Showing Revision 5 created 04/23/2019 by Figen Ergürbüz.

1. Title:
   Nasıl kendi buzulunu yetiştirebilirsin -M Jackson
2. Description:

   Tüm dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/how-to-grow-your-own-glacier-m-jackson

   13. yüzyılda Cengiz Han Avrasya'yı ele geçirmek için bir göreve başladı, hızlıca ülkeleri fethetti ve onları genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı. Fakat bir efsaneye göre onun bile üstesinden gelemediği bir engel vardı: yerliler tarafından dağ geçiti boyunca yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar. M Jackson buzul yetiştirmenin çok eski yöntemlerini ve nasıl iklim değişikliğiyle mücadele etmek için kullanılabileceğini keşfediyor.

   Artrake Studio tarafından yönetilen M Jackson dersi.

3. Speaker:
   M Jackson
4. 6904 0:07 - 0:08
   13. yüzyılda

   ¶

5. 8444 0:08 - 0:12
   Cengiz Han Avrasya'yı ele
   geçirmek için bir göreve başladı,
6. 12474 0:12 - 0:18
   hızlıca ülkeleri fethetti ve onları
   genişleyen Moğol İmparatorluğu'na kattı.
7. 18234 0:18 - 0:22
   Muazzam ordularıyla birlikte
   neredeyse durdurulamaz oldu.
8. 21761 0:22 - 0:24
   Fakat bir efsaneye göre
9. 24031 0:24 - 0:28
   Müthiş Han'ın bile üstesinden
   gelemediği bir engel vardı:
10. 27761 0:28 - 0:32
    Han'ın ordularının bölgelerini
    işgal etmekten engellemek için
11. 32391 0:32 - 0:37
    dağ geçiti boyunca yerliler tarafından
    yetiştirilen yüksek bir buzdan duvar.
12. 36961 0:37 - 0:41
    Bu hikâyenin tarihsel olarak
    doğruluğunu kimse bilmiyor

    ¶

13. 41431 0:41 - 0:44
    fakat şaşırtıcı bir şekilde
    gerçeğe dayanıyor:
14. 44375 0:44 - 0:48
    Yüzyıllardır, Karakurum
    ve Himalaya sıradağlarında
15. 48305 0:48 - 0:53
    insanlar buzullar yetiştiriyor
    ve içme suyu ile ürünleri için
16. 52705 0:53 - 0:57
    sulama kaynağı olarak bu ev yapımı
    buz kütlelerini kullanıyorlar.
17. 56665 0:57 - 1:02
    Ama bu büyüleyici olguya gelmeden önce
    doğal çevrede yetişen buzullar ile
18. 61685 1:02 - 1:06
    insan yapımı olanlar arasındaki
    farkı anlamak önemlidir.
19. 66475 1:06 - 1:10
    Doğal çevrede buzulların
    olması için üç şart gerekiyor:

    ¶

20. 70105 1:10 - 1:14
    Kar yağışı, soğukluk ve zaman.
21. 73855 1:14 - 1:17
    İlk olarak epey bir kar
    yağıyor ve birikiyor.
22. 77375 1:17 - 1:22
    Soğuk daha sonra yığılan karın
    kış, ilkbahar, yaz ve sonbahar boyunca
23. 82055 1:22 - 1:24
    devam ettiğinden emin oluyor.
24. 84325 1:24 - 1:28
    Geçen yıllar, on yıllar
    ve yüzyıllar boyunca
25. 87522 1:28 - 1:35
    biriken karın baskısı katmanları bir hâyli
    sıkıştırılmış buzula dönüştürüyor.
26. 94642 1:35 - 1:39
    Yapay olarak büyüyen bir buzul
    ise tamamen farklı.

    ¶

27. 98630 1:39 - 1:45
    Üç büyük sıradağın; Himalayalar, Karakurum
    ve Hindukuş'un birleşmesinde
28. 105150 1:45 - 1:50
    bazı yerel kültürler yüzyıllar boyunca
    buzulların canlı olduğuna inandı.
29. 110190 1:50 - 1:53
    Dahası, belli buzulların
    dişi ve erkek olmak üzere
30. 113050 1:53 - 1:56
    farklı cinsiyetleri
    olabileceğine inandılar.
31. 116110 1:56 - 2:01
    Yerel buzul yetiştiricileri
    yeni buzulları birbirine ekleyerek
32. 121305 2:01 - 2:05
    —veya erkek ve dişi buzul parçalarını
    evlendirerek— çiftleştiriyorlar,
33. 124865 2:05 - 2:10
    daha sonra onları kömür, buğday kabukları,
    kumaşlar veya söğüt dallarıyla
34. 129905 2:10 - 2:12
    çoğalabilsinler diye kaplıyorlar.
35. 131749 2:12 - 2:14
    Koruyucu örtülerin altında
36. 133549 2:14 - 2:17
    bu buzullar, her sene ekstra
    kar yağışıyla birlikte büyüyen
37. 137439 2:17 - 2:21
    aktif buzullara tamamen dönüşüyorlar.
38. 140609 2:21 - 2:24
    Bunlar böylelikle çiftçilerin
    ürünlerini sulamak için kullandığı
39. 144309 2:24 - 2:27
    su rezerveleri olarak işlev görüyorlar.
40. 146959 2:27 - 2:31
    Bu uygulamalar insanların kendi
    buzul versiyonlarını yarattığı

