Return to Video

Nasıl kendi buzulunu yetiştirebilirsin -M Jackson

  • 0:07 - 0:08
    13. yüzyılda
  • 0:08 - 0:12
    Cengiz Han Avrasya'yı ele
    geçirmek için bir göreve başladı,
  • 0:12 - 0:18
    hızlıca ülkeleri fethetti ve onları
    genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı.
  • 0:18 - 0:22
    Muazzam ordularıyla birlikte
    neredeyse durdurulamaz oldu.
  • 0:22 - 0:24
    Fakat bir efsaneye göre
  • 0:24 - 0:28
    Müthiş Han'ın bile üstesinden
    gelemediği bir engel vardı:
  • 0:28 - 0:32
    Han'ın ordularının bölgelerini
    işgal etmekten engellemek için
  • 0:32 - 0:37
    dağ geçiti boyunca yerliler tarafından
    yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar.
  • 0:37 - 0:41
    Bu hikâyenin tarihsel olarak
    doğruluğunu kimse bilmiyor
  • 0:41 - 0:44
    fakat şaşırtıcı bir şekilde
    gerçeğe dayanıyor:
  • 0:44 - 0:48
    Yüzyıllardır, Karakurum
    ve Himalaya sıradağlarında
  • 0:48 - 0:53
    insanlar buzullar yetiştiriyor
    ve içme suyu ile ürünleri için
  • 0:53 - 0:57
    sulama kaynağı olarak bu ev yapımı
    buz kütlelerini kullanıyorlar.
  • 0:57 - 1:02
    Ama bu büyüleyici olguya gelmeden önce
    doğal çevrede yetişen buzullar ile
  • 1:02 - 1:06
    insan yapımı olanlar arasındaki
    farkı anlamak önemlidir.
  • 1:06 - 1:10
    Doğal çevrede buzulların
    olması için üç şart gerekiyor:
  • 1:10 - 1:14
    Kar yağışı, soğukluk ve zaman.
  • 1:14 - 1:17
    İlk olarak epey bir kar
    yağıyor ve birikiyor.
  • 1:17 - 1:22
    Soğuk daha sonra yığılan karın
    kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar boyunca
  • 1:22 - 1:24
    devam ettiğinden emin oluyor.
  • 1:24 - 1:28
    Geçen yıllar, on yıllar
    ve yüzyıllar boyunca
  • 1:28 - 1:35
    biriken karın baskısı katmanları bir hâyli
    sıkıştırılmış buzula dönüştürüyor.
  • 1:35 - 1:39
    Yapay olarak büyüyen bir buzul
    ise tamamen farklı.
  • 1:39 - 1:45
    Üç büyük sıradağın; Himalayalar, Karakurum
    ve Hindukuş'un birleşmesinde
  • 1:45 - 1:50
    bazı yerel kültürler yüzyıllar boyunca
    buzulların canlı olduğuna inandı.
  • 1:50 - 1:53
    Dahası, belli buzulların
    dişi ve erkek olmak üzere
  • 1:53 - 1:56
    farklı cinsiyetleri
    olabileceğine inandılar.
  • 1:56 - 2:01
    Yerel buzul yetiştiricileri
    yeni buzulları birbirine ekleyerek
  • 2:01 - 2:05
    —veya erkek ve dişi buzul parçalarını
    evlendirerek— çiftleştiriyorlar,
  • 2:05 - 2:10
    daha sonra onları kömür, buğday kabukları,
    kumaşlar veya söğüt dallarıyla
  • 2:10 - 2:12
    çoğalabilsinler diye kaplıyorlar.
  • 2:12 - 2:14
    Koruyucu örtülerin altında
  • 2:14 - 2:17
    bu buzullar, her sene ekstra
    kar yağışıyla birlikte büyüyen
  • 2:17 - 2:21
    aktif buzullara tamamen dönüşüyorlar.
  • 2:21 - 2:24
    Bunlar böylelikle çiftçilerin
    ürünlerini sulamak için kullandığı
  • 2:24 - 2:27
    su rezerveleri olarak işlev görüyorlar.
  • 2:27 - 2:31
    Bu uygulamalar insanların kendi
    buzul versiyonlarını yarattığı
  • 2:31 - 2:34
    ve su kaynakları etrafındaki
    ciddi zorlukları çözmek için
  • 2:34 - 2:37
    bu adetleri uyguladıkları
    diğer kültürlere yayıldı.
  • 2:37 - 2:42
    Kuzey Hindistan'da yüksek rakımlı bir çöl
    bölgesi olan Ladakh'ı örnek alalım.
  • 2:42 - 2:44
    Himalayalar'ın yağmur almayan bölgesinde
  • 2:44 - 2:49
    ve yıllık 10 cm'den daha az
    ortalama bir yağış almaktadır.
  • 2:49 - 2:52
    Yerel buzullar iklim değişikliği
    yüzünden küçüldüğü için
  • 2:52 - 2:54
    bölgesel su kıtlığı artıyor.
  • 2:54 - 2:58
    Bu yüzden yerel halk bu belirsizliğe
    karşı bir güvence olarak
  • 2:58 - 3:00
    kendi buzullarını yetiştiriyorlar.
  • 3:00 - 3:05
    Bu buzullar iki türde: yatay ve dikey.
