp nhập các nước vào đế chế của mình. Nhưng, truyền thuyết kể rằng có một rào cản, thậm chí, ngay cả ông cũng không thể vượt qua: một bức tường băng hùng vĩ được dân địa phương dựng ngang đèo. Hãy cùng M Jackson tìm hiểu các phương pháp cổ để tạo ra sông băng và dùng chúng để chống lại biến đổi khí hậu.

   Bài học: M Jackson, đạo diễn: Artrake Studio.

3. Speaker:
   M Jackson
4. 5734 0:06 - 0:08
   Vào thế kỷ thứ 13,

   ¶

5. 8444 0:08 - 0:12
   Thành Cát Tư Hãn bắt tay
   thực hiện sứ mệnh chinh phục Á-Âu,
6. 12474 0:12 - 0:18
   nhanh chóng chế ngự và sáp nhập
   các nước vào Đế chế Mông Cổ.
7. 18134 0:18 - 0:22
   Với đội quân hùng hậu,
   ông gần như bất khả chiến bại.
8. 21761 0:22 - 0:25
   Nhưng, truyền thuyết kể rằng
   đã có một rào cản
9. 24501 0:25 - 0:28
   ngay cả Thành Cát Tư Hãn vĩ đại
   cũng không thể vượt qua:
10. 27761 0:28 - 0:30
    một bức tường băng hùng vĩ,
11. 30101 0:30 - 0:33
    được dân địa phương
    dựng ngang đèo
12. 33161 0:33 - 0:37
    để ngăn chặn quân đội Mông Cổ
    xâm chiếm lãnh thổ.
13. 36961 0:37 - 0:41
    Không ai biết tính xác thực
    của câu chuyện,

    ¶

14. 41431 0:41 - 0:44
    nhưng rõ ràng,
    nó dựa trên một hiện tượng có thật:
15. 44375 0:44 - 0:48
    Trong nhiều thế kỷ,
    tại dãy Karakoram và Himalaya,
16. 48305 0:48 - 0:53
    con người đã tạo ra sông băng
    và sử dụng những khối băng tự chế này
17. 52705 0:53 - 0:57
    như nguồn nước uống
    và tưới tiêu.
18. 56665 0:57 - 0:59
    Nhưng trước khi nói đến
    hiện tượng thú vị này,
19. 59385 0:59 - 1:02
    cần hiểu được sự khác biệt
20. 61955 1:02 - 1:04
    giữa sông băng tự nhiên,
21. 64255 1:04 - 1:06
    và sông băng nhân tạo.
22. 66475 1:06 - 1:10
    Trong tự nhiên, cần có ba điều kiện
    để hình thành sông băng:

    ¶

23. 70115 1:10 - 1:14
    tuyết rơi, nhiệt độ thấp và thời gian.
24. 73855 1:14 - 1:17
    Đầu tiên, nhiều tuyết rơi và tích tụ.
25. 77375 1:17 - 1:20
    Nhiệt độ thấp
    đảm bảo tuyết rơi chồng lên nhau
26. 80235 1:20 - 1:24
    và không tan
    qua mùa đông, xuân, hè và thu.
27. 84325 1:24 - 1:28
    Hàng năm, hàng thập kỷ,
    và hàng thế kỷ sau đó,
28. 87522 1:28 - 1:30
    áp lực của các lớp tuyết
    xếp chồng lên nhau
29. 90072 1:30 - 1:35
    khiến chúng biến thành băng
    có độ nén rất chặt.
30. 94642 1:35 - 1:39
    Sông băng nhân tạo
    lại hoàn toàn khác.

    ¶

31. 98560 1:39 - 1:42
    Tại nơi giao nhau của ba dãy núi lớn:
32. 101880 1:42 - 1:45
    Himalaya, Karakoram, và Hindu Kush,
33. 105150 1:45 - 1:50
    nhiều nền văn hóa địa phương
    tin rằng sông băng có sự sống.
34. 110060 1:50 - 1:56
    Hơn nữa, chúng có thể
    có giới tính gồm cả đực và cái.
35. 115850 1:56 - 2:01
    Người tạo sông băng tạo ra
    sông băng mới bằng cách ghép hay kết hôn
36. 121305 2:01 - 2:05
    những mảnh băng
    từ những sông băng đực và cái,
37. 124865 2:05 - 2:10
    sau đó, phủ lên than,
    vỏ lúa mì, vải hoặc cành liễu
38. 129545 2:10 - 2:12
    để chúng có thể sinh sản.
39. 131749 2:12 - 2:14
    Dưới vỏ bọc bảo vệ này,
40. 133549 2:14 - 2:17
    những khối băng
    sẽ biến thành sông băng thực sự,
41. 137439 2:17 - 2:21
    phát triển thêm mỗi năm
    khi tuyết rơi.
42. 140609 2:21 - 2:24
    Sau đó, được sử dụng
    như nguồn dự trữ nước dài hạn
43. 143529 2:24 - 2:27
    để nông dân tưới cho cây trồng.
44. 146959 2:27 - 2:29
    Việc này đã lan rộng
    sang các nền văn hóa khác,