    ¶

41. 150829 2:31 - 2:34
    ve su kaynakları etrafındaki
    ciddi zorlukları çözmek için
42. 154299 2:34 - 2:37
    bu adetleri uyguladıkları
    diğer kültürlere yayıldı.
43. 157049 2:37 - 2:42
    Kuzey Hindistan'da yüksek rakımlı bir çöl
    bölgesi olan Ladakh'ı örnek alalım.
44. 161688 2:42 - 2:44
    Himalayalar'ın yağmur almayan bölgesinde
45. 164266 2:44 - 2:49
    ve yıllık 10 cm'den daha az
    ortalama bir yağış almaktadır.
46. 168926 2:49 - 2:52
    Yerel buzullar iklim değişikliği
    yüzünden küçüldüğü için
47. 171755 2:52 - 2:54
    bölgesel su kıtlığı artıyor.
48. 174385 2:54 - 2:58
    Bu yüzden yerel halk bu belirsizliğe
    karşı bir güvence olarak
49. 177805 2:58 - 3:00
    kendi buzullarını yetiştiriyorlar.
50. 180415 3:00 - 3:05
    Bu buzullar iki türde: yatay ve dikey.
51. 184815 3:05 - 3:10
    Yatay buzullar, çiftçiler eriyen buzul
    sularını borulara ve kanallara

    ¶

52. 189635 3:10 - 3:15
    yönlendirdiğinde ve daha sonrasında taş
    ve topraktan yapılmış bir dizi havzaya
53. 194611 3:15 - 3:17
    dikkatlice aktardığında oluşmaktadır.
54. 197161 3:17 - 3:22
    Köylüler, başka bir dalgayla birlikte
    havzayı doldurmadan önce
55. 201575 3:22 - 3:24
    her katın donmasını bekleyerek
56. 203798 3:24 - 3:27
    bu rezervlere olan su akışını
    dikkatle kontrol ediyorlar.
57. 206848 3:27 - 3:31
    İlkbahar başlarında bu donmuş
    havuzlar erimeye başlıyor,
58. 210558 3:31 - 3:34
    köylülere tarlaları için sulama sağlıyor.
59. 213878 3:34 - 3:37
    Yerli halk, köylerinin yükseğinde
    zaten var olan buzullardaki

    ¶

60. 217188 3:37 - 3:41
    erimiş suları kullanarak
    dikey buzullar yapıyor.
61. 221368 3:41 - 3:45
    Erimiş sular tepeden aşağı
    akan kanallara giriyor,
62. 224683 3:45 - 3:51
    dümdüz havaya doğrultulan borudan
    açılan tarlaya ulaşasaya kadar akıyor.
63. 230873 3:51 - 3:53
    Kış sıcaklıkları düştüğünde
64. 232663 3:53 - 3:56
    bu su borudan akarken donuyor,
65. 235783 3:56 - 4:00
    en sonunda stupa denen ters bir
    dondurma külahı gibi biçimlenmiş
66. 240263 4:00 - 4:03
    50 metrelik bir buz heykeli oluşturuyor.
67. 243204 4:03 - 4:07
    Bu ters çevrilmiş biçim
    ilkbahar ve yaz mevsimlerinde
68. 246864 4:07 - 4:10
    güneşe maruz kalan
    yüzey alanını azaltıyor.
69. 250037 4:10 - 4:13
    Bu, mini-buzulun yavaşça erimesini
70. 253127 4:13 - 4:18
    ve çiftçilerin ürünlerini sulaması için
    güvenilir bir su kaynağı sağlıyor.
71. 258077 4:18 - 4:20
    Bu yöntemler çok eski olabilir

    ¶

72. 259997 4:20 - 4:23
    ama iklim değişikliği
    gezegenimize zarar verdikçe
73. 262887 4:23 - 4:25
    daha faydalı hale geliyorlar.
74. 264767 4:25 - 4:28
    Aslında insanlar artık Ladakh'ın
    ötesindeki birçok bölgede
75. 268412 4:28 - 4:30
    kendi buzullarını yetiştiriyorlar.
76. 270142 4:30 - 4:34
    İsviçleri insanlar modern buzul
    yetiştirme teknolojisini kullanarak
77. 273632 4:34 - 4:38
    İsviçre Alpleri'nde 2016 yılında
    ilk stupalarını yaptılar.
78. 278082 4:38 - 4:45
    Pakistan, Kazakistan ve Kırgızistan'daki
    100'ü aşkın köy için planlar var.
79. 285336 4:45 - 4:49
    Belki de bir gün ev yapımı buzullarımızı
80. 288885 4:49 - 4:52
    buzdan duvarlar inşa etmeye
    yetecek kadar geliştirebileceğiz –
81. 291895 4:52 - 4:54
    bu sefer insanları uzak tutmak için değil
82. 294285 4:54 - 4:59
    aksine gezegenin bazı en zor
    tabiatlarında yaşamı sağlamak için.