-
Title:
Nasıl kendi buzulunu yetiştirebilirsin -M Jackson
-
Description:
Tüm dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/how-to-grow-your-own-glacier-m-jackson
13. yüzyılda Cengiz Han Avrasya'yı ele geçirmek için bir göreve başladı, hızlıca ülkeleri fethetti ve onları genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı. Fakat bir efsaneye göre onun bile üstesinden gelemediği bir engel vardı: yerliler tarafından dağ geçiti boyunca yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar. M Jackson buzul yetiştirmenin çok eski yöntemlerini ve nasıl iklim değişikliğiyle mücadele etmek için kullanılabileceğini keşfediyor.
Artrake Studio tarafından yönetilen M Jackson dersi.
-
Speaker:
M Jackson
-
13. yüzyılda
-
Cengiz Han Avrasya'yı ele
geçirmek için bir göreve başladı,
-
hızlıca ülkeleri fethetti ve onları
genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı.
-
Muazzam ordularıyla birlikte
neredeyse durdurulamaz oldu.
-
Fakat bir efsaneye göre
-
Müthiş Han'ın bile üstesinden
gelemediği bir engel vardı:
-
Han'ın ordularının bölgelerini
işgal etmekten engellemek için
-
dağ geçiti boyunca yerliler tarafından
yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar.
-
Bu hikâyenin tarihsel olarak
doğruluğunu kimse bilmiyor
¶
-
fakat şaşırtıcı bir şekilde
gerçeğe dayanıyor:
-
Yüzyıllardır, Karakurum
ve Himalaya sıradağlarında
-
insanlar buzullar yetiştiriyor
ve içme suyu ile ürünleri için
-
sulama kaynağı olarak bu ev yapımı
buz kütlelerini kullanıyorlar.
-
Ama bu büyüleyici olguya gelmeden önce
doğal çevrede yetişen buzullar ile
-
insan yapımı olanlar arasındaki
farkı anlamak önemlidir.
-
Doğal çevrede buzulların
olması için üç şart gerekiyor:
¶
-
Kar yağışı, soğukluk ve zaman.
-
İlk olarak epey bir kar
yağıyor ve birikiyor.
-
Soğuk daha sonra yığılan karın
kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar boyunca
-
devam ettiğinden emin oluyor.
-
Geçen yıllar, on yıllar
ve yüzyıllar boyunca
-
biriken karın baskısı katmanları bir hâyli
sıkıştırılmış buzula dönüştürüyor.
-
Yapay olarak büyüyen bir buzul
ise tamamen farklı.
¶
-
Üç büyük sıradağın; Himalayalar, Karakurum
ve Hindukuş'un birleşmesinde
-
bazı yerel kültürler yüzyıllar boyunca
buzulların canlı olduğuna inandı.
-
Dahası, belli buzulların
dişi ve erkek olmak üzere
-
farklı cinsiyetleri
olabileceğine inandılar.
-
Yerel buzul yetiştiricileri
yeni buzulları birbirine ekleyerek
-
—veya erkek ve dişi buzul parçalarını
evlendirerek— çiftleştiriyorlar,
-
daha sonra onları kömür, buğday kabukları,
kumaşlar veya söğüt dallarıyla
-
çoğalabilsinler diye kaplıyorlar.
-
Koruyucu örtülerin altında
-
bu buzullar, her sene ekstra
kar yağışıyla birlikte büyüyen
-
aktif buzullara tamamen dönüşüyorlar.
-
Bunlar böylelikle çiftçilerin
ürünlerini sulamak için kullandığı
-
su rezerveleri olarak işlev görüyorlar.
-
Bu uygulamalar insanların kendi
buzul versiyonlarını yarattığı
¶
-
ve su kaynakları etrafındaki
ciddi zorlukları çözmek için
-
bu adetleri uyguladıkları
diğer kültürlere yayıldı.
-
Kuzey Hindistan'da yüksek rakımlı bir çöl
bölgesi olan Ladakh'ı örnek alalım.
-
Himalayalar'ın yağmur almayan bölgesinde
-
ve yıllık 10 cm'den daha az
ortalama bir yağış almaktadır.
-
Yerel buzullar iklim değişikliği
yüzünden küçüldüğü için
-
bölgesel su kıtlığı artıyor.
-
Bu yüzden yerel halk bu belirsizliğe
karşı bir güvence olarak
-
kendi buzullarını yetiştiriyorlar.
-
Bu buzullar iki türde: yatay ve dikey.
-
Yatay buzullar, çiftçiler eriyen buzul
sularını borulara ve kanallara
¶
-
yönlendirdiğinde ve daha sonrasında taş
ve topraktan yapılmış bir dizi havzaya
-
dikkatlice aktardığında oluşmaktadır.
-
Köylüler, başka bir dalgayla birlikte
havzayı doldurmadan önce
-
her katın donmasını bekleyerek
-
bu rezervlere olan su akışını
dikkatle kontrol ediyorlar.
-
İlkbahar başlarında bu donmuş
havuzlar erimeye başlıyor,
-
köylülere tarlaları için sulama sağlıyor.
-
Yerli halk, köylerinin yükseğinde
zaten var olan buzullardaki
¶
-
erimiş suları kullanarak
dikey buzullar yapıyor.
-
Erimiş sular tepeden aşağı
akan kanallara giriyor,
-
dümdüz havaya doğrultulan borudan
açılan tarlaya ulaşasaya kadar akıyor.
-
Kış sıcaklıkları düştüğünde
-
bu su borudan akarken donuyor,
-
en sonunda stupa denen ters bir
dondurma külahı gibi biçimlenmiş
-
50 metrelik bir buz heykeli oluşturuyor.
-
Bu ters çevrilmiş biçim
ilkbahar ve yaz mevsimlerinde
-
güneşe maruz kalan
yüzey alanını azaltıyor.
-
Bu, mini-buzulun yavaşça erimesini
-
ve çiftçilerin ürünlerini sulaması için
güvenilir bir su kaynağı sağlıyor.
-
Bu yöntemler çok eski olabilir
¶
-
ama iklim değişikliği
gezegenimize zarar verdikçe
-
daha faydalı hale geliyorlar.
-
Aslında insanlar artık Ladakh'ın
ötesindeki birçok bölgede
-
kendi buzullarını yetiştiriyorlar.
-
İsviçleri insanlar modern buzul
yetiştirme teknolojisini kullanarak
-
İsviçre Alpleri'nde 2016 yılında
ilk stupalarını yaptılar.
-
Pakistan, Kazakistan ve Kırgızistan'daki
100'ü aşkın köy için planlar var.
-
Belki de bir gün ev yapımı buzullarımızı
-
buzdan duvarlar inşa etmeye
yetecek kadar geliştirebileceğiz –
-
bu sefer insanları uzak tutmak için değil
-
aksine gezegenin bazı en zor
tabiatlarında yaşamı sağlamak için.