    ¶

45. 149159 2:29 - 2:32
    người ta tạo ra
    sông băng riêng của họ,
46. 152299 2:32 - 2:37
    sử dụng chúng để giải quyết
    các vấn đề về nguồn nước.
47. 157049 2:37 - 2:42
    Lấy vùng sa mạc núi cao Ladakh
    ở Bắc Ấn làm ví dụ.
48. 161688 2:42 - 2:44
    Nằm trong khu vực khô hạn ở Himalaya,
49. 164266 2:44 - 2:49
    lượng mưa trung bình năm
    dưới mười centimet.
50. 168926 2:49 - 2:52
    Biến đổi khí hậu
    khiến sông băng bị thu hẹp,
51. 171755 2:52 - 2:54
    làm gia tăng
    sự khan hiếm nước trong khu vực.
52. 174385 2:54 - 2:58
    Vì vậy, dân địa phương
    bắt đầu tạo sông băng của riêng mình
53. 177805 2:58 - 3:00
    như biện pháp
    chống lại tình thế bấp bênh này.
54. 180415 3:00 - 3:05
    Những sông băng này
    được chia thành hai loại: ngang và dọc.
55. 184815 3:05 - 3:09
    Sông băng ngang hình thành
    khi nông dân dẫn nước băng tan

    ¶

56. 189255 3:09 - 3:11
    vào các kênh và đường ống,
57. 191411 3:11 - 3:17
    sau đó, cẩn thận dẫn vào
    một loạt những hố trũng bằng đất đá.
58. 197161 3:17 - 3:22
    Dân làng kiểm soát kĩ càng
    lượng nước đưa vào các hồ chứa,
59. 201575 3:22 - 3:24
    chờ đợi từng lớp nước đóng băng
60. 203798 3:24 - 3:27
    trước khi thêm vào một lượng nước khác.
61. 206848 3:27 - 3:31
    Đầu xuân, những hồ chứa này
    bắt đầu tan chảy,
62. 210588 3:31 - 3:34
    cung cấp nước tưới
    cho các cánh đồng.
63. 213878 3:34 - 3:37
    Dân địa phương tạo ra sông băng dọc
    bằng cách dùng nước băng tan

    ¶

64. 217188 3:37 - 3:41
    từ sông băng sẵn có
    nằm ở khu vực cao hơn làng của họ.
65. 221368 3:41 - 3:45
    Nước băng tan
    chảy vào các kênh dẫn xuống núi,
66. 224683 3:45 - 3:47
    đến các cánh đồng,
67. 226853 3:47 - 3:51
    nước phun ra từ ống
    hướng lên không trung.
68. 230873 3:51 - 3:53
    Khi nhiệt độ giảm vào mùa đông,
69. 232913 3:53 - 3:56
    nước phun ra từ ống sẽ đóng băng
    theo hình vòng cung
70. 235783 3:56 - 4:00
    tạc thành khối băng
    cao 50 mét gọi là tháp băng,
71. 240263 4:00 - 4:03
    có hình dạng
    như kem ốc quế ngược.
72. 243204 4:03 - 4:09
    Hình dáng đảo ngược này giúp giảm tối đa
    diện tích tiếp xúc với ánh nắng mặt trời
73. 248604 4:09 - 4:10
    vào mùa xuân và hè.
74. 250457 4:10 - 4:14
    Điều này đảm bảo
    các sông băng nhỏ sẽ tan chảy từ từ,
75. 253787 4:14 - 4:18
    và cung cấp
    nguồn nước ổn định cho cây trồng.
76. 257557 4:18 - 4:19
    Dù đã rất cũ,

    ¶

77. 258797 4:19 - 4:22
    nhưng những phương pháp này
    dần trở nên thiết yếu
78. 261877 4:22 - 4:25
    khi biến đổi khí hậu
    đang tác động lên Trái đất.
79. 265117 4:25 - 4:30
    Thực tế, ngoài Ladakh, nhiều nơi
    đã tạo ra sông băng của riêng mình.
80. 270142 4:30 - 4:34
    Người Thụy Sĩ, dùng công nghệ hiện đại,
81. 273632 4:34 - 4:38
    tạo ra tháp băng đầu tiên
    trên dãy Alps, Thụy Sĩ.
82. 278082 4:38 - 4:42
    Hơn 100 dự án tạo sông băng
83. 282326 4:42 - 4:45
    tại các ngôi làng ở Pakistan,
    Kazakhstan và Kyrgyzstan.
84. 285335 4:45 - 4:49
    Có lẽ ngày nào đó, ta có thể
    tích tụ đủ nhiều những sông băng nhỏ
85. 289115 4:49 - 4:52
    để xây nên cả một bức tường băng,
86. 291895 4:52 - 4:55
    lần này, không phải để chặn kẻ thù,
87. 294925 4:55 - 4:59
    mà để giúp sự sống sinh sôi
    tại những nơi khắc nghiệt nhất.