  • 3:05 - 3:10
    Yatay buzullar, çiftçiler eriyen buzul
    sularını borulara ve kanallara
  • 3:10 - 3:15
    yönlendirdiğinde ve daha sonrasında taş
    ve topraktan yapılmış bir dizi havzaya
  • 3:15 - 3:17
    dikkatlice aktardığında oluşmaktadır.
  • 3:17 - 3:22
    Köylüler, başka bir dalgayla birlikte
    havzayı doldurmadan önce
  • 3:22 - 3:24
    her katın donmasını bekleyerek
  • 3:24 - 3:27
    bu rezervlere olan su akışını
    dikkatle kontrol ediyorlar.
  • 3:27 - 3:31
    İlkbahar başlarında bu donmuş
    havuzlar erimeye başlıyor,
  • 3:31 - 3:34
    köylülere tarlaları için sulama sağlıyor.
  • 3:34 - 3:37
    Yerli halk, köylerinin yükseğinde
    zaten var olan buzullardaki
  • 3:37 - 3:41
    erimiş suları kullanarak
    dikey buzullar yapıyor.
  • 3:41 - 3:45
    Erimiş sular tepeden aşağı
    akan kanallara giriyor,
  • 3:45 - 3:51
    dümdüz havaya doğrultulan borudan
    açılan tarlaya ulaşasaya kadar akıyor.
  • 3:51 - 3:53
    Kış sıcaklıkları düştüğünde
  • 3:53 - 3:56
    bu su borudan akarken donuyor,
  • 3:56 - 4:00
    en sonunda stupa denen ters bir
    dondurma külahı gibi biçimlenmiş
  • 4:00 - 4:03
    50 metrelik bir buz heykeli oluşturuyor.
  • 4:03 - 4:07
    Bu ters çevrilmiş biçim
    ilkbahar ve yaz mevsimlerinde
  • 4:07 - 4:10
    güneşe maruz kalan
    yüzey alanını azaltıyor.
  • 4:10 - 4:13
    Bu, mini-buzulun yavaşça erimesini
  • 4:13 - 4:18
    ve çiftçilerin ürünlerini sulaması için
    güvenilir bir su kaynağı sağlıyor.
  • 4:18 - 4:20
    Bu yöntemler çok eski olabilir
  • 4:20 - 4:23
    ama iklim değişikliği
    gezegenimize zarar verdikçe
  • 4:23 - 4:25
    daha faydalı hale geliyorlar.
  • 4:25 - 4:28
    Aslında insanlar artık Ladakh'ın
    ötesindeki birçok bölgede
  • 4:28 - 4:30
    kendi buzullarını yetiştiriyorlar.
  • 4:30 - 4:34
    İsviçleri insanlar modern buzul
    yetiştirme teknolojisini kullanarak
  • 4:34 - 4:38
    İsviçre Alpleri'nde 2016 yılında
    ilk stupalarını yaptılar.
  • 4:38 - 4:45
    Pakistan, Kazakistan ve Kırgızistan'daki
    100'ü aşkın köy için planlar var.
  • 4:45 - 4:49
    Belki de bir gün ev yapımı buzullarımızı
  • 4:49 - 4:52
    buzdan duvarlar inşa etmeye
    yetecek kadar geliştirebileceğiz –
  • 4:52 - 4:54
    bu sefer insanları uzak tutmak için değil
  • 4:54 - 4:59
    aksine gezegenin bazı en zor
    tabiatlarında yaşamı sağlamak için.
Title:
Nasıl kendi buzulunu yetiştirebilirsin -M Jackson
Speaker:
M Jackson
Description:

Tüm dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/how-to-grow-your-own-glacier-m-jackson

13. yüzyılda Cengiz Han Avrasya'yı ele geçirmek için bir göreve başladı, hızlıca ülkeleri fethetti ve onları genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı. Fakat bir efsaneye göre onun bile üstesinden gelemediği bir engel vardı: yerliler tarafından dağ geçiti boyunca yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar. M Jackson buzul yetiştirmenin çok eski yöntemlerini ve nasıl iklim değişikliğiyle mücadele etmek için kullanılabileceğini keşfediyor.

Artrake Studio tarafından yönetilen M Jackson dersi.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:59
Cihan Ekmekçi approved Turkish subtitles for How to grow a glacier
Figen Ergürbüz accepted Turkish subtitles for How to grow a glacier
Figen Ergürbüz edited Turkish subtitles for How to grow a glacier
Cihan Ekmekçi rejected Turkish subtitles for How to grow a glacier
Gözde Alpçetin accepted Turkish subtitles for How to grow a glacier
Cihan Ekmekçi rejected Turkish subtitles for How to grow a glacier
jsph rdm accepted Turkish subtitles for How to grow a glacier
jsph rdm edited Turkish subtitles for How to grow a glacier
Show all

